Poniedziałek - Sobota9.00 - 20.00
ul. Głogowska 47a lok. 1a 60-736 Poznań
Tel.+48696293998
ZapraszamyJeżeli chcesz mieć przewagę problemy powierz najlepszym specjalistom
Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Zachowek a zwolnienie z zaliczenia darowizny na schedę spadkową

Instytucja zachowku służy zabezpieczeniu interesów majątkowych osób najbliższych spadkodawcy, nawet wbrew jego woli.  Zgodnie z art. 991 § 1 k.c. zachowek należy się tylko zstępnym, małżonkowi i rodzicom spadkodawcy. Uprawnienie do zachowku nie przysługuje jednak osobie wydziedziczonej przez spadkodawcę w testamencie. Osoba należąca do kręgu podmiotów wymienionych w art. 991 § 1 k.c. ma prawo do uzyskania określonej korzyści ze spadku nawet, jeżeli została celowo pominięta przez spadkodawcę w testamencie. Prawo do zachowku oznacza uprawnienie do otrzymania z majątku spadkowego określonej sumy pieniężnej. Zaspokojenie należnego osobie uprawnionej roszczenia o zachowek w pierwszej kolejności może nastąpić bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu. Dopiero w przypadku, gdy uprawniony nie uzyska równowartości zachowku w jednej z powyższej form może kierować roszczenie o zachowek do spadkobiercy, ewentualnie osoby obdarowanej przez spadkodawcę.

Stosownie do art. 994 § 1 k.c. przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Jak wskazuje wprost treść w/w przepisu, jak i utrwalone orzecznictwo wynikające z art. 994 § 1 k.c. ograniczenie doliczania darowizn za okres 10 lat nie dotyczy sytuacji gdy darowizny zostały dokonane na rzecz spadkobierców lub osób uprawnionych do zachowku ( wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 7 marca 2013 roku I ACa 548/12). Podlegają zaliczeniu darowizny uczynione na rzecz spadkobierców lub uprawnionych do zachowku bez względu na datę ich dokonania (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 1 czerwca 2004 roku I ACa 285/04).

Zachowek a zwolnienie z zaliczenia darowizny na schedę spadkową Poznań Warszawa

Do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn nie dojdzie wtedy gdy zostały one dokonane ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia w sytuacji, gdy ma miejsce dziedziczenie ustawowe. Obowiązek zaliczania darowizn i zapisów windykacyjnych istnieje wyłącznie przy dziedziczeniu ustawowym i może być zrealizowany tylko w toku działu spadku, zarówno umownego, jak i sądowego. W żadnym przypadku obowiązek ten nie istnieje przy dziedziczeniu testamentowym, nie może też być nałożony przez testatora na spadkobierców testamentowych. Brak jest podstaw prawnych, aby powyższy, jasny w swoim brzmieniu przepis odnieść bezpośrednio do regulacji dotyczących zachowku. Darowizny, które dolicza się do spadku przy obliczaniu zachowku, oraz które zaliczeniu nie podlegają zostały wskazane w art. 994 k.c. Czym innym jest scheda spadkowa a czym innym wartość substratu zachowku. Obowiązek zaliczania darowizn na schedę spadkową zależy od woli spadkodawcy. Gdy spadkobierca zwolnił darowiznę od zaliczenia jej na schedę spadkową, darowizna ta nie jest brana pod uwagę przy dokonywaniu działu spadku. Jak już to podkreślano, zaliczenie na schedę spadkową jest więc czymś innym niż roszczenie o zachowek. Zwolnienie więc przez spadkodawczynię uczynionej na rzecz pozwanego darowizny z obowiązku zaliczenia na schedę spadkową powoduje tylko tyle, że nie byłaby ona w razie dziedziczenia ustawowego brana pod uwagę przy dokonywaniu działu spadku, nie powoduje jednak wyłączenia z obliczenia wysokości zachowku.

Dlatego oświadczenie darczyńcy, że zwalnia darowiznę z obowiązku zaliczenia jej na poczet schedy spadkowej nie ma znaczenia dla kwestii zachowku. W szczególności zwolnienie z obowiązku zaliczenia na schedę spadkową nie powoduje, że darowizny tej nie dolicza się do spadku przy obliczaniu zachowku należnego uprawnionym. Zaliczanie darowizn na schedę spadkową i zaliczanie darowizn do spadku przy ustalaniu zachowku to dwie różne kwestie. Należy wyraźnie podkreślić, iż Kodeks cywilny nie przewiduje możliwości zwolnienia darowizny z zaliczania do spadku przy obliczaniu zachowku. Przy obliczaniu zachowku, do spadku dolicza się wszystkie darowizny prócz drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych oraz darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami lub osobami uprawnionymi do zachowku dokonanych przed więcej niż 10 lat licząc wstecz od otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy), co wynika z art. 993 k.c. i art. 994 k.c.

Reasumując, bez znaczenia dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy o zachowek ma okoliczność, że spadkodawca złożył oświadczenie, przykładowo w akcie notarialnym, że zwalnia darowiznę z obowiązku zaliczenia jej na schedę spadkową.

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię

Powód R. D., będący zstępnym spadkodawcy J. D., jest uprawnionym do wystąpienia przeciwko pozwanej E. Ś. (1) o zachowek. Spadkodawca J. D. zmarł, jako wdowiec i pozostawił po sobie syna R. D. oraz córki E. Ś. (1) oraz I. G. (1). Po zmarłym J. D. przeprowadzone zostało postępowanie spadkowe i spadek po nim odziedziczyły w częściach równych po 1/3 części całości spadku dzieci spadkodawcy tj. R. D., E. Ś. (1) oraz I. G. (1).

W realiach przedmiotowej sprawy wskazać należy, iż spadkodawca J. D. wraz z żoną B. D., w dniu 15 września  darowali swojej córce i zięciowi E. i W. małżonkom Ś. do wspólności majątkowej małżeńskiej własność gospodarstwa rolnego położonego w Ł., które jednocześnie stanowiło jedyny składnik majątku spadkowego. Istotne jest jednak przede wszystkim to, iż stosownie do treści art. 993 KC, jest to darowizna, którą przy obliczaniu zachowku należy doliczyć do spadku. W takiej zaś sytuacji, jeżeli spadkodawca dokonał darowizny wyczerpującej cały spadek, uprawniony do zachowku może dochodzić od obdarowanego roszczenia o zachowek w granicach określonych w przywołanym wyżej art. 1000 KC (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2008 roku, III CSK 255/07).

Zachowek a zwolnienie z zaliczenia darowizny na schedę spadkową Poznań Warszawa

W przedmiotowej sprawie spadkodawca dokonał na rzecz pozwanej E. Ś. (1) i jej męża W. Ś. darowizny, której przedmiot objął cały spadek. Tym samym, uprawiony do zachowku powód R. D., który nie otrzymał od spadkodawcy należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez niego darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, skierował swoje roszczenie, przeciwko obdarowanej E. Ś. (1), która sama należy do kręgu osób uprawnionych do zachowku.

W tym miejscu wobec podniesionego przez pełnomocnika pozwanej zarzutu, iż umowa z dnia 15 września, mocą której przeniesiono na pozwaną i jej męża własność gospodarstwa rolnego położonego w Ł., wyczerpującego cały spadek, była de facto umową dożywocia a nie umową darowizny, a nadto spadkobierca w dniu 09 stycznia złożył oświadczenie, na podstawie którego wyłączył obowiązek zaliczenia tej darowizny na schedę spadkową, co czyni roszczenie powoda bezpodstawnym, wskazać należy, iż oświadczenie uczynione przez J. D., w oparciu o treść art. 1039 KC, dotyczy działu spadku, a nie zachowku i brak jest możliwości prawnej, aby podobny zapis mógł dotyczyć zachowku.

Tym samym, w ocenie Sądu, zastrzeżenie zawarte w § 5 umowy z dnia 15 września, zgodnie z którym obdarowani ustanowili na nabytej nieruchomości na rzecz zbywców J. i B. D. (2), nieodpłatnie dożywotnią służebność osobistą polegającą na korzystaniu przez nich z dwóch izb od strony północnej, współużytkowania wspólnych części budynku i opiece w razie choroby lub niedołęstwa, nie niweczyło nieodpłatności, jako istotnej przesłanki (elementu) darowizny decydującym o jej bycie prawnym. Tym bardziej, nieuzasadnionym jest wywodzenie z powyższego, iż zgodnym zamiarem stron umowy z dnia 15 września, było zawarcie umowy dożywocia tj. umowy zgodnie z którą w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązuje się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie tj. w razie odmiennej umowy przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczyć mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym (art. 908 KC).

Treść prawa dożywocia winna być dokładnie określona w umowie, bowiem jej postanowienia są wiążące nie tylko dla stron czyli zbywcy i nabywcy nieruchomości, ale także dla osoby bliskiej zbywcy, jeżeli dożywocie zostało dla takiej osoby zastrzeżone. Umowa winna dokładnie określać rodzaj i wielkość świadczeń, a w miarę możliwości także regulować zakres zmian – w razie wygaśnięcia prawa dożywocia względem jednego z dożywotników. Tymczasem w § 5 umowy, strony zastrzegły jedynie na rzecz J. i B. D. (2) służebność osobistą mieszkania. Nie można stracić z pola widzenia, iż pozwana, a także jej mąż wskazywali, iż małżonkowie D. byli samowystarczalni, także pod względem finansowym, sami się utrzymywali, w tym ponosili koszty utrzymania przedmiotowej nieruchomości, a jedynie w sytuacji gdy otrzymywana przez nich emerytura nie wystarczała na pokrycie tych kosztów korzystali z pomocy finansowej, a czasami także rzeczowej, córki E. Ś. (1) i jej rodziny. Powyższe w ocenie Sądu wskazuje, iż świadczenie pozwanej względem rodziców J. i B. D. (2) nie miało charakteru odpłatnego, a jedynie odpowiadało obowiązkowi moralnemu i względom przyzwoitości.

Zachowek a zwolnienie z zaliczenia darowizny na schedę spadkową Poznań Warszawa

W tym stanie rzeczy, zdaniem Sądu, umowa z dnia 15 września była z pewnością umową darowizny, a będąca jej przedmiotem nieruchomość, która w całości wyczerpywała spadek po J. D., winna być doliczona do spadku, gdyż jak już wyżej wskazano oświadczenie woli złożone przez spadkodawcę w dniu 09 stycznia, jako odnoszące skutek wyłącznie w przypadku działu spadku, nie mogło skutecznie odnieść skutku w niniejszej sprawie o zachowek. Natomiast, odmienne twierdzenia strony pozwanej w tym zakresie, zgłaszane na użytek przedmiotowej sprawy, należy oceniać jedynie w kategoriach przyjętej linii obrony przed uwzględnieniem powództwa o zachowek. Zwłaszcza, że kwestionowana umowa została sporządzona przed profesjonalistą – notariuszem, czyli osobą zaufania publicznego, która z pewnością dopilnowała, aby charakter zawartej umowy był nie tylko zgodny z obowiązującymi przepisami, ale w sposób odpowiedni zapewniał realizację woli stron czynności prawnej.

Mając na uwadze powyższe, kolejnym krokiem stało się więc ustalenie wartości czynnej spadku, zgodnie z zasadami przywołanymi wyżej. Stosownie do treści art. 995 KC, wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Jak wynika z wiarygodnej i niekwestionowanej przez strony opinii biegłego sądowego M. M. wartość rynkowa objętej sprawą nieruchomości, na dzień zawarcia umowy darowizny tj. przed dokonaniem przez E. i W. małżonków Ś. nakładów, wynosi 127.800,00 zł. Suma ta została ustalona przez biegłego w ten sposób, że od wartości nieruchomości ustalonej na chwilę obecną na kwotę 295.000,00 zł, odjął on wartość nakładów poczynionych przez pozwaną E. Ś. (1) w łącznej kwocie 167.200,00 zł, co daje kwotę 127.800,00 zł. Mając na uwadze, iż nieruchomość ta obciążona została na rzecz spadkodawcy służebnością osobistą, której wartość wyceniona została na kwotę 51.100,00 zł, wartość nieruchomości będącej przedmiotem darowizny wynosiła 76.700,00 zł = (127.800,00 zł – 51.100,00 zł). Nie można jednak stracić z pola widzenia, iż nieruchomość będąca przedmiotem darowizny przekazana została na rzecz E. Ś. (1) i jej męża W. przez oboje rodziców, a rozliczenie z tytułu zachowku dotyczy wyłącznie dziedziczenia po J. D.. Tym samym, wartość czynna spadku wynosi 19.175,00 zł (76.700,00 zł : 4).

Zachowek a zwolnienie z zaliczenia darowizny na schedę spadkową

W dalszej kolejności, obliczając zachowek Sąd przeprowadził następujące operacje: ułamek określający udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku pomnożono przez jedną drugą, a uzyskany w ten sposób ułamek pomnożono przez wartość substratu zachowku (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2004 roku, II CK 444/02, opubl. L.). W przypadku R. D. przysługujący mu zachowek to iloczyn połowy udziału spadkowego wynoszącego 1/3 czyli 1/6 x 19.175,00 zł czyli kwota 3.195,83 zł. Konkludując nie ulega wątpliwości, w ocenie Sądu, że powód R. D., zgodnie z przywołanymi przepisami, z formalnego punktu widzenia może żądać od pozwanej E. Ś. (1) wypłaty zachowku. Wyrok Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 15 lutego 2017 r. I C 1012/16

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu