Należy zauważyć, że w orzecznictwie i doktrynie zarysowały się dwa stanowiska dotyczące określenia wymagalności świadczenia z tytułu zachowku. Pierwsze z nich wskazuje, że roszczenie o zachowek jest roszczeniem bezterminowym i jego wymagalność należy ustalić w oparciu o regułę z art. 455 KC. Zatem dopóki dłużnik nie zostanie wezwany do spełnienia świadczenia, dopóty obowiązek zapłaty kwoty pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku nie aktualizuje się. Odsetki ustawowe za opóźnienie należą się dopiero od daty wezwania zobowiązanego do zapłaty zachowku (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 września 1976 r., III CRN 128/76, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2000 r., IV CKN 58/00, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2008 r., II CNP 35/08, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2010 r., II CSK 178/10, wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2009 r. (III CSK 298/08, OSNC - ZD 2009 r. Nr 4, poz. 107, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2007 r., I CSK 433/06 i wyrok SN z dnia 28 czerwca 2005 r., I CK 7/05).
Drugie natomiast stanowisko podkreśla, że skoro ustalenie wartości spadku w celu określenia zachowku oraz obliczenie zachowku następuje według cen z chwili orzekania o roszczeniu o zachowku, to odsetki od tak ustalonego świadczenia pieniężnego powinny być naliczane dopiero od daty wyrokowania w sprawie, skoro dopiero z tym momentem roszczenie o zapłatę - tak ustalonej kwoty - stało się wymagalne (por. uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 26 marca 1985 r., III CZP 75/84, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 listopada 1997 r., I ACa 690/97, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1999 r., I CKN 248/98, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 września 1994 r., III CZP 105/94, OSNCP 1995 z. 2, poz. 26, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2000 r., II CKN 725/98, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2005 r. I CK 765/04, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 9 września 2009 r., VI ACa 286/09, wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 15 lutego 2012 r., I ACa 1121/11).
Każde z powyższych rozwiązań wydaje się jednak niedoskonałe. W przypadku pierwszego z nich, w momencie wezwania do zapłaty z reguły nie są bowiem znane wszystkie okoliczności pozwalające na precyzyjne określenie wysokości należnego zachowku. Z kolei uznanie, iż datą wymagalności będzie dopiero data wyrokowania, skłaniać może dłużnika do celowego przedłużania postępowania sądowego, tak aby bez konsekwencji finansowych odwlec w czasie moment spełnienia świadczenia na rzecz uprawnionego do zachowku. Pogodzenie powyższych racji wymaga zatem indywidualnego podejścia i uwzględniania okoliczności danego przypadku. Sąd podzielają jednak częściej pogląd, zgodnie z którym roszczenie o zachowek jest roszczeniem bezterminowym, do którego zastosowanie ma art. 455 KC, a więc odsetki ustawowe za opóźnienie należą się od daty wezwania zobowiązanego do zapłaty zachowku, o ile w tej dacie znane były okoliczności wpływające na wysokość należnego zachowku. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 lutego 2013 r. II CSK 403/12 wyraził zapatrywanie, że „termin, od którego zobowiązany z tytułu zachowku popadł w stan opóźnienia - warunkujący zasądzenie odsetek ustawowych - należy ustalić indywidualnie z uwzględnieniem okoliczności danej sprawy. O stanie opóźnienia można mówić wówczas, gdy zobowiązany znał już wszystkie obiektywnie istniejące okoliczności pozwalające mu racjonalnie ocenić zasadność i wysokość zgłoszonego roszczenia z tytułu zachowku. Może to nastąpić także w dacie poprzedzającej chwilę wyrokowania.
Gdyby roszczenie o zachowek zostało zaspokojone przez obowiązaną osobę dobrowolnie, nie byłoby potrzeby wytaczania o nie powództwa. Wyrok zasądzający zachowek nie ma charakteru konstytutywnego czy waloryzującego świadczenie, a jedynie deklaratoryjny. Wysokość zgłoszonego żądania podlega ocenie w toku procesu, jednak chodzi o weryfikację roszczenia wymagalnego już w dacie zgłoszenia, a nie dopiero w dacie wyrokowania. Zobowiązany do zapłaty zachowku powinien spełnić świadczenie na rzecz uprawnionych niezwłocznie po otrzymaniu od niego stosownego wezwania do zapłaty skonkretyzowanej kwoty, a jeśli tego nie czyni, popada w opóźnienie uzasadniające naliczenie odsetek ustawowych od należnej wierzycielowi sumy. Automatyczne zasądzanie odsetek od daty wyroku prowadzi bowiem do pokrzywdzenia wierzyciela, czyniąc zobowiązanego z tytułu zachowku beneficjentem długotrwałości procesu sądowego i niesolidności jako dłużnika.
Z powyższego wynika, że data od jakiej należy zasądzić odsetki za opóźnienie należy do dyskrecjonalnej władzy sędziego i winna uwzględniać okoliczności danego przypadku, a konkretyzacja kwoty należnej tytułem zachowku nie jest zbieżna z kwestią wymagalności roszczenia. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie - I Wydział Cywilny z dnia 7 grudnia 2017 r. I ACa 1545/16
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.