Poniedziałek - Sobota9.00 - 20.00
ul. Głogowska 47a lok. 1a 60-736 Poznań
Tel.+48696293998
ZapraszamyJeżeli chcesz mieć przewagę problemy powierz najlepszym specjalistom
Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Jak obliczyć zachowek?

Art. 991 k.c. określa krąg osób uprawnionych do zachowku, wskazując, że chodzi o zstępnych, małżonka oraz rodziców spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Sformułowanie „byliby powołani do spadku z ustawy” nie oznacza nic ponad odwołanie do przepisów określających zasady dziedziczenia i krąg spadkobierców ustawowych (zwłaszcza art. 931 i nast. k.c.). Znaczy to, że aby być uprawnionymi do zachowku, osoby takie muszą należeć w danej sytuacji do kręgu spadkobierców, którzy dziedziczyliby po spadkodawcy z mocy ustawy. Uprawnienie do zachowku przysługuje zatem „tylko wtedy”, gdy dane osoby (wskazane w art. 991 k.c.) dziedziczyłyby w konkretnej sytuacji (wyr. SA we Wrocławiu z dnia 2 marca 2012 r., I ACa 110/12, Lex nr 1129357).

Niezbędne jest zatem każdorazowe odwołanie się, przy ustalaniu osób uprawnionych do zachowku, do art. 931-932 k.c. w celu ustalenia kręgu spadkobierców ustawowych. W rezultacie uprawnionymi do zachowku mogą być jednocześnie tylko zstępni oraz małżonek albo małżonek oraz rodzice spadkodawcy. Nie będzie natomiast miała miejsca sytuacja, gdy jednocześnie uprawnionymi będą zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, a także zstępni oraz rodzice spadkodawcy. W żaden sposób kręgu tego nie modyfikuje sporządzenie przez spadkodawcę testamentu i dziedziczenie na jego podstawie przez spadkobiercę w konkretnej sprawie.

Pierwszą czynnością konieczną do obliczenia zachowku jest ustalenie czystej wartości spadku. Należy więc najpierw ustalić wartość stanu czynnego spadku przez zestawienie i wycenę wszystkich praw (aktywów) należących do spadku, następnie zaś – od tak ustalonej wartości stanu czynnego spadku – odjąć wartość stanu biernego (pasywów) spadku. Wreszcie do wartości czystego spadku dolicza się wartość darowizn i zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę zarówno na rzecz spadkobierców powołanych czy osób uprawnionych do zachowku, jak i na rzecz osób obcych, i to niezależnie od tego czyj zachowek się oblicza (zob. J. Gwiazdomorski, Prawo spadkowe, s. 275 i n.). Czysta wartość spadku powiększona o darowizny doliczane do spadku tworzy substrat zachowku.

Podstawę obliczenia zachowku określonego spadkobiercy stanowi udział spadkowy. Zasady jego ustalania określa art. 992 k.c., stąd też udział, jaki przypadałby uprawnionemu do zachowku przy dziedziczeniu ustawowym może różnić się od udziału stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku. Udział ten (wyrażony ułamkiem) należy określać oddzielnie dla każdego uprawnionego zgodnie z art. 931 i 932 k.c., uwzględniając jednocześnie treść art. 992 k.c.

Zgodnie z art. 992 k.c. przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.

Tak ustalony udział spadkowy należy następnie pomnożyć przez substrat zachowku i przez jedną drugą lub dwie trzecie (zgodnie z art. 991 § 1 k.c.) a otrzymany w ten sposób wynik określa wysokość zachowku.

Czym innym jest bowiem uprawnienie do zachowku, a czym innym roszczenie o zachowek. To ostatnie może być realizowane przez spadkobierców zarówno ustawowych, jak i testamentowych (wyr. SA w Białymstoku z dnia 25 marca 2011 r., I ACa 118/11, OSAB 2011, z. 1, s. 17 i nast.).

Ustalenie wysokości zachowku składa się więc z trzech operacji:

1) z ustalenia udziału spadkowego, stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku;

2) z ustalenia substratu zachowku;

3) z pomnożenia sumy pieniężnej, wyrażającej wartość substratu zachowku przez ułamek, odpowiadający udziałowi, stanowiącemu podstawę do obliczenia zachowku.

Czysta wartość spadku + doliczalne darowizny i zapisy windykacyjne = substrat zachowku. W dalszej kolejności należy ustalić, czy powódka/powód może żądać od pozwanej/pozwanego jako spadkobiercy wypłacenia dochodzonej sumy zachowku w związku z darowizną otrzymaną za życia spadkodawcy.

Wydziedziczenie

W myśl art. 1008 k.c. Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Wydziedziczenie- wbrew mylnemu utożsamianiu tego określenia z sytuacjami, w których spadkodawca pozbawia spadkobiercę przypadającego mu z mocy ustawy udziału w spadku, jest instytucją prawa cywilnego pozwalającą spadkodawcy na pozbawienie prawa do zachowku osób do zachowku uprawnionych z mocy ustawy, tj. zstępnych, małżonka i rodziców. Wydziedziczenie stanowi materialnoprawną przesłankę unicestwienia roszczenia o zachowek (post. SN z dnia 6 sierpnia 2014 r., I CZ 57/14, Lex nr 1500659).

Istotnym zagadnieniem wymagającym omówienia, jest relacja pomiędzy skutecznością oświadczenia o wydziedziczeniu w perspektywie roszczenia o zachowek, a skutecznością tego samego oświadczenia w kontekście powołania do spadku. Nie można stawiać między obiema sferami skutków znaku równości. Spadkodawca nie powołując kogoś do spadku wcale nie musi tłumaczyć swojej decyzji w tym przedmiocie. Rozrządza bowiem autonomicznie swoim własnym majątkiem. Ochronie natomiast powinności rodzinnych i relacji rodzinnych służy ustawowo przyznane prawo do zachowku. Stanowi ono minimalny przywilej spadkobiercy do udziału w schedzie po zmarłej osobie najbliższej, co jest wszak uzasadnione względami natury społecznej. Pozbawienie najbliższych dla spadkodawcy osób prawa do zachowku, jest wobec powyższego bardziej utrudnione i obostrzone, aniżeli po prostu nie powołanie ich w testamencie do spadku. W tym zaś kontekście, wymogi ustawowe skutecznego wydziedziczenia należy uznać za bardziej restrykcyjne i trudniejsze do zrealizowania, mało tego, podstawy wydziedziczenia mogą podlegać weryfikacji sądowej. Konsekwencją powyższego zapatrywania jest uznanie, że przykładowo, gdyby skuteczność wydziedziczenia M. D. uznać za dyskusyjną w odniesieniu do pozbawienia go prawa do zachowku, to nie może budzić ono wątpliwości, jako wyraz woli spadkodawcy, aby wymienionego spadkobiercę ustawowego pozbawić możliwości dziedziczenia po nim.

[spacer]

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu