Przepisy szczególne o dziedziczeniu gospodarstw rolnych z ustawy stosuje się do gospodarstw rolnych o powierzchni przekraczającej 1 ha gruntów rolnych, gospodarstwa o mniejszym obszarze są dziedziczone wyłącznie na zasadach ogólnych. W każdym bowiem przypadku chodzi o gospodarstwo rolne w znaczeniu przedmiotowym, którego koniecznym składnikiem jest grunt rolny, przy czym o charakterze gruntu przesądza jego przeznaczenie, a nie sposób aktualnego wykorzystania.
Spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otwarcia spadku:
1) stale pracują bezpośrednio przy produkcji rolnej albo
2) mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, albo
3) są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo
4) są trwale niezdolni do pracy.
Gospodarstwo rolne z ustawy może dziedziczyć tylko ten spadkobierca, który powyższe warunki spełnia w chwili otwarcia spadku, ich uzyskanie po tej dacie nie wpływa na zdolność do dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Stąd też, w przypadku stwierdzenia nabycia spadku, w skład którego wchodzi gospodarstwo rolne, należy w pierwszej kolejności ustalić, którzy ze spadkobierców ustawowych spełniają przesłanki do jego dziedziczenia.
Przesłanka stałej pracy bezpośrednio przy produkcji rolnej zostaje spełniona, gdy praca w jakimkolwiek gospodarstwie rolnym (niekoniecznie spadkowym) ma charakter stały, a nie dorywczy, co oznacza, że już z samego okresu świadczenia pracy powinna wynikać jej stałość.
Spadkobierca ma przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, uprawniające do dziedziczenia z ustawy gospodarstwa rolnego, jeżeli:
1) ukończył zasadniczą lub średnią szkołę rolniczą albo szkołę ekonomiczną o specjalności przydatnej do prowadzenia produkcji rolnej,
2) ukończył szkołę wyższą o kierunku rolniczym lub ekonomicznym, jeżeli kierunek ukończenia studiów daje przygotowania do prowadzenia produkcji rolnej,
3) uzyskał przygotowanie zawodowe do pracy w rolnictwie w drodze doskonalenia zawodowego prowadzonego przez uprawnione do tego zakłady pracy, jednostki organizacyjne i inne osoby prawne lub fizyczne,
4) wykaże się stałą pracą w gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej przez okres co najmniej roku.
Przesłanka określana jako praktyczne przygotowanie zawodowe, jest spełniona także wówczas, gdy w chwili otwarcia spadku spadkobierca tej pracy już nie wykonuje.
Małoletnim jest osoba, która w chwili otwarcia spadku nie ukończyła 18 lat lub też nie osiągnęła pełnoletności przez zawarcie małżeństwa.
Jeżeli dziecko spadkodawcy nie może dziedziczyć z ustawy spadkowego gospodarstwa rolnego dla braku warunków, to w ich miejsce dziedziczą ich zstępni (wnuki i dalsi zstępni spadkodawcy), jeżeli w chwili otwarcia spadku odpowiadają warunkom. Na nich bowiem przechodzi udział w gospodarstwie rolnym przypadający dziecku spadkodawcy (ich wstępnemu). Znajdują tu w pełni zastosowanie zasady dziedziczenia ustawowego. Należy jednak podkreślić, że konstrukcja taka będzie miała zastosowanie wyłącznie w przypadku braku kwalifikacji do dziedziczenia z ustawy gospodarstwa rolnego po stronie dziecka spadkodawcy.
Jeżeli ani małżonek spadkodawcy, ani żaden z jego krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy nie odpowiada warunkom przewidzianym dla dziedziczenia gospodarstwa rolnego albo jeżeli uprawnionymi do dziedziczenia są wyłącznie osoby, które w chwili otwarcia spadku są trwale niezdolne do pracy, gospodarstwo dziedziczą spadkobiercy na zasadach ogólnych.
W razie podziału gospodarstwa rolnego, które należy do spadku, stosuje się odpowiednio przepisy o podziale gospodarstw rolnych przy zniesieniu współwłasności. W toku postępowania sądowego o podział gospodarstwa rolnego sąd może - przede wszystkim - podzielić fizycznie nieruchomości rolne pomiędzy współspadkobierców lub tylko niektórych z nich, jeżeli wydzielonych części jest mniej niż współwłaścicieli. Natomiast jeżeli podział taki byłby sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, sąd przyzna spadkowe gospodarstwo rolne temu spadkobiercy, na którego zgodę wyrażą wszyscy współwłaściciele
W braku zgody współspadkobierców na powyższe zniesienie współwłasności powoduje, po pierwsze, że sąd przyzna gospodarstwo rolne temu współwłaścicielowi, który je prowadzi lub pracuje w nim, chyba że interes społeczno-gospodarczy przemawia za wyborem innego współwłaściciela. Po drugie, jeżeli warunki spełnia kilku współwłaścicieli albo nie spełnia ich żaden, sąd przyzna gospodarstwo temu współwłaścicielowi, który daje najlepszą gwarancję jego należytego prowadzenia, na przykład decydować o tym może zasobność kapitału, przygotowanie zawodowe, zasobność czynnika ludzkiego.
Kolejnym sposobem zniesienia współwłasności jest tzw. podział cywilny, czyli sprzedaż przedmiotu współwłasności i podział uzyskanej sumy pomiędzy współwłaścicieli. Po pierwsze, na wniosek wszystkich współwłaścicieli sąd zarządzi sprzedaż spadkowego gospodarstwa rolnego stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Po drugie, takie samo zarządzenie sąd wyda w przypadku niewyrażenia zgody przez żadnego ze współwłaścicieli na przyznanie mu gospodarstwa rolnego. Przyznanie spadkowego gospodarstwa rolnego jednemu ze współspadkobierców w całości lub w częściach niektórym z nich wymaga rozstrzygnięcia, w postępowaniu o zniesienie współwłasności, problemu spłat na rzecz pozostałych uprawnionych.
Jeżeli oprócz gospodarstwa rolnego spadek obejmuje inne przedmioty majątkowe, udziały spadkobierców w gospodarstwie rolnym zalicza się na poczet ich udziałów w całości spadku. Zaliczanie udziałów w gospodarstwie rolnym na poczet udziałów w całości spadku zrównuje pozycję spadkobierców dziedziczących na zasadach ogólnych i spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne w przypadku, gdy pomiędzy jednym i drugim kręgiem spadkobierców zachodzą różnice.
Odpowiedzialność za długi spadkowe związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego ponosi od chwili działu spadku spadkobierca, któremu to gospodarstwo przypadło, oraz spadkobiercy otrzymujący od niego spłaty. Każdy z tych spadkobierców ponosi odpowiedzialność w stosunku do wartości otrzymanego udziału. Odpowiedzialność za inne długi ponoszą wszyscy spadkobiercy na zasadach ogólnych. Długi związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego to długi pozostające w związku prawnym lub gospodarczym z prowadzeniem danego gospodarstwa, zaciągnięte za życia przez spadkodawcę.
Spadkobiercy ustawowi, którzy w wypadku dziedziczenia spadku obejmującego gospodarstwo nie spełniają warunków, nie mogą otrzymać zachowku z tej części spadku, którą stanowi gospodarstwo rolne Prowadzi to w konsekwencji do ograniczenia kręgu osób uprawnionych do zachowku z gospodarstwa rolnego. Substrat zachowku z gospodarstwa rolnego ustala się na zasadach ogólnych przy uwzględnieniu wartości gospodarstwa rolnego oraz uczynionych z tego gospodarstwa darowizn.
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku