Zgodnie z art. 926 § 1 KC powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą (art. 926 § 2 KC).
W myśl art. 952 § 1 KC jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków.
Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem daty i miejsca oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie (art. 952 § 2 KC).
Powołany przepis art. 952 KC w § 3 stanowi, że w wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.
W orzecznictwie początkowo dominował pogląd, że w charakterze osoby trzeciej spisującej treść testamentu nie może wystąpić osoba powołana w testamencie do dziedziczenia lub zainteresowana treścią rozrządzeń spadkodawcy w taki sposób, że obejmowałby ją zakaz bycia świadkiem testamentu (tak uchwała Sądu Najwyższego z 27.11.1969 r.; OSNCP 1970, Nr 6, poz. 106). W kolejnych orzeczeniach Sądu Najwyższego można było zaobserwować tendencję odmienną (zob. uchw. SN z 22.03.1989 r.,III CZP 22/89; uchw. SN z 10.01.1991 r.,III CZP 74/90; post. SN z 10.10.2000 r.; opublikowane L.).
Obecnie nie budzi wątpliwości w orzecznictwie, że z zakresu pojęcia „osoby trzeciej ‘’ w rozumieniu tego przepisu należy wyeliminować osoby, które same uzyskują korzyść ze spadku oraz osoby, których najbliżsi taką korzyść otrzymują (zob. uchw. SN (7) z 23.11.2001 r.,III CZP 54/01, postanowienie SN z 10.05.2002 r., IV CKN 1044/00; opublikowane L.). Stanowisko, że spadkobierca powołany w testamencie ustnym nie jest osobą trzecią w rozumieniu art. 952 § 2 KC zostało powtórzone w kolejnych orzeczeniach Sądu Najwyższego (zob. post. SN z 13.10.2005 r.,I CK 153/05; post. SN z 15.02.2008 r.,I CSK 381/07; post SN z 14.03.2019 r.,IV CSK 73/19; opublikowane L.).
Należy jednak pamiętać, że jeżeli treść oświadczenia spadkodawcy nie została prawidłowo stwierdzona w sposób określony w art. 952 § 2 KC, pozostaje możliwość stwierdzenia treści testamentu ustnego na podstawie zgodnych zeznań świadków testamentu złożonych przed sądem, stosownie do art. 952 § 3 k. c.
W uchwale z dnia 13.02. 1980 r.,III CZP 69/79 (opubl. L.) Sąd Najwyższy orzekł, że stwierdzenie treści testamentu ustnego na podstawie zeznań świadków dopuszczalne jest, gdy nie zostało sporządzone pismo, o którym mowa w art. 952 § 2 KC, lub jest ono wadliwe (zob. też post. SN z 16.07 2003 r., V CKN 434/01; opubl. L.).
W postanowieniu z dnia 14.03.2019 r., IV CSK 73/19 Sąd Najwyższy stwierdził, że w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku, których celem jest ustalenie kto i na jakiej podstawie jest spadkobiercą osoby zmarłej, sąd – stosownie do art. 670 KC – z urzędu bada, kto jest spadkobiercą, przy czym obowiązek ten dotyczy zarówno spadkobierców powołanych do spadku z ustawy, jak i z testamentu. Nałożenie przez ustawę na sąd takiego obowiązku oznacza, że sąd, niezależnie od wniosków, powinien podejmować czynności dopuszczalne w stanie sprawy, konieczne do poczynienia takiego ustalenia. Sytuacja taka zachodzi m.in. wtedy, gdy sądowi wiadomo jest od zainteresowanych, że zostało złożone oświadczenie testatora, którego treść nie została skutecznie spisana, oraz znane są sądowi dane osób, które miały być świadkami testamentu (opubl. L.). Taka sytuacja ma miejsce w niniejszej sprawie.
Ten sposób stwierdzenia treści testamentu na podstawie art. 952 § 3 KC jest ograniczony terminem 6 miesięcy od otwarcia spadku. W uzasadnieniu powołanego wyżej postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 14.03.2019 r., IV CSK 73/19 stwierdzono, że termin ten jest zachowany nie tylko w razie złożenia zeznań przez świadków przed jego upływem, ale także wtedy gdy przed upływem 6 miesięcy od otwarcia spadku został złożony wniosek o stwierdzenie nabycia spadku wymieniający osoby i adresy świadków, chociażby świadkowie zostali przesłuchani już po upływie terminu (por. uchw. SN z 3.10.1969 r., III CZP 75/69, RPEiS 1970, z. 2, str.362; post. SN 14.12.2000 r.,I CKN 668/00, OSNC 2001/10/151; post. SN z 30.10.2018 r.,II CSK 260/18, L.).
Sprawa spadkowa opracowana przez Kancelarię
Wnioskodawczyni P. M. (1) we wniosku wnosiła o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie testamentu po R. G. s. S. i Z., zmarłym dnia 19 maja 2018 r. w Ł., ostatnio zamieszkałym we wsi G. w gminie M.. W uzasadnieniu wniosku wskazano, że spadkodawca w dniu 7.05.2018 r., będąc w Szpitalu oświadczył ustnie swoją ostatnią wolę w obecności świadków: E. F. (1), M. F. i M. K. (1). W testamencie R. G. powołał do spadku wnioskodawczynię. Oświadczenie spadkodawcy zostało spisane w tym samym dniu i podpisane przez niego oraz ww. świadków.
Uczestniczka postępowania M. M. (1) przyłączyła się do spadku co do zasady, z tym, że wnosiła o stwierdzenie, że spadek po zmarłym R. G. nabyły z mocy ustawy córki P. M. (1) i M. M. (1) po 1/2 części każda z nich. Pełnomocnik uczestniczki podniósł zarzut nieważności testamentu ustnego. Kwestionował istnienie przesłanki obawy rychłej śmierci spadkodawcy oraz jego zdolności testowania w dniu złożenia oświadczenia stanowiącego treść testamentu ustnego.
Przeprowadzony w sprawie materiał dowodowy potwierdził, że testament z dnia 7 maja został sporządzony w sytuacji, gdy istniała obawa rychłej śmierci spadkodawcy. Przeprowadzona w sprawie opinia biegłego sądowego z zakresu chirurgii onkologicznej D. P. potwierdziła, że obawa rychłej śmierci spadkodawcy była uzasadniona okolicznościami o charakterze obiektywnym. Rzetelna, obiektywna opinia biegłego w tym przedmiocie nie była kwestionowana przez żadną ze stron. Przesłuchani w sprawie świadkowie potwierdzili ponadto istnienie po stronie testatora, powiadomionego o postawionej diagnozie i odczuwającego silne dolegliwości, subiektywnych odczuć co do obawy rychłej śmierci, które także nie są pozbawione znaczenia prawnego, choćby w odniesieniu do istnienia animus testandi.
Jak wynika z zupełnej i bezstronnej opinii biegłego z zakresu psychologii J. J., testator R. G. w momencie składania w dniu 7 maja 2018 r. oświadczenia woli zawierającego rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci nie znajdował się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli (art. 945 § 1 pkt 1 KC).
W świetle powyższych ustaleń podniesiony przez pełnomocnika uczestniczki zarzut nieważności testamentu nie jest uzasadniony.
Bezspornym jest w sprawie, że spadkodawca oświadczył swoją ostatnią wolę ustnie w obecności trzech świadków, co do których nie zachodziła bezwzględna ani względna niezdolność do pełnienia tej roli (art. 956 KC i art. 957 KC).
Treść testamentu została stwierdzona pismem, które zawiera wszystkie elementy ustawowe. W dokumencie wskazano miejsce i datę oświadczenia oraz miejsce i datę sporządzenia pisma. Należy pamiętać, że wymaganie podania miejsca złożenia oświadczenia i miejsca sporządzenia pisma jest spełnione, gdy wskazana zostanie miejscowość, w której nastąpiło zdarzenie.
Zgodzić się należy natomiast z zarzutem pełnomocnika uczestniczki, że treść testamentu nie została stwierdzona w dokumencie spisanym w dniu 7.05.2018 r. przez osobę uprawnioną z mocy ustawy. Skutki prawne może wywrzeć tylko taki testament ustny, którego treść została stwierdzona w sposób przewidziany w art. 952 § 2 lub § 3 KC Testament ustny, którego treść nie została prawidłowo stwierdzona, pozostaje wprawdzie testamentem ważnym, ale bezskutecznym. W stanie faktycznym niniejszej sprawy spisanie oświadczenia spadkodawcy, złożonego ustnie w obecności trzech świadków, przez wnioskodawczynię powołaną tym oświadczeniem do dziedziczenia jako jedyną spadkobierczynię, nie spełnia warunków stwierdzenia treści testamentu ustnego w sposób przewidziany w art. 952 § 2 k. c.
W myśl art. 924 KC spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. Spadkodawca R. G. zmarł dnia 19 maja 2018 r. Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, wymieniający osoby będące świadkami testamentu ustnego, został złożony w dniu 17 września 2018 r., a zatem z zachowaniem terminu z art. 952 § 3 k. c.
Przesłuchani w sprawie świadkowie testamentu, tj. E. F. (2), M. F. i M. K. (1) złożyły spójne zeznania odnośnie okoliczności i przebiegu czynności. Wszystkie one były świadome pełnionej wówczas funkcji i wyraziły na to zgodę. Były one obecne przez cały czas oświadczania woli przez testatora, rozumiały treść oświadczenia spadkodawcy. Zgodne zeznania świadków pozwalają ustalić treść dokonanego przez spadkodawcę rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci. Z ich zeznań wynika, że R. G. w sposób jednoznaczny i wyraźny oświadczył, że cały swój majątek na wypadek śmierci przekazuje córce P. M. (1). Taka treść oświadczenia woli została spisana w tym samym dniu i miejscu (choć z przyczyn formalnych nieskutecznie) i podpisali się pod nią wszyscy świadkowie. Sąd więc stwierdził, że spadek po R. G. synu S. i Z. zmarłym dnia 19 maja 2018 r. w Ł., ostatnio zamieszkałym w G. na podstawie testamentu ustnego z dnia 7 maja 2018 roku nabyła córka P. M. (2) z d. G. c. R. i M. w całości. Postanowienie Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 4 marca 2020 r. I Ns 513/18
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
