Poniedziałek - Sobota9.00 - 20.00
ul. Głogowska 47a lok. 1a 60-736 Poznań
Tel.+48696293998
ZapraszamyJeżeli chcesz mieć przewagę problemy powierz najlepszym specjalistom
Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Rozszerzenie wspólności majątkowej małżonków jako darowizna przy obliczaniu zachowku

Celem zachowku jest ochrona interesów majątkowych najbliższych członków rodziny testatora (spadkodawcy), wymienionych w art. 991 § 1 KC, przez zapewnienie im niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew jego woli, roszczenia pieniężnego (zachowek) odpowiadającego określonemu w powołanym przepisie ułamkowi wartości udziału w spadku, który przypadłby im przy dziedziczeniu ustawowym. Zgodnie z art. 991 § 2 KC, spadkodawca może pozo­stawić zachowek uprawnionemu do zachowku w postaci darowizny, powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku w żaden z w.w. sposobów, przysługuje mu wobec spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Dla dochodzenia roszczeń z tytułu zachowku, tj. rosz­czeń o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (art. 991 § 2 KC), właściwa jest droga procesu cywilnego. Wynika to z ze­stawienia art. 686 z art. 13 § 1 KPC W konsekwencji, roszczeń z tytułu zachowku nie można dochodzić w szcze­gólności w postępowaniu o dział spadku. U podstaw tej wykładni leży zasada „samodzielności” procesu o zacho­wek. W procesie tym, gdy chodzi o zakres kognicji sądu, charakteryzuje ją niezależność zwłaszcza od postępowania o dział spadku, w którym następuje ustalenie składu i war­tości spadku oraz definitywny podział majątku spadkowego (art. 922 § 1 KC).

Z prawa do zachowku wynikają uprawnienia różnej treści. Dopiero wówczas, gdy uprawniony nie uzyskał w żadnej postaci należnego mu zachowku, przysługuje mu przeciw spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pie­niężnej potrzebnej do pokrycia zachowku (art. 991 § 2 KC). Roszczenie z tytułu zachowku staje się wymagalne z chwilą ogłoszenia testamentu. Można powiedzieć, że roszczenie to jest najważniejszym uprawnieniem wynika­jącym z prawa do zachowku.

Prawo spadkowe (także art. 991 § 2 KC) przewiduje również roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Może ono przysługiwać uprawnionemu m.in. w następujących przypadkach. Testament spadkodawcy obejmuje rozrządzenie na rzecz uprawnio­nego do zachowku w postaci ułamkowej części spadku albo zapisu, wszak nie odpowiada to rozmiarowi należnego zachowku. Uprawniony może więc żądać zapłaty sumy pieniężnej, potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Dalej, rozrządzenie testamentowe na rzecz uprawnionego do zachowku w wymienionej postaci odpowiada wprawdzie wysokości należnego zachowku, jednak testament zawiera również obciążenia czy ograniczenia uszczuplające zacho­wek. W tym wypadku, poza ustawowym ograniczeniem odpowiedzialności uprawnionego, omówionym wcześniej, może mu przysługiwać również roszczenie o uzupełnienie zachowku.

Rozszerzenie wspólności majątkowej małżonków jako darowizna przy obliczaniu zachowku Poznań Warszawa

Znaczenie tego roszczenia może być większe w sytuacji, w której testament zawiera obciążenie naruszające zachowek, a przewiduje taki zapis czy część spadkową, które nawet nie dorównują wysokości należnego zachow­ku. Również w przypadku, gdy uprawniony do zachowku, dziedziczący z ustawy wespół z innymi osobami, nie otrzy­mał należnego mu zachowku, ma przeciwko współspadkobiercom roszczenia o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

W wypadku, gdy spadkodawca rozrządził w testamencie tylko częścią spadku, a tym bardziej, gdy nie pozostawił testamentu, uprawniony do zachowku dziedziczy jako spadkobierca ustawowy. Może on wystąpić z roszczeniem o uzupełnienie zachowku, jeśli część otrzymana przy tym dziedziczeniu nie odpowiada jego zachowkowi. Może się zdarzyć, że spadek po spadkodawcy, który nie pozostawił testamentu, ma niską wartość na skutek rozporządzeń za życia na rzecz innych osób. W następstwie uprawniony do zachowku, powołany do dziedziczenia jako spadko­bierca ustawowy, może otrzymać nieznaczną część tego zachowku, obliczonego m.in. na podstawie postanowień o doliczaniu darowizn, uczynionych przez spadkodawcę. W tej sytuacji uprawniony do zachowku (poza roszcze­niem przewidzianym w art. 991 § 2 KC) może wystąpić z dodatkowym roszczeniem o uzupełnienie zachowku, przewidzianym w art. 1000 KC.

Prawo do zachowku przysługuje także zstępnemu wydziedziczonego zstępnego, chociażby przeżył on spadkodawcę (art. 1011 KC).

Gdy brak jest aktywów spadku zgodnie z art. 994 KC podlegają doliczeniu darowizny, gdyż podstawą obliczenia zachowku jest tzw. substrat zachowku – czysta wartość spadku powiększona o darowizny podlegające zaliczeniu zgodnie z art. 994 KC Według art. 994 KC do spadku zaliczane są darowizny na rzecz spadkobierców bez względu na czas ich dokonania. Chodzi tutaj o wszystkich spadkobierców, niezależnie od tytułu ich powołania (ustawowo lub testamentowo) i niezależnie, czy obdarowany spadkobierca jest równocześnie uprawniony do zachowku (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 4 kwietnia 2013 r., V ACa 842/12, LEX numer 1305957).

W judykaturze i literaturze nie budzi wątpliwości pogląd, że jeżeli spadkodawca dokonał darowizny wyczerpującej cały spadek, uprawniony do zachowku może domagać się od obdarowanego roszczenia o zachowek w granicach określonych w art. 1000 KC (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2008 r., III CSK 255/07, OSNC 2009, Nr 3, poz. 47).

Darowizny dokonane na rzecz osób będących spadkobiercami podlegają doliczeniu do spadku (art. 994 § 1 KC) choćby zostały poczynione dawniej niż na 10 lat przed otwarciem spadku (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2014 r., I CSK 252/13, LEX numer 1438403, wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 7 marca 2013 r., I ACa 548/12, LEX numer 1292808).

W myśl art. 996 KC darowiznę uczynioną przez spadkodawcę uprawnionemu do zachowku zalicza się na należny mu zachowek. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku (art. 997 KC).

Rozszerzenie wspólności majątkowej małżonków jako darowizna przy obliczaniu zachowku Poznań Warszawa

W myśl art. 1000 § 1 KC jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. Jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek (art. 1000 § 2 KC).

Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż 10 laty, licząc wstecz od dnia otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku (art. 994 § 1 KC). Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku (art. 995 KC).

Umowa majątkowa małżeńska na podstawie art. 47 i n. KRO, mocą której małżonkowie rozszerzają wspólność ustawową małżeńską na prawo majątkowe, wchodzące w skład majątku odrębnego, przy czym jest to jedyny element tej umowy, w istocie nie stanowi umowy majątkowej małżeńskiej. Istotą tej umowy nie są bowiem modyfikacje samego ustroju majątkowym małżonków, poprzez np. włączenie do majątku wspólnego pewnej kategorii przedmiotów, a jedynie osiągnięcie skutku w postaci przeniesienia określonego prawa podmiotowego do innego majątku. Brak zatem właściwego dla umów majątkowych małżeńskich regulacyjnego charakteru (tak jeszcze na gruncie art. 22 KRO S. Breyer i S. Gross w: Kodeks rodzinny Komentarz, pod red. M. Grudzińskiego i J. Ignatowicza, Warszawa 1959, s.150, na gruncie KRO J. Pietrzykowski w: Kodeks rodzinny i opiekuńczy z komentarzem, pod red. J. Pietrzykowskiego, warszawa 1990, s.259, A. Dyoniak w: glosa do uchwały SN z 15 stycznia 1992 r., III CZP 142/91, OSP 1993, Nr 5, poz. 92, tak też uchwała SN z dnia 14 czerwca 1963 r., III CO 24/63, OSNC 1964, Nr 5, poz. 88).  Jest to również czynność prawna mająca postać rozporządzenia nieodpłatnego, albowiem małżonek, z którego majątku odrębnego przeniesiono składnik do majątku wspólnego, nie uzyskuje w ramach tej umowy na rzecz majątku odrębnego żadnego ekwiwalentu.

Spadkodawca może więc dokonać nieodpłatnego przysporzenia, zbliżonego swoim charakterem do umowy darowizny na rzecz małżonka, w postaci rozszerzenia ustroju ustawowej wspólności majątkowej na swój majątek odrębny (obecnie osobisty). Powyższą tezę wspierają również wnioski wynikające z wykładni art. 993 KC. Na gruncie tego unormowania, jako darowizny należy traktować nie tylko umowy zawarte na podstawie art. 888 KC, lecz również wszelkie inne czynności, mocą których dochodzi do nieodpłatnego przysporzenia. Odmienna wykładnia sprzeciwiłaby się celowi powyższego przepisu, jakim jest ochrona należnego zachowku. Oceny czy w danym stanie faktycznym nastąpiło nieodpłatne przysporzenie dokonuje sąd (tak orzeczenie SN z dnia 17 czerwca 1953 r., II C 534/53, OSN 1954, poz. 60). Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi – I Wydział Cywilny z dnia 25 marca 2014 r. I ACa 1204/13

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię

Sąd stanął na stanowisku, że umowę majątkową małżeńską rozszerzającą wspólność majątkową zawartą pomiędzy J. a J. L. (2) należy traktować, jak umowę darowizny, na co wskazywali pozwani. Nie ulega wątpliwości, iż umowa rozszerzająca ustawową wspólność majątkową małżeńską jest swoistą, odrębną od umowy darowizny, umową nazwaną, uregulowaną w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Jej celem jest ustalenie zasad, według których kształtować się mają wzajemne stosunki majątkowe małżonków, a więc uregulowanie w granicach dozwolonych przez prawo – istnienia i zakresu wspólności majątkowej małżeńskiej (wyrok SN z dnia 25 listopada 2003 roku, II CK 273/02). Do zawarcia majątkowej umowy małżeńskiej dochodzi zatem nie tylko wówczas, gdy małżonkowie decydują się na zmianę ustroju majątkowego, lecz także wtedy, gdy modyfikują jedynie zakres majątku wspólnego, powodując jednocześnie przesunięcie określonych praw między majątkami osobistymi małżonków, a majątkiem wspólnym i wywierają skutek rozporządzający. Wspólny skutek obu umów w postaci dokonania przesunięć majątkowych nie oznacza jednak, iż umowę rozszerzającą ustawową wspólność majątkową traktować należy dla potrzeb ustalenia substratu zachowku, jak umowę darowizny. Z uwagi na konstrukcję wspólności łącznej, wskutek przesunięcia składników majątkowych z majątku osobistego do majątku wspólnego, korzyść uzyskują bowiem oboje małżonkowie, a więc i ten z nich, któremu dane prawo przysługiwało dotychczas niepodzielnie. Tym samym nie ma żadnych podstaw, aby do substratu zachowku doliczyć wartość przedmiotów, które na skutek umowy majątkowej małżeńskiej rozszerzającej wspólność majątkową weszły następnie w skład majątku wspólnego J. i J. L. (1).

Rozszerzenie wspólności majątkowej małżonków jako darowizna przy obliczaniu zachowku Poznań Warszawa

Sąd podzielił pogląd zgodnie z którym „ jak darowizny należy traktować przesunięcie pomiędzy masami majątkowymi małżonków, które mogą następować nie tylko w drodze darowizny sensu stricto, ale również przez rozszerzenie wspólności majątkowej małżeńskiej”. Umowy takie muszą być uwzględniane przy obliczaniu zachowku, z uwagi na podobieństwo skutków z umową darowizny. Stąd przy uwzględnianiu wartość należało także zaliczyć wartość całej nieruchomości w postaci mieszkania przy ul. (…) w K., uwzględniając najpierw umowę małżeńską z 17 stycznia 1986 r., a następnie umowę darowizny z dnia 7 grudnia 1994 r. oraz drugą połowę nieruchomości położonej w Z., składającej się z działki nr (…), przekazanej umową darowizny w 1995 r. o wartości 297.589 zł. Ponieważ powodowie dochodzili zachowku wskazując jedynie te dwie nieruchomości, jako objęte umową małżeńską majątkową, a także umowami darowizn, dlatego Sąd uwzględnił jedynie te nieruchomości.

Jako darowizny na rzecz powodów nie można w ocenie Sądu I instancji traktować wpłaty, jakiej dokonał J. L. (1) na poczet częściowego pokrycia kosztów pogrzebu A. P., bowiem pozwani nie wykazali jej wysokości. Przy określaniu wysokości substratu zachowku Sąd nie uwzględnił ponadto kwot pieniężnych, jakie pozwana K. S. otrzymywała z tytułu wynajmowania lokalu mieszkalnego przy ul. (…) w K., bowiem ich wysokość nie została wykazana przez powodów. Uwzględniając wartość zachowku Sąd Rejonowy na podstawie art. 922 KC w związku z art. 713 KC w związku z art. 754 KC uwzględnił długi spadkowe w postaci: niespłaconego na dzień śmierci J. L. (5) kredytu w wysokości 129.184,85 zł, nakładów na lokale mieszkalne w kwocie 38.500 zł, kosztów pogrzebu (19.361,01 – 6.406,16 = 12.954,85 zł), łącznie 116.047,28 zł. Łączna wartość aktywów majątku spadkowego po J. L. (1) wynosi zatem 658.146,81 zł + 614.314 zł (darowizny i umowa majątkowa) = 1.272.460,81 zł. 1.272.460,81 zł – 116.047,28 zł = 1.156.413,53 zł.

Rozszerzenie wspólności majątkowej małżonków jako darowizna przy obliczaniu zachowku Poznań Warszawa

Powodowie są wnukami spadkodawcy i jeżeli dziedziczyliby spadek z ustawy, to przypadłoby im po 1/16 części całego spadku. W związku z tym, z tytułu zachowku M. P. (1) i M. P. (2) należy się po 1/32 całości spadku, zaś M. P. (3), który jest małoletni – 1/24 całości spadku. Wartość przedmiotów spadkowych przeznaczonych dla powodów w testamencie sporządzonym przez J. L. (1) wynosiła po 7.295 zł. W związku z powyższym, M. P. (1) i M. P. (2) należy się kwota 36.137,92 zł, co stanowi 1/32 całości spadku, zaś M. P. (3) kwota 48.183,89 zł, co stanowi 1/24 całości spadku. Po odliczeniu wartości przedmiotów spadkowych przeznaczonych dla powodów w testamencie, M. P. (1) i M. P. (2) przysługuje zachowek w kwocie 28.842,92 zł, a M. P. (3) w kwocie 40.888,89 zł, przy czym brak było podstaw, aby zasądzić te roszczenia solidarnie (art. 366 i nast. KC). Pozwana J. L. (3) zmarła przed otrzymaniem pozwu, a zatem jej wartość spadku w wysokości 108.331 zł należało podzielić na jej spadkobierców K. S. i A. L. (1) (po 54.165,50 zł). Stąd udział A. L. (1) wyniósł: 308.159 zł + 54.165,50 zł = 362.324,50 zł (54 %). Udział K. S. wyniósł: 254.358 zł + 54.165,50 zł = 308.523,50 zł (46 %). Zatem od pozwanych należało zasądzić odpowiednio 54 % i 46 %. Na rzecz M. P. (1) i M. P. (2): 28.842,92 x 0,54 = 15.575,17 zł; 28.842,92 x 0,46 = 13267,74 zł. Na rzecz M. P. (3): 40.888,89 x 0,54 = 22.080 zł; 40.888,89 x 0,46 = 18.808,88 zł. W pozostałym zakresie Sąd oddalił powództwo, jako niewykazane. Wyrok Sądu Okręgowego z dnia 10 listopada 2016 r. II Ca 1547/16

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu