Obalenie domniemania prawnego związanego z orzeczeniem stwierdzającym nabycie spadku może nastąpić wyłącznie w postępowaniu określonym w art. 679 KPC. Postępowanie o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku przewidziane w tym przepisie nie służy naprawieniu błędów w postępowaniu spadkowym i nie może być wykorzystywane jako środek do usunięcia skutków bezczynności lub błędów uczestników postępowania spadkowego, czy też skutków ich nieznajomości prawa ani nawet uchybień sądu. Mimo, że jest postępowaniem autonomicznym, ma ono bowiem charakter „wznowieniowy” (por. nie publikowane postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2004 r., III CK 82/03, z dnia 6 czerwca 2007 r., III CSK 19/07, z dnia 23 listopada 2011 r., IV CSK 141/11, zdnia 21 grudnia 2011 r., IV CSK 199/11, z dnia 15 stycznia 2016 r., I CSK 1079/14, z dnia 29 kwietnia 2016 r., I CSK 298/15).
Zgodnie z art. 679 § 2 KPC wniosek o wszczęcie takiego postępowania może zgłosić „każdy zainteresowany”. Judykatura zgodnie przyjmuje, że o kwalifikacji wnioskodawcy jako „zainteresowanego” decydują okoliczności faktyczne danej sprawy. Uzasadnieniem tego uprawnienia jest istnienie interesu prawnego o charakterze obiektywnym i rzeczywisty wpływ na niego wyniku postępowania spadkowego. Sąd Najwyższy wyjaśniał, że pojęcie powyższe nie może być ograniczone do kręgu osób roszczących własne prawa do spadku z tytułu ustawy lub testamentu, a interes może być pośredni i dotyczyć wykazania następstwa po spadkodawcy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 1983 r., III CRN218/82, OSNC 1983, nr 8, poz. 124, z dnia 30 stycznia 2015 r., III CSK 140/14, OSNC 2016, nr 2, poz. 21). Dysponuje nim osoba zainteresowana wykazaniem wobec wierzycieli spadku, że nie ona, lecz kto inny jest spadkobiercą (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 4 września 1969 r., I CR 422/69, OSNC 1970, nr 6, poz. 113, z dnia 26 stycznia 1999 r., III CKN 126/98), wierzyciel spadkobiercy (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 1966 r., II CR 205/66, OSNC 1966, nr 12, poz. 224), nabywca spadku lub udziału w nim (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2001 r., IV CKN 566/00, OSNC 2002, nr 10, poz. 127), współwłaściciel przedmiotów wchodzących w skład spadku (por. cyt. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 1983 r., III CRN 218/82). Istnieje pewna rozbieżność poglądów co do tego, czy wniosek o wszczęcie postępowania o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku może zgłosić wyłącznie ten, komu przysługuje uprawnienie do wystąpienia z żądaniem o stwierdzenie nabycia spadku (por. nie publikowane postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 8 września 1999 r., I CKN 120/98, z dnia 1 czerwca 2000 r., IV CKN 470/00, z dnia 24 października 2001 r., III CKN 366/00, z dnia 6 lutego 2008 r., II CSK 433/07).
Art. 679 § 2 KPC, w odróżnieniu od art. 524 § 2 KPC, nie uzależnia prawa do żądania zmiany bądź uchylenia prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku od wykazania, że orzeczenie to narusza prawa wnioskodawcy wprost (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 2010 r., III CSK 178/09), bowiem w istocie chodzi o prawa rzeczywistego spadkobiercy, których refleksem jest sytuacja prawna wnioskodawcy. Jego zakres wyznacza ponadto tylko dopuszczalna i powołana we wniosku podstawa żądania zmiany prawomocnego postanowienia (por. cyt. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2011 r., IV CSK 199/11). Pojęcie „zainteresowany” w szczególnych wypadkach należy rozumieć szerzej jako sytuację, w której wnioskodawca, na skutek odmiennego stwierdzenia praw do spadku na rzecz osoby trzeciej, znajdzie się w korzystniejszym położeniu co do przysługujących mu praw lub obowiązków. Nie można wykluczyć, że taki wypadek zachodziłby również wówczas, gdyby potencjalny nabywca spadku był nie dłużnikiem, a wierzycielem wnioskodawcy z tytułu obowiązku alimentacyjnego. Nie może być uznane za wystarczające samo zagrożenie wystąpienia przez spadkobiercę z roszczeniem alimentacyjnym, tylko istnienie obowiązku świadczenia w świetle prawa właściwego (por. Konwencja o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych, sporządzona w Hadze dnia 2 października 1973 r., Dz.U. z 2000 r. Nr 39, poz. 444). Każdorazowo wyjaśnienia wymagają przesłanki warunkujące, w indywidualnych okolicznościach faktycznych i prawnych sprawy, rzeczywiste powstanie takiego obowiązku i jego zakres.
Odmienne stanowisko prowadziłoby do nieuzasadnionego utożsamienia więzi rodzinnej z istnieniem interesu prawnego o charakterze majątkowym. Ten zaś, dla potwierdzenia uprawnienia dla żądania uchylenia lub zmiany stwierdzenia nabycia spadku, musi być rozumiany wąsko jako obiektywna i rzeczywiście istniejąca potrzeba uzyskania przez zobowiązanego ochrony prawnej poprzez wykazanie, że spadkobierca powołany do dziedziczenia w wyniku zmiany orzeczenia spadkowego uzyska przysporzenie majątkowe ograniczające zakres jego roszczeń wobec wnioskodawcy. Jeżeli okoliczności wskazujące na zainteresowanie wynikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku ujawnią się po jego prawomocnym zakończeniu, osoba nie będąca uczestnikiem, na której prawa lub obowiązki wpłynie wprost zmiana orzeczenia, mając interes w prawidłowym wykazaniu następstwa prawnego po spadkodawcy pod tytułem ogólnym (sukcesji), może dochodzić ochrony wyłącznie na podstawie art. 679 KPC. Istniejące ryzyko obejścia przepisów prawa, ograniczających skutki zaniedbań lub błędów uczestników wcześniejszych postępowań spadkowych, powinien zminimalizować wymóg wykazania przesłanki interesu prawnego. Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 15 grudnia 2017 r. III CSK 308/17
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
