Poniedziałek - Sobota9.00 - 20.00
ul. Głogowska 47a lok. 1a 60-736 Poznań
Tel.+48696293998
ZapraszamyJeżeli chcesz mieć przewagę problemy powierz najlepszym specjalistom
Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Ustalanie substratu zachowku i wartość darowizn zaliczanych na schedę spadkową

Zgodnie z art. 991 § 1 KC, zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy, albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Stosownie do art. 991 § 2 KC, jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci otrzymanej od spadkodawcy darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Dla uzyskania konkretnej sumy zachowku należy pomnożyć udział spadkowy stanowiący podstawę obliczenia zachowku przez wartość tzw. substratu zachowku, który stanowi czysta wartość spadku, powiększona ewentualnie o wartość podlegających zaliczeniu darowizn. Czystą wartość spadku ustala się odejmując od aktywów spadkowych wartość długów spadkowych, z tym że przy tej operacji – zgodnie z art. 994 § 1 KC – nie uwzględnia się jednak zapisów i poleceń, mimo że stanowią one długi spadkowe (tak: Elżbieta Skowrońska-Bocian, w: Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga czwarta. Spadki, Warszawa 2005, s. 165-166).

W świetle art. 1002 KC, roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy.

Ustalanie substratu zachowku i wartość darowizn zaliczanych na schedę spadkową

Instytucja zachowku służy ochronie interesów majątkowych najbliższych członków rodziny spadkodawcy, wymienionych w art. 991 § 1 KC, przez zapewnienie im, niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew jego woli, roszczenia pieniężnego odpowiadającego określonemu w powołanym przepisie ułamkowi wartości ich udziału w spadku, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Obliczenie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniu z tego tytułu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2013 r., V CSK 385/12). Ocena Sądu, czy żądanie zapłaty sumy odpowiadającej wysokości zachowku stanowi nadużycie prawa (art. 5 KC) nie powinna pomijać, że prawa osoby uprawnionej do zachowku służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec swoich najbliższych. Należy pamiętać przy tym o zasadzie, że nikt nie może na wypadek swojej śmierci rozporządzić swoim majątkiem zupełnie dobrowolnie, z pominięciem swoich najbliższych (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 25 lipca 2013 r., I ACa 141/12).

Według art. 9991 § 1 KC, jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny doliczony do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże osoba ta jest obowiązana do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem zapisu windykacyjnego.

Ogólną regułę ustawowego porządku dziedziczenia wyznacza art. 931 § 1 KC, w myśl którego w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych, z tym, że część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

Tymczasem art. 1000 § 1 KC stanowi, że jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.

Sposób obliczenia substratu zachowku polega na ustaleniu czynnej wartości spadku. Składa się na nią wartość stanu czynnego spadku, od której należy odjąć wartość stanu biernego, czyli długów spadkowych, przy czym wartość darowizny jako substratu obliczenia zachowku winna być ustalona na dzień orzekania (…) W sytuacji, gdy darowizna wyczerpała cały spadek po zmarłym uprawniony do zachowku może dochodzić od obdarowanego roszczenia o zachowek w granicach z art. 1000 KC, roszczenie subsydiarne wobec obdarowanego zatem jest limitowane co do wysokości w powyższy sposób (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 07 października 2016 r., I ACa 661/16). Jeżeli spadkodawca dokonał darowizny wyczerpującej cały spadek, uprawniony do zachowku może dochodzić od obdarowanego roszczenia o zachowek w granicach określonych w art. 1000 KC (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2008 r. III CSK 255/07).

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię

Powódka R. M. w pozwie wniosła o zasądzenie od pozwanej M. P. kwoty 178 567 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. W uzasadnieniu pozwu powódka podała, że spadkodawczyni G. W.– matka stron – zmarła w dniu (…) r. Spadkobiercami ustawowymi po zmarłej są córki: pozwana M. P. i powódka R. M., które na podstawie ustawy nabyły spadek po ½ części każda.

W odpowiedzi na pozew pozwana M. P. wniosła o oddalenie powództwa w całości. W uzasadnieniu swojego stanowiska pozwana przyznała, że powódka jest spadkobierczynią ustawową po zmarłej G. W., a udziały stron w spadku są równe i wynoszą po ½. Pozwana przyznała również, że wymieniona w pozwie nieruchomość, która została darowana pozwanej w dniu 15.12.2008 r., wyczerpuje cały spadek.

Ustalanie substratu zachowku i wartość darowizn zaliczanych na schedę spadkową

Powódka i pozwana są spadkobierczyniami ustawowymi po zmarłej G. W. w udziałach po ½ części. Przy czym w sprawie w zasadzie było bezsporne, że na moment otwarcia spadku nie było jakichkolwiek aktywów. Spadkodawczyni nie pozostawiła po sobie żadnego majątku.

Bezsporne było jednak również, że spadkobierczyni przed swoją śmiercią darowała pozwanej nieruchomość, która wyczerpuje spadek.

Pozwana w odpowiedzi na pozew, wnosząc o oddalenie powództwa, w pierwszej kolejności zarzuciła, że wobec braku spadkobierców testamentowych nie są spełnione przesłanki uprawniające powódkę do otrzymania zachowku. Niemniej jednak, powyższy zarzut z oczywistych powodów nie zasługiwał na uwzględnienie.

Mając zatem na uwadze treść wyżej cytowanych przepisów prawa, nie ma żadnych wątpliwości, że powódce, jako córce należy się zachowek w wysokości połowy udziału spadkowego, który by na nią przypadł, po zmarłej mamie, a biernie legitymowana w niniejszej sprawie jest pozwana, jako osoba obdarowana przez spadkodawczynię.

Z uwagi na powyższe, na podstawie art. 993 KC, przy obliczaniu zachowku należnego powódce, należało uwzględnić darowiznę dokonaną przez spadkodawczynię na rzecz pozwanej Obliczenie zachowku nastąpiło na podstawie wartości tejże darowizny według cen z daty orzekania o niniejszym roszczeniu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 04 lipca 2012 r., I CSK 599/11).

Przedmiotem omawianej darowizny uczynionej przez spadkodawczynię na rzecz pozwanej była nieruchomość, której wartość, została wyceniona przez biegłego sądowego z zakresu wyceny nieruchomości na kwotę 443 000 zł. Powyższa opinia nie była kwestionowana przez żądną ze stron. W tych okolicznościach powódce tytułem zachowku należy się od pozwanej kwota 110 750 zł, którą to kwotę Sąd zasądziła.

Ustalanie substratu zachowku i wartość darowizn zaliczanych na schedę spadkową

Pozwana wnosząc o oddalenie powództwa powoływała się również na zarzut sprzeczności żądania pozwanej z zasadami współżycia społecznego wskazując, że powódka od 1975 r. nie utrzymywała kontaktów z matką, nie interesowała się jej losem i nie pomagała w ciężkich chwilach. Darowizna na rzecz pozwanej została dokonana aby wykluczyć powódkę od udziału w podziale masy spadkowej, bowiem wolą spadkodawczyni – matki stron – było aby nieruchomość w Ż. przypadła bez żądnych obciążeń pozwanej.

Dlatego też fakt, iż to pozwana, a nie powódka opiekowała się mamą w chorobie oraz fakt, że pozwana w zasadzie od kiedy wyprowadziła się do Grecji utrzymywała z mamą jedynie kontakt okazjonalny, nie mogą być podstawą do przyjęcia, że żądanie powódki jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Trudno nie dostrzec natomiast trudnej sytuacji w jakiej znalazła się obecnie pozwana, która nie ma stałego zatrudnienia, jest na utrzymaniu swojego konkubenta, w poniemieckim domu będącym przedmiotem darowizny zamieszkuje wieloletni partner życiowy spadkodawczyni, a pozwana sprzedała swoje mieszkanie we W. i zaciągnęła kredyt aby wybudować dom na działce przy ul. (…) w Ż., w którym obecnie zamieszkuje ze swoją rodziną. Niemniej jednak również te okoliczności nie mogą posłużyć do oceny żądania powódki jako sprzecznego z zasadami współżycia społecznego, jeśli z kolei weźmie się pod uwagę sytuację powódki, która po powrocie z wieloletniej emigracji, nie ma żadnego majtku, mieszka w mieszkaniu komunalnym i pozostaje na utrzymaniu swojego pełnoletniego syna, bo z mężem się rozstała. Wyrok Sądu Okręgowego – I Wydział Cywilny z dnia 24 lutego 2015 r. I C 1633/13

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu