Spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia, czyli z chwilą śmierci spadkodawcy, z mocy prawa (art. 924 i 925 KC). W okresie od otwarcia do przyjęcia spadku wierzyciel spadkowy może dochodzić swoich roszczeń w drodze postępowania sądowego.
W myśl zasady określonej w przepisie art. 922 KC z chwilą śmierci spadkodawcy jego prawa i obowiązki majątkowe, w tym także wynikające ze stosunków zobowiązaniowych przechodzą na spadkobierców. Zobowiązanie z tytułu pobranej przez Z. W. pożyczki, jako obowiązek o charakterze majątkowym, należy niewątpliwie do długów spadkowych, które zgodnie z treścią § 1 powołanego art. 922 KC, z chwilą jej śmierci przechodzą na jej spadkobierców.
Dziedziczenie ustawowe ma miejsce w sytuacji gdy, spadkodawca nie pozostawił po sobie testamentu oraz gdy osoby powołane do spadku nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami (bo np. zmarły przed otwarciem spadku). W razie powołania spadkobierców w drodze testamentu tylko w stosunku do części spadku, również pozostała część podlega ustawowym zasadom dziedziczenia. Powszechnie przyjmuje się, że dziedziczenie ustawowe oparte jest na konstrukcji dorozumianego oświadczenia woli spadkodawcy, który poprzez to, iż nie sporządza testamentu godzi się na rozwiązania ustawowe.
Zgodnie z obowiązującym prawem polskim, pierwszeństwo będzie miała wola spadkodawcy. Jeśli pozostawił on po sobie ważny testament to dziedziczenie nastąpi w oparciu o ten dokument. Dopiero w razie jego braku w grę wchodzą przepisy ustawy, jaką jest Kodeks cywilny. Zgodnie z polskim prawem, podstawą dziedziczenia może być wyłącznie testament, a w jego braku przepisy ustawy – trzeciej możliwości nie ma.
Krąg spadkobierców ustawowych wyznaczony jest przez związki rodzinne, tzn. wynikające z więzów krwi, małżeństwa, przysposobienia.
Aktualnie można wyróżnić cztery grupy spadkobierców ustawowych, przy czym spadkobiercy należący do grupy dalszej dochodzą do dziedziczenia dopiero wówczas, gdy nie ma spadkobierców należących do grupy bliższej. Spośród wskazanych wyżej osób można wyróżnić cztery grupy spadkobierców dziedziczących z ustawy:
I grupa – małżonek i dzieci spadkodawcy oraz zstępni dziecka, które nie dożyło otwarcia spadku (wchodzą w jego miejsce),
II grupa – małżonek spadkodawcy, rodzice spadkodawcy, jego rodzeństwo (jeśli któryś z rodziców nie dożył otwarcia spadku) oraz zstępni rodzeństwa (w miejsce zmarłego rodzeństwa),
III grupa – gdy nie ma spadkobierców z I oraz II grupy do dziedziczenia dochodzą dziadkowie spadkodawcy, zstępni dziadków spadkodawcy, pasierbowie (dzieci małżonka spadkodawcy),
IV grupa – ostatnim możliwym spadkobiercą jest gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarb Państwa,
Pierwszeństwo do spadku dziedziczonego na podstawie ustawy ma I grupa spadkobierców. Jeżeli brak jest dzieci oraz dalszych zstępnych (wnuków, prawnuków itd.) spadkodawcy (bądź gdy zstępni nie mogą lub nie chcą dziedziczyć), dziedziczą osoby z II grupy, a w ich braku (bądź gdy zstępni nie mogą lub nie chcą dziedziczyć) – podmioty zaliczone do grupy III. Ostatecznie, spadkobiercą mogą być podmioty z IV grupy czyli osoby prawne prawa publicznego (gmina jako jednostka samorządu terytorialnego lub Skarb Państwa).
Osobista i solidarna odpowiedzialność członków zarządu za dług jest w istocie zabezpieczeniem ustanowionym ex lege na rzecz wierzycieli w ramach którego członkowie zarządu odpowiadają za obniżenie potencjału majątkowego spółki. Jeżeli zobowiązanie spółki powstaje na mocy zdarzenia cywilnoprawnego, jego wykonanie przez spółkę a także (subsydiarnie) przez członków zarządu podlega przepisom ustaw regulujących te dziedziny prawa (uzasadnienie uchwały SN z 19.1.1993 r., III CZP 162/92 (OSNCP 1993, z. 6, poz. 103). Powyższy charakter zobowiązań stanowi o spełnieniu wstępnego kryterium zaliczenia ich do spadku po zmarłych członkach zarządu.
Ponieważ nie ma przepisu, który regulowałby przejście omawianych zobowiązań na oznaczone osoby, niezależnie od tego, czy są spadkobiercami, pozostaje do rozważenia, czy odpowiedzialność ta jest ściśle związana z osobą zmarłego w rozumieniu art. 922 § 2 KC.
Należy na wstępie odrzucić przypuszczenie, jakoby związek według wymienionego przepisu miał polegać tylko na tym, że obciążał osobę zmarłego. Przeczy temu istota o spadku jako ogółu praw i obowiązków należących do oznaczonej osoby oraz redakcja art. 922 § 1 i§ 2 KC, w którym wpierw mowa jest o zmarłym, a następnie o osobie; w celu wyraźnego przeciwstawienia sytuacji uregulowanych jako zasada (art. 922 § 1 KC) i wyjątek (art. 922 § 2 KC).
Wyróżnienie w ustawie praw i obowiązków związanych ściśle z osobą przekracza ramy wyznaczone przez osobowość prawną będącą kategorią statyczną, kładzie bowiem nacisk na osobę jako niepowtarzalne zjawisko kulturowe, na człowieka o zróżnicowanych cechach zarówno co do potrzeb, jak i możliwości. Odmienne funkcje tych indywidualnych (osobistych) praw i obowiązków przejawiają się także w uregulowaniu dotyczącym ich wygaśnięcia. Otóż gasną one wraz ze śmiercią samych osób.
Ze względu na przedmiot rozstrzygnięcia trzeba wskazać przykłady wygaśnięcia obowiązków z chwilą śmierci zobowiązanego. Należy do nich obowiązek zaniechania działania naruszającego cudze dobra osobiste, obowiązek złożenia oświadczenia w celu usunięcia skutków naruszenia takiego dobra, obowiązek alimentacyjny (art. 139 KRO). Wygasa także wskutek rozwiązania umowy obowiązek wykonania dzieła wymagającego przymiotów osobistych (art. 645 § 1 KC) lub wykonania zlecenia (art. 748 KC). W orzecznictwie uznano, że obowiązek wykonywania pracy w stosunku pracowniczym jest ściśle związany z osobą pracownika, wobec czego nie przechodzi na jego spadkobierców (uzasadnienie uchwały SN z 22.2.1994 r., I PZP 1/94; OSNCP 1994, Nr 9, poz. 172). W braku odmiennej umowy nie przechodzą na spadkobierców zobowiązania wspólnika wynikające z umowy spółki (art. 860 § 1 KC).
Powyższe przykłady wskazują na zasadniczo odmienny charakter zobowiązań nie wchodzących w skład spadku i zobowiązań członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wynikających z art. 298 § 1 KH. Charakter tej ostatniej był niejednokrotnie przedmiotem analizy Sądu Najwyższego. W uzasadnieniu uchwały z 22.9.1995 r., III CZP 120/95 (OSNIC 1995, z. 12, poz. 181) przekonywająco wykazano, że odpowiedzialność z art. 298 KH ma charakter odszkodowawczy, na co wskazuje nie tylko użycie w wymienionym przepisie pojęć charakterystycznych dla porządku tej odpowiedzialności, jak „szkoda” i „wina”, ale i wprowadzenie domniemania istnienia związku przyczynowego między szkodą a zachowaniem się członków zarządu. Nie zmienia tego odrębna podstawa, wskutek czego mówi się o odpowiedzialności odszkodowawczej sui generis.
Członkowie zarządu spółki odpowiadają za jej długi nie ze względu na swe przymioty osobiste, lecz ze względu na pełnione funkcje zawodowe, przy czym ustawa wprowadza domniemanie, że szkoda wierzycieli ma źródło w ich nienależytym pełnieniu przez zarząd spółki i doprowadzenie do niewypłacalności spółki. Nie budzi wątpliwości, że tego rodzaju długi wchodzą w skład spadku. Sytuacja prawna członków zarządu ponoszących odpowiedzialność na mocy art. 298 § 1 KH jest więc zbliżona do sytuacji pracowników wyrządzających szkodę zakładowi pracy w ramach stosunku pracy, tym bardziej że nie należy do rzadkości pozostawanie członków zarządu ze spółką w stosunku pracy. Od dawna nie budzi wątpliwości, że odpowiedzialność odszkodowawcza zmarłych pracowników przechodzi na ich spadkobierców (uchwała składu 7 sędziów SN z 22.9.1972 r., III PZP 12/72; OSNCP 1973, Nr 2, poz. 22). Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 19 listopada 1996 r. III CZP 114/96
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku
