Według przepisu art. 928 § 1 pkt 1 KPC, spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy. Zatem przepis ten wymaga, aby zachowanie spadkobiercy, przeciwko którego jest skierowany pozew charakteryzowało się trzema cechami tj. jego działanie musi być przestępstwem, umyślnym i musi być skierowane przeciwko spadkodawcy.
Niegodność dziedziczenia występuje w sytuacjach wyjątkowych, kiedy postępowanie spadkobiercy jest tak dalece naganne, iż uzasadnia odsunięcie go od dziedziczenia po określonym spadkodawcy i traktowanie tak, jakby nie dożył otwarcia spadku ( art. 928 § 2 KC). Stąd możliwość uznania spadkobiercy za niegodnego występuje w sytuacjach enumeratywnie wymienionych w kodeksie cywilnym (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 grudnia 1999 r. II CKN 627/98).
Przestępstwem nieudzielenia pomocy jest niepospiesznie z pomocą, gdy inna osoba tego pilnie takiej pomocy potrzebowała bez względu na dalszy rozwój sytuacji, a zwłaszcza bez względu na to, czy doszło do zejścia śmiertelnego, czy ciężkiego uszczerbku na jej zdrowiu. Samo nieudzielenie pomocy jest typem przestępstwa umyślnego. Odpowiada się za jego popełnienie wtedy, gdy sprawca ma świadomość bezpośredniego zagrożenia życia jego utratą, czy doznania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu przez daną osobę, a mimo to nie udziela jej pomocy osobiście, nie zawozi do lekarza, czy do szpitala lub nie wzywa pomocy odpowiednich specjalistycznych służb ratowniczych. Przestępstwo nieudzielenia pomocy można popełnić zarówno z zamiarem bezpośrednim, jak i z zamiarem ewentualnym (komentarz do art. 162 Kodeksu karnego, red. Stefański 2017, wyd. 3/Konarska-Wrzosek, Legalis).
Zgodnie z art. 11 KPC ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Sąd cywilny w procesie o uznanie spadkobiercy za niegodnego związany jest więc co do faktu, że przestępstwo zostało popełnione oraz oceny tego, czy dane przestępstwo popełnione zostało z winy umyślnej (komentarz do art. 928 Kodeksu cywilnego, red. Osajda 2017, wyd. 16/W. Borysiak, Legalis).
W sprawie cywilnej sąd nie ma możliwości „korygowania” wyroku sądu karnego (…), czego w istocie poprzez złożenie wniosków dowodowych dotyczących przesłuchania tych samych świadków, którzy byli przesłuchani procesie karnym, domaga się pozwany. Istota związania sądu cywilnego skazującym wyrokiem karnym, na podstawie przepisu art. 11 KPC wyraża się tym, że w skład podstawy faktycznej rozstrzygnięcia sądu cywilnego wchodzi czyn opisany w sentencji karnego wyroku skazującego, a sąd ten jest pozbawiony możliwości dokonywania ustaleń w tym zakresie, w tym ustaleń odmiennych niż przeniesione na podstawie tego wyroku z procesu karnego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13 lipca 2016 r., VI ACa 774/15).
Warunkiem odpowiedzialności sprawcy na podstawie przepisu art. 162 § 1 KC nie jest zaistnienie jakiegokolwiek skutku, a w szczególności wymienionych w tym przepisie: utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu człowieka. Warunkiem takim jest świadomość sprawcy, że inna osoba znajduje się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu i uchylenie się tegoż sprawcy od udzielenia pomocy, mimo że może on jej udzielić bez narażenia siebie samego lub innej osoby na takie samo niebezpieczeństwo (postanowienie SN z dnia 11 lutego 2003 r., V KK 112/02).
Przymiot „ciężkości postępowania” nie może być rozumiany w ten sposób, że dla spełnienia hipotezy przywołanego przepisu konieczne jest popełnienie zbrodni (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 czerwca 2000 r., I ACa 262/00, OSA 2002, z. 3, poz. 25). Nie jest możliwe stawianie znaku równości pomiędzy pojęciem zbrodni w myśl Kodeksu karnego, a ciężkim przestępstwem w myśl Kodeksu cywilnego. Nie budziło wątpliwości Sądu, że pozwany nie udzielił pomocy swojej żonie, mając świadomość istnienia bezpośredniego niebezpieczeństwa dla jej życia czy zdrowia, w żaden sposób jej nie pomógł, a miał możliwość udzielenia pomocy.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
W rozpoznawanej sprawie powód w oparciu o przepis art. 928 § 1 pkt 1 KC domagał się uznania pozwanego za niegodnego dziedziczenia spadku po swojej żonie M. J.. Powód należy do kręgu ustawowych spadkobierców powołanych do spadku po swojej siostrze M. J. ( art. 931 § 4 KC). Miał zatem interes w wytoczeniu powództwa.
Ustawodawca nie wskazuje aby koniecznym warunkiem uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia był zgon spadkodawcy w wyniku popełnienia umyślenie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy. Bez znaczenia są zatem twierdzenia pozwanego, że przestępstwo za jakie został prawomocnie skazany nie skutkowało zgonem jego żony (spadkodawcy), który nastąpił 4 dni później. Twierdzenie takie nie może zyskać aprobaty.
Mając na uwadze prawomocny wyrok Sądu Rejonowego uznać należy, że pozwany dopuścił się, umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy M. J., co jest wystarczającą przesłanką do uznania zaistnienia podstawy z art. 928 § 1 pkt 1 KC Pozwany został skazany za popełnienie przestępstwa nieudzielenia pomocy swojej żonie. Jest to przestępstwo określone w kodeksie karym w rozdziale XIX dotyczącym przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu.
Postępowanie karne prowadzone przeciwko pozwanemu oskarżonemu z art. 162 § 1 KK zostało prawomocnie zakończone wyrokiem skazującym. Postępowanie dowodowe wykazało, że pozwany popełnił przestępstwo formalne z zaniechania. Co prawda przyczyną zgonu były następstwa doznanych obrażeń głowy, co zostało wykazane przez biegłych z zakresu medycy w trakcie postępowania w sprawie karnej, ale obowiązek udzielenia pomocy istniał niezależnie, czy pomoc ta uratowałaby osobę zagrożoną, czy nie.
Z uzasadnienia wyroku Sądu Rejonowego wynika, że M. J. upadła i uderzyła głową o kamienną posadzkę na półpiętrze klatki schodowej w domu stron w Z.. W wyniku tego wypadku doznała licznych i rozległych złamań podstawy czaszki, z okolic nosa ciekła jej krew, a tuż przy jej głowie na posadzce powstała plama krwi. Pozwany, gdy zobaczył nieprzytomną żonę około godz. 16:40, po upewnieniu się, że oddycha, zrobił jej kilka zdjęć telefonem komórkowym. Pozwany miał wówczas świadomość, że znajduje się ona w położeniu grożącym jej bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Był zdolny do udzielenia żonie pomocy. Pozwany dopiero o godz. 18:29 wezwał pogotowie ratunkowe, które zabrało M. J. do szpitala.
Z uzasadnienia zaś wyroku Sądu Okręgowego wynika, że pozwany był zdolny do udzielenia pomocy, skoro poszedł po aparat telefoniczny, wchodził i schodził ze schodów oraz ustawił się w odpowiednim miejscu aby zrobić zdjęcia. Zdawał sobie sprawę, co powinien robić w tej sytuacji i jak zapewnić realną pomoc, skoro o godz. 18.30 wezwał karetkę pogotowia. Podjął decyzję o tym, że: wykona zdjęcia żonie M. J. zamiast wezwać karetkę pogotowia przestępstwo nieudzielenia pomocy osiągnęło fazę dokonania, podjął decyzję o nieudzieleniu pomocy i stan ten trwał ok. 2 godziny, a następnie ponownie sprawdził stan zdrowia swojej żony i zorientował się, że zagrożenie pogłębia się i dopiero wówczas wezwał pogotowie.
Mając na uwadze takie ustalenia i równocześnie twierdzenie pozwanego zawarte w uzasadnieniu odpowiedzi na pozew, że wykonywał zdjęcia leżącej, cierpiącej żonie, by ta zobaczyła swój stan po wytrzeźwieniu jest niewyobrażalne.
W konsekwencji, pozwany dopuścił się ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy w rozumieniu art. 928 § 1 pkt 1 KC Na takiej ocenie zaważyła przede wszystkim okoliczność, iż czyn pozwanego wymierzony był w dobra o charakterze fundamentalnym tj. w życie i zdrowie spadkodawczyni. Wpływ na uznanie w okolicznościach sprawy przestępstwa pozwanego za ciężkie miał nie tylko sam charakter tego przestępstwa, ale także nasilenie złej woli pozwanego, który nie udzielił natychmiastowej pomocy i zwlekał z wezwaniem pogotowia, zwiększając tym samym istotnie ryzyko dla życia i zdrowia nieprzytomnej spadkodawczyni, a przy tym robił jej zdjęcia, chcąc ją w ten sposób dotkliwie upokorzyć. Na pozwanym jako mężu spadkodawczyni, z którą – jak sam wskazał – przeżył blisko 40 lat, ciążył obowiązek troski, szacunku i opieki nad żoną. W dniu feralnego zdarzenia pozwany jednak wyraźnie nie sprostał tym obowiązkom, a jego zachowanie wręcz godziło nie tylko w normy prawa karnego, ale też w normy o charakterze moralnym. Niewątpliwie czyn stanowił ciężkie przestępstwo przeciwko spadkobierczyni M. J.. Ze względu na wykazanie przez powoda wszystkich przesłanek określonych w art. 928 § 1 pkt 1 KC. Wyrok Sądu Okręgowego – III Wydział Cywilny z dnia 23 czerwca 2017 r. III C 1914/14
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
