Poniedziałek - Sobota9.00 - 20.00
ul. Głogowska 47a lok. 1a 60-736 Poznań
Tel.+48696293998
ZapraszamyJeżeli chcesz mieć przewagę problemy powierz najlepszym specjalistom
Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Dziedziczenie spadku z dobrodziejstwem inwentarza z długiem, kredytem, pożyczką i hipoteką na nieruchomości, domu, mieszkaniu, gruncie czy lokalu

Następstwo prawne po osobie zmarłej, inaczej zwane dziedziczeniem, ma charakter sukcesji uniwersalnej (następstwa pod tytułem ogólnym). Spadkobierca na mocy jednego zdarzenia, jakim jest otwarcie spadku, wstępuje w ogół praw i obowiązków osoby zmarłej – spadkodawcy (zob. art. 922 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny; Dz. U. z 2014 r. poz. 121), zwanej dalej K.c. Nabycie spadku przez spadkobiercę w chwili jego otwarcia ma zawsze charakter tymczasowy. Spadkobierca może bowiem przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe (przyjęcie proste), przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza) bądź też spadek odrzucić (art. 1012 K.c.). Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (art. 1015 § 1 K.c.).

Ustalenie początku biegu terminu dla każdego spadkobiercy wymaga poczynienia indywidualnych ustaleń. Okoliczność, czy zamieszczenie w akcie notarialnym stwierdzenia, że składający oświadczenie o odrzuceniu spadku nie ma wiedzy o innych członkach rodziny mogących wchodzić w rachubę jako spadkobiercy, wystarczy lub nie do uznania, że osoby te przyjęły spadek z dobrodziejstwem inwentarza (albo odrzuciły spadek), wymaga poczynienia indywidualnych ustaleń oddzielnie dla każdego ze spadkobierców przy uwzględnieniu regulacji opisanych wyżej.

Zgodnie z art. 1030 K.c. do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Od chwili przyjęcia spadku ponosi odpowiedzialność za te długi z całego swego majątku. W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie nie podał do inwentarza przedmiotów należących do spadku albo podał do inwentarza nieistniejące długi (art. 1031 § 2 K.c.).

Wierzyciel hipoteczny może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości, bez względu na to, czyją stała się własnością. Wierzyciel hipoteczny może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości obciążonej hipoteką, bez względu na ograniczenie odpowiedzialności dłużnika wynikające z prawa spadkowego. Z przepisu tego wynika ogólna zasada, zgodnie z którą śmierć dłużnika nie może negatywnie wpływać na możliwość zaspokojenia się przez wierzyciela hipotecznego z przedmiotu hipoteki, gdyż zabezpieczenie zapewnia mu swoiste prawo na nieruchomości, bez względu na to, kto stanie się jej właścicielem. Uznanie, że śmierć dłużnika ogranicza lub wyłącza możliwość zaspokojenia się przez wierzyciela hipotecznego byłoby nieuzasadnionym ograniczeniem skuteczności hipoteki, które w zasadniczy sposób musiałoby wpływać na jej znaczenie w obrocie gospodarczym.

Dziedziczenie spadku z dobrodziejstwem inwentarza z długiem, kredytem, pożyczką i hipoteką na nieruchomości, domu, mieszkaniu, gruncie czy lokalu Poznań Warszawa adwokat radca prawny prawnik kancelaria

Artykuł 74 KWU znajduje zastosowanie w wypadku śmierci dłużnika osobistego, po którym dziedziczą spadkobiercy z ograniczeniem odpowiedzialności do stanu czynnego spadku, niezależnie od tego, czy dłużnik osobisty jest zarazem dłużnikiem rzeczowym (por. post. SN z 21 stycznia 2016 r., III CZP 96/15 i tam przywołane orzecznictwo), czy też dłużnikiem rzeczowym jest inny podmiot. Nie może budzić wątpliwości, że zasada, zgodnie z którą wierzyciel hipoteczny może zaspokoić się z nieruchomości obciążonej hipoteką niezależnie od ograniczenia odpowiedzialności wynikającego z prawa spadkowego, obowiązuje również w przypadku śmierci właściciela nieruchomości, który ma wyłącznie status dłużnika rzeczowego.

Wykładnia art. 74 KWU wbrew pozorom może powodować pewne trudności. Przepis sformułowany jest stosunkowo zwięźle i ma wydźwięk kategoryczny jednoznacznie pozbawiając znaczenia ograniczenia odpowiedzialności wynikające z prawa spadkowego w zestawieniu z uprawnieniami wynikającymi z hipoteki. Przy zastosowaniu wyłącznie wykładni językowej oraz. uwzględnieniu zasad skorzystania z hipoteki mogłoby z niego wynikać, że w każdym przypadku wierzyciel hipoteczny może uzyskać zaspokojenie z nieruchomości, a cena za nią uzyskana (z uwzględnieniem kwoty hipoteki) będzie jedynym ograniczeniem możności zaspokojenia roszczenia.

Niewątpliwie ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy nie będzie miało zastosowania w przypadku, w którym spadkodawca obciążył swoją nieruchomość hipoteką nie będąc dłużnikiem osobistym. Wówczas brak jest istotnych racji dla ograniczenia odpowiedzialności z tytułu hipoteki z powołaniem na przepisy prawa spadkowego i to niezależnie od dyspozycji art. 74 KWU, skoro pod użytym tam pojęciem dłużnika należy rozumieć dłużnika osobistego. Funkcja hipoteki jako pewnego zabezpieczenia na nieruchomości dominuje tu nad ochroną spadkobierców właściciela nieruchomości.

Podobnie nie można mieć wątpliwości w sytuacji, w której umiera dłużnik osobisty nie będący właścicielem nieruchomości. Zakres odpowiedzialności rzeczowej wówczas się nie zmienia ujawniając istotny sens zabezpieczenia wyrażający się zaspokojeniem wierzyciela również w sytuacjach, w których istnieją przeszkody natury prawnej w uzyskaniu świadczenia od dłużnika.

Interpretacja art. 74 KWU oparta wyłącznie na wykładni językowej została w pewnym stopniu osłabiona uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 2 września 1983 r. (III CZP 40/83), zgodnie z którą „W wypadku, gdy hipoteka przymusowa została ustanowiona na podstawie tytułu egzekucyjnego zawierającego ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy do wartości spadku, spadkobierca dłużnika w toku egzekucji z nieruchomości obciążonej tak powstałą hipoteką przymusową może skutecznie powołać się na ograniczenie swej odpowiedzialności za długi spadkowe”. Podzielając to stanowisko i powołaną na jego poparcie argumentację nie sposób nie dostrzec, iż koliduje ono z literalnie odczytywaną treścią powołanego przepisu.

W uzasadnieniu cytowanej uchwały Sąd Najwyższy wskazał, że art. 74 KWU podkreśla ochronę interesów wierzycieli hipotecznych. Ten argument nie jest jednak aktualny, gdy ograniczenie odpowiedzialności istniało już przed powstaniem hipoteki. Sąd Najwyższy jednoznacznie stwierdził, że utrzymanie zasady wynikającej z art. 74 KWU pozwalałoby na pominięcie skutków ograniczenia odpowiedzialności spadkobierców i niweczyło ich ochronę wynikającą z przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, o ile tylko taki spadkobierca posiadałby nieruchomość. Z punktu widzenia wierzyciela do rozszerzenia zakresu odpowiedzialności spadkobiercy dłużnika wystarczyłoby wówczas uzyskanie hipoteki przymusowej. Jak z tego można wnioskować Sąd Najwyższy w opisanej sytuacji przyznał jednak priorytet rozwiązaniom wynikającym z prawa spadkowego.

Opisane rozstrzygnięcie spotkało się z pozytywnym przyjęciem i jest bez zastrzeżeń powoływane w opracowaniach przedmiotu. W aprobującej glosie (OSPiKA 1984 r., z. 5, poz. 110) E. S. położyła akcent na sytuację spadkobierców, których odpowiedzialność jest ograniczona stosownie do art. 1031 § 2 KC. Stwierdziła, że ustanowienie zabezpieczenia rzeczowego „nie może mieć wpływu na wysokość długu”. Jakkolwiek pewne uwagi zawarte w glosie mogą nasuwać wątpliwości w kontekście relacji między rozmiarem długu a zakresem odpowiedzialności, to jednak nie wymaga to szerszego omówienia w tym miejscu. Istotą stanowiska glosatorki wydaje się konstatacja, że ograniczenie odpowiedzialności wynikające z prawa spadkowego jest swoistą cechą zobowiązania, której późniejsze ustanowienie hipoteki nie może zmienić.

Dziedziczenie spadku z dobrodziejstwem inwentarza z długiem, kredytem, pożyczką i hipoteką na nieruchomości, domu, mieszkaniu, gruncie czy lokalu Poznań Warszawa adwokat radca prawny prawnik kancelaria

Jak się zdaje literatura i orzecznictwo nie dokonywały dogłębniejszej analizy art. 74 KWU nie rozpatrując w szczególności problemów związanych z kumulacją ról dłużnika rzeczowego i osobistego. Z reguły uwagi na temat tego przepisu ograniczały się do stwierdzenia, iż reguluje on sytuację wierzyciela hipotecznego, w przypadku, w którym dłużnik osobisty korzysta z ograniczenia wynikającego z prawa spadkowego.

Nadto należy podkreślić, że hipoteka jest bardzo ważnym rodzajem zabezpieczenia wierzytelności, którego znaczenia dowodzi powszechność jej występowania w obrocie. Istotą hipoteki jest możliwość zaspokojenia się wierzyciela do wysokości ceny uzyskanej z egzekucyjnej sprzedaży nieruchomości, oczywiście z uwzględnieniem kwoty hipoteki i kwoty wierzytelności. Wprowadzanie dalszych ograniczeń w pewnym stopniu koliduje z tą funkcją, zwłaszcza jeśli ograniczenia te miałyby wynikać jedynie z wykładni o charakterze systemowym bądź celowościowym, a nie wprost z redakcji odpowiedniego przepisu. Chodzi więc również o pewność obrotu prawnego. Nie można pominąć, że istotą zabezpieczenia roszczenia w sensie ekonomicznym jest nie tylko uzyskanie możliwości jego zaspokojenia w ogólności, lecz także zaspokojenia w określonym zakresie.

Z drugiej strony istnieją również ważkie racje przemawiające za uwzględnieniem ograniczenia odpowiedzialności wynikającego z przepisów prawa spadkowego.

Jak wspomniano istotą przepisów o hipotece jest określenie pozycji wierzyciela i dłużnika hipotecznego. Co zrozumiałe ustawa o księgach wieczystych i hipotece nie kształtuje stosunku obligacyjnego o charakterze osobistym, gdyż nie taki jest jej przedmiot. Nie budzi jakichkolwiek wątpliwości odniesienie art. 74 KWU do pozycji dłużnika rzeczowego, który nie był i nie jest dłużnikiem osobistym, a ściślej jego spadkobiercą. W konsekwencji o ile można uznać, że na płaszczyźnie odpowiedzialności rzeczowej pozbawia on znaczenia rozwiązania określone w prawie spadkowym, to jednak odniesienie tej konkluzji do statusu dłużnika rzeczowego będącego jednocześnie dłużnikiem osobistym budzi pewne zastrzeżenia. Uwzględniając przedmiot regulacji ustawy nie można z góry przyjąć, iż takie było właśnie zamierzenie ustawodawcy. Oczywiście nie do obrony byłaby teza, iż art. 74 KWU modyfikuje zakres osobistej odpowiedzialności spadkobiercy, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza dziedzicząc również nieruchomość obciążoną hipoteką.

Oznacza to, że dochodzi do niewątpliwej kolizji rozwiązań prawa spadkowego, a konkretnie art. 1031 § 2 KC, zgodnie z którym odpowiedzialność spadkodawcy, który złożył oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, jest ograniczona do stanu czynnego spadku, z zakresem odpowiedzialności dłużnika hipotecznego, wobec którego odpowiedzialność może być realizowana wyłącznie z nieruchomości, ale do jej pełnej wartości. Kolizja ta wynika choćby z faktu, iż spadek mogą obciążać długi znacznej wielkości. Od strony konstrukcyjnej jej przyczyn można upatrywać również w zastosowaniu przez ustawodawcę różnych metod ograniczenia odpowiedzialności – odpowiednio pro viribus hereditatis i cum viribus patrimonii. To zróżnicowanie konstrukcji może w realiach danej sprawy prowadzić do rzeczywistego poniesienia odpowiedzialności w zakresie przekraczającym wynikający z obu mechanizmów. Tak stanie się jeśli wierzyciel w pierwszej kolejności skorzysta z odpowiedzialności osobistej uzyskując zaspokojenia z innych składników majątkowych niż nieruchomość obciążona, jednak tylko do wartości stanu czynnego spadku, a później – w zakresie, w jakim nie uzyskał zaspokojenia – skorzysta z hipoteki doprowadzając do egzekucyjnej sprzedaży nieruchomości i następnie otrzymując dalszą część należnego świadczenia.

Dziedziczenie spadku z dobrodziejstwem inwentarza z długiem, kredytem, pożyczką i hipoteką na nieruchomości, domu, mieszkaniu, gruncie czy lokalu Poznań Warszawa adwokat radca prawny prawnik kancelaria

Powstaje pytanie czy tego rodzaju skutki wynikają z obowiązujących przepisów prawa w dostatecznie przekonujący sposób i w ujęciu systemowym są akceptowalne. Niewątpliwie dochodzi tutaj do podważenia znaczenia ograniczenia odpowiedzialności spadkodawcy. W opisanym przypadku ograniczenie to może być przełamane nie tylko w zakresie ściśle związanym z odpowiedzialnością rzeczową z nieruchomości. Wobec opisanej rozbieżności mechanizmów może okazać się, że spadkobierca wskutek takiego dziedziczenia nie tylko nie uzyska definitywnego przysporzenia w postaci nieruchomości, która zostanie sprzedana w następstwie skorzystania z hipoteki, lecz jeszcze poniesie odpowiedzialność ze składników majątku nie pochodzących z dziedziczenia, co pozostaje w sprzeczności z istotą regulacji art. 1031 § 2 KC. Tego rodzaju konsekwencje nie mogą być aprobowane. Należy zauważyć, że podobną metodą argumentacji posłużył się Sąd Najwyższy w uzasadnieniu omówionej wyżej uchwały z 2 września 1983 r.

Uznanie za aktualne ograniczenia odpowiedzialności do stanu czynnego spadku nie oznacza bynajmniej, że w następstwie śmierci pierwotnego dłużnika i dziedziczenia po nim pogorszeniu ulega sytuacja wierzyciela hipotecznego. Przed śmiercią tego dłużnika mógł on uzyskać zaspokojenie z całego jego majątku, w tym z obciążonej nieruchomości. Ta sytuacja nie zmienia się mimo ograniczenia odpowiedzialności spadkobiercy, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza – w dalszym ciągu zakres odpowiedzialności jest limitowany, w tym przypadku wartością aktywów spadkowych, a więc między innymi obciążonej nieruchomości. W pewnych przypadkach może być to dla wierzyciela nawet korzystniejsze, skoro nie będzie musiał zaspakajać się z przedmiotów wchodzących w skład spadku, które mogą okazać się trudno zbywalne, lecz będzie uprawniony do skierowania egzekucji również do innych składników majątku spadkobiercy. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – I Wydział Cywilny z dnia 12 maja 2016 r. I ACa 1937/14

Podsumowując, uznanie za aktualne ograniczenia odpowiedzialności do stanu czynnego spadku nie oznacza bynajmniej, że w następstwie śmierci pierwotnego dłużnika i dziedziczenia po nim pogorszeniu ulega sytuacja wierzyciela hipotecznego. Przed śmiercią tego dłużnika mógł on uzyskać zaspokojenie z całego jego majątku, w tym z obciążonej nieruchomości. Ta sytuacja nie zmienia się mimo ograniczenia odpowiedzialności spadkobiercy, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza – w dalszym ciągu zakres odpowiedzialności jest limitowany, w tym przypadku wartością aktywów spadkowych, a więc między innymi obciążonej nieruchomości. W pewnych przypadkach może być to dla wierzyciela nawet korzystniejsze, skoro nie będzie musiał zaspakajać się z przedmiotów wchodzących w skład spadku, które mogą okazać się trudno zbywalne, lecz będzie uprawniony do skierowania egzekucji również do innych składników majątku spadkobiercy.

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu