Poniedziałek - Sobota9.00 - 20.00
ul. Głogowska 47a lok. 1a 60-736 Poznań
Tel.+48696293998
ZapraszamyJeżeli chcesz mieć przewagę problemy powierz najlepszym specjalistom
Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Rozliczenie spadku pomiędzy spadkobiercami z tytułu posiadania przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków, przychodów, nakładów i spłaconych długów spadkowych

Stosownie do treści art. 686 k.p.c., w postępowaniu działowym sąd rozstrzyga także o istnieniu zapisów zwykłych, których przedmiotem są rzeczy lub prawa należące do spadku, jak również o wzajemnych roszczeniach pomiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków i innych przychodów, poczynionych na spadek nakładów i spłaconych długów spadkowych. Określając odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe przed działem spadku, art. 1034 § 1 k.c. stanowi, że jeżeli jeden ze spadkobierców spełnił świadczenie, może żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów. Są to spłacone długi spadkowe, o których tylko – stosownie do art. 686 – rozstrzyga sąd w postępowaniu działowym, zachowując wskazane w powołanym art. 1034 § 1 zdanie drugie k.c. kryterium obciążenia poszczególnych spadkobierców w postaci wielkości ich udziałów ( v. T. Żyznowski, Komentarz do art. 686 Kodeksu postępowania cywilnego [w:] H. Dolecki (red) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, LEX 2013, LEX nr 149129). Inaczej niż w przypadku ustalania składu i wartości spadku, roszczenia, o których mowa w art. 686 k.p.c. rozpoznawane są przez sąd tylko na wniosek (por. aktualne również w sprawach o dział spadku: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16.10.1997 r., II CKN 395/97, LEX nr 50532 dotyczące spraw o podział majątku wspólnego, postanowienie SN z 27.01.1970 r., III CRN 527/69, OSNCP 1970/9/164 dotyczące spraw o zniesienie współwłasności). Przedmiotem rozstrzygania w sprawie o dział spadku mogą być zatem w/w żądania, ale tylko wówczas, gdy zostaną zgłoszone przez stronę. Stosownie do art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie. Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne (art. 6 k.c.). Roszczenia, o których mowa w art. 686 k.p.c. dotyczą spadku, czyli masy majątkowej obejmującej prawa i obowiązki majątkowe osoby zmarłej. O spadku można mówić dopiero od chwili jego otwarcia, czyli od dnia śmierci spadkodawcy. Z tą chwilą prawa i obowiązki majątkowe spadkodawcy stają się spadkiem. Art. 686 k.p.c. in fine (od słów „jak również”) stanowi normę procesową służącą realizacji norm prawa materialnego przewidujących konkretne uprawnienia i obowiązki spadkobierców względem siebie i innych osób, w związku z faktem przysługiwania im wspólnie praw do spadku, w tym zwłaszcza wyrażonej w art. 1035 k.c. w zw. z art. 207 k.c. Art. 686 k.p.c. realizuje ideę kompleksowego i definitywnego (art. 618 § 3 k.p.c.) rozstrzygnięcia ogółu sporów pomiędzy spadkobiercami wynikających ze wspólności majątku spadkowego.

W sprawie o dział spadku podlegają zatem rozliczeniu m.in. nakłady poczynione na spadek, który z kolei stanowi ogół praw i obowiązków należących do spadkodawcy w chwili jego śmierci, które przechodzą na jego następców prawnych w drodze dziedziczenia (art. 922 k.c.). Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy (art. 924 k.c.). Oczywiste jest zatem, że nie są nakładami na spadek te, które poczynione zostały jeszcze za życia spadkodawców. Dlatego tak sformułowane przez T. K. żądanie (k.38) jest bezzasadne.

Stan spadku

Przypomnieć należy, iż spadek stanowi ogół majątkowych praw i obowiązków zmarłego (art. 922 §1 k.c.), skoro zaś otwiera się on z chwilą śmierci spadkodawcy (art. 924 k.c.), to według tej daty określa się stan spadku i według tego stanu nabywa spadkobierca spadek (art. 925 k.c.). Zmiany w stanie majątku spadkowego, funkcjonującego w obrocie od otwarcia spadku do momentu jego działu, podlegają w chwili działu stosownemu uwzględnieniu i ewentualnemu rozliczeniu, np. w razie sprzedaży przedmiotu spadkowego przez jednego lub wszystkich spadkobierców, utraty wartości rzeczy lub wzrostu tej wartości itp. Spadkobiercy bowiem – skoro do wspólności majątku spadkowego stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności ułamkowej (art. 1035 k.c.) – ponoszą skutki zmian w stanie spadku. Dlatego też w postępowaniu o dział spadku sąd, zgodnie z art. 686 k.p.c., rozstrzyga o wzajemnych roszczeniach spadkobierców z tytułu posiadania i używania przedmiotów spadkowych, pożytków i przychodów, poczynionych nakładów i spłaconych długów spadku (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z 27 września 1974 r., sygn. III CZP 58/74, publ. OSNC 1975 r., nr 6, poz. 90; postanowienie Sądu Najwyższego z 15 kwietnia 1997 r., sygn. I CKU 30/97, publ. OSNC 1997 r., nr 10, poz. 149).

Połączony podział majątku wspólnego i dział spadku obejmuje jedynie te składniki majątku, które w chwili otwarcia spadku i ustania wspólności majątkowej wchodziły w skład powyższego majątku i które nadal znajdują się w masie podlegającej podziałowi, tj. istnieją w chwili dokonywania podziału. Mówiąc inaczej, rozliczeniu podlega całość stosunków majątkowych według stanu istniejącego w chwili otwarcia spadku i ustania wspólności; natomiast przedmiotem podziału pozostaje stan czynny masy majątkowej w czasie orzeczenia o podziale (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z 19 maja 1989 r., sygn. III CZP 52/89, OSNC 1990 r., nr 4 – 5, poz. 60 i postanowienia Sądu Najwyższego z 7 kwietnia 1994 r., sygn. III CZP 41/94, publ. LEX nr 9107).

Według stanowiska wyrażonego w postanowieniu Sądu Najwyższego z 27 sierpnia 1979 r., III CRN 137/79 (publ. OSNCP z 1980 r., nr 1 – 2, poz. 33) o rozstrzygnięciach dotyczących dzielonego majątku decydują we wszystkich sprawach działowych, szeroko rozumianych (zniesienie współwłasności, dział spadku, podział majątku wspólnego małżonków), okoliczności istniejące w chwili podziału. Zmiany, jakie mogą nastąpić w stanie spadku (majątku wspólnego) – między otwarciem spadku (ustaniem wspólności majątkowej) a działem spadku (podziałem majątku wspólnego małżonków), podlegają stosownemu uwzględnieniu i rozliczeniu w toku postępowania działowego (art. 686 k.p.c., art. 567 §3 k.p.c. w zw. z art. 686 k.p.c.).

Tryb prowadzenia sprawy

Przepisy nakazują rozstrzygać w postępowaniu o dział spadku związane z tym spadkiem spory pomiędzy spadkobiercami, które normalnie należą do drogi procesowej. Nie oznacza to, że tego rodzaju roszczenia w ogóle nie mogą być rozstrzygane w trybie procesu – przeciwnie, taka właśnie jest zasada ich realizacji – jednak w polskim porządku prawnym wprowadzono wyjątki od tej reguły w modelu postępowań działowych opartym na założeniu, że orzeczenie sądu nie może ograniczać się tylko do ewentualnego podziału rzeczy i praw majątkowych, ale powinno obejmować cały kompleks stosunków zachodzących między współwłaścicielami (spadkobiercami), łączących się ze wspólnością majątku. Normę konstrukcyjną tego modelu w postępowaniu o dział spadku stanowi art. 686 k.p.c., stosowany – przez art. 688 k.p.c. – wespół z art. 618 § 2 i 3 k.p.c. (tak np. w uzasadnieniu wyroku SN z dnia 13 maja 2015 r., III CSK 309/14, OSNC Nr 4 z 2016 r., poz. 46). Z powołanych przepisów wynika, że wyjątek od ogólnej reguły – polegający na tym, że dochodzenie między spadkobiercami roszczeń określonych w art. 686 k.p.c. w trybie nieprocesowym jest nie tylko dozwolone, ale stanowi jedyną przewidzianą przez ustawę możliwość – związany jest z wszczęciem postępowania o dział spadku, natomiast z wydaniem postanowienia działowego wiąże się daleko idące konsekwencje w postaci prekluzji tych roszczeń. Podkreślić trzeba zatem dobitnie, że choć można ewentualnie bronić tezy, iż w przypadku wydania orzeczenia oddalającego wniosek o dział spadku – ze względu na brzmienie art. 688 k.p.c. w związku z art. 618 § 3 k.p.c. – taka prekluzja nie zachodzi i możliwe jest rozstrzyganie tych sporów także później, choćby nie zostały zgłoszone w postępowaniu działowym (tak np. A. Górski [w:] „Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom III” pod red. H. Doleckiego i T. Wiśniewskiego, LEX 2013, teza 9 do art. 618), to jednak nie oznacza to, że jeśli któryś ze spadkobierców poddał wymienione w art. 686 k.p.c. roszczenia pod osąd w postępowaniu działowym, Sąd może odmówić rozstrzygnięcia tego rodzaju sporów.

Wbrew stanowisku Sądu I instancji ustawodawca w żaden sposób nie uzależnił możności – a nawet wynikającej z art. 688 k.p.c. w związku z art. 618 § 2 k.p.c. konieczności – rozpoznania ich w postępowaniu działowym od istnienia majątku spadkowego, który mógłby stać się przedmiotem działu – czy to dlatego, że ten majątek nie istniał już w chwili otwarcia spadku, czy w związku z tym, że został podzielony bądź w inny sposób rozdysponowany lub utracony przed rozstrzyganiem w przedmiocie działu – ale jako jedyną przesłankę nastąpienia skutku wynikającego z dyspozycji tych przepisów przewidział stricte procesową czynność w postaci wszczęcia postępowania działowego. Innymi słowy mówiąc, jeśli między współspadkobiercami w chwili wszczęcia postępowania działowego nie toczy się spór w kwestiach objętych treścią art. 686 k.p.c. i tego rodzaju roszczenia nie zostaną zgłoszone w toku przedmiotowego postępowania, to można by przyjąć, że w przypadku oddalenia wniosku o dział spadku nie dochodzi do prekluzji – gdyż przepis łączy ją z określonym sposobem zakończenia postępowania w postaci wydania postanowienia o dziale spadku – i jego uczestnicy mogą także później dochodzić ich w trybie procesowym. Bez wątpienia jednak w czasie trwania postępowania działowego – niezależnie od tego, jakim rezultatem się ono zakończy – wykluczone jest, stosownie do jednoznacznego brzmienia art. 688 k.p.c. w związku z art. 618 § 2 k.p.c., rozstrzyganie tych sporów na drodze procesu, a współspadkobiercy, jeżeli zamierzają poddać je kognicji Sądu, winni zgłaszać swoje roszczenia w postępowaniu działowym. Jeśli żądania takie zostały zgłoszone, to z kolei żaden przepis prawa nie upoważnia Sądu prowadzącego to postępowanie do odmowy orzekania o nich w orzeczeniu końcowym, a teza Sądu meriti, że w razie niedokonywania działu majątku spadkowego obowiązek rozstrzygnięcia co do roszczeń poddanych jego kognicji w sposób przewidziany prawem przestaje istnieć, jest po prostu błędna. Sąd nie może odmówić merytorycznego rozpoznania sprawy cywilnej, jeśli nie zachodzą podstawy do odrzucenia wniosku zawierającego określone roszczenia, a jeżeli dodatkowo wniosek ten złożono w ramach tego właśnie postępowania, w którym – w myśl przepisów proceduralnych – powinien być zgłoszony, to Sąd winien zadośćuczynić woli ustawodawcy i właśnie w tej sprawie go rozpoznać.

W konkluzji powyższego stwierdzić trzeba, że niezależnie od tego, czy postępowanie działowe zakończy się podziałem majątku spadkowego, czy też Sąd wniosek o dział spadku oddali, zobowiązany jest orzec merytorycznie o poddanych pod jego osąd w tym postępowaniu tzw. roszczeniach ubocznych, a zasadność tych roszczeń nie jest w przeważającej większości przypadków uzależniona od treści rozstrzygnięcia w przedmiocie samego działu. W zasadzie oddalenie wniosku o dział spadku skutkować musi automatycznie oddaleniem pozostałych zgłoszonych roszczeń tylko wówczas, gdyby w toku postępowania działowego Sąd ustalił, że w okolicznościach rozpoznawanej sprawy nie zachodził w ogóle pomiędzy jego uczestnikami (czy też ich poprzednikami prawnymi) stosunek współspadkobrania po określonym spadkodawcy – np. wówczas, gdyby okazało się, że nie doszło w ogóle do otwarcia spadku albo że w rzeczywistości powołany był do niego tylko jeden spadkobierca. W takim bowiem wypadku sąd orzekałby w postępowaniu o dział spadku o roszczeniach osoby, która – jak okazałoby się w wyniku rozpoznania takiej sprawy – nie jest współspadkobiercą, co stanowiłoby naruszenie art. 686 k.p.c. (taki trafny pogląd wyrażono w postanowieniu SN z dnia 22 marca 2006 r., III CZ 8/06, niepubl. w odniesieniu do analogicznej sytuacji związanej ze stosunkiem współwłasności).

Przeniesienie (cesja) wierzytelności z długów spadkowych

W świetle brzmienia przepisu art. 509 § 1 k.c., nie ma podstaw do wyłączenia możliwości przeniesienia przez wierzyciela na osobę trzecią wierzytelności z tytułu spłaconych długów spadkowych. W każdym razie w doktrynie przyjmuje się, że ograniczenia zbywalności wierzytelności są wyjątkiem od zasady dopuszczalności rozporządzenia wierzytelnością przez wierzyciela i w związku z tym powinny być oparte na delegacji ustawowej. Spośród wymienianych jako przykładowe wierzytelności, objętych bezwzględnymi zakazami ich zbywalności (np. prawo odkupu czy pierwokupu), nie wymienia się wierzytelności z tytułu spłaconych długów spadkowych (patrz. Kodeks cywilny Komentarz do artykułów 450 – 1088, tom II pod redakcją Krzysztofa Pietrzykowskiego, 4 wydanie, Wydawnictwo C.H. BECK warszawa 2005, str. 121 – 124).

[spacer]

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu