Poniedziałek - Sobota9.00 - 20.00
ul. Głogowska 47a lok. 1a 60-736 Poznań
Tel.+48696293998
ZapraszamyJeżeli chcesz mieć przewagę problemy powierz najlepszym specjalistom
Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Podział majątku po śmierci męża czy żony

Czy po śmierci męża czy żony można dokonać podziału majątku tak jak po rozwodzie? Czy małżonek musi dziedziczyć po drugim po śmierci, by dokonać podziału majątku? Na pierwsze i drugie pytanie należy odpowiedzieć twierdząco.

W wypadku, gdy w skład spadku po zmarłym  małżonku wchodzi udział spadkodawcy w majątku objętym małżeńską wspólnością ustawową z żyjącym małżonkiem, do dokonania działu spadku niezbędne jest uprzednie albo jednoczesne z działem spadku (w tym samym postępowaniu), przeprowadzenie podziału majątku wspólnego, chyba że zapadł już prawomocny wyrok rozstrzygający o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym oraz o żądaniach zwrotu wydatków, nakładów i innych świadczeń z majątku wspólnego na majątek odrębny lub odwrotnie, albo że częściowy dział spadku nie dotyczy udziału spadkodawcy w majątku wspólnym (uchwała SN z 2.03.1972 r., III CZP 100/71, OSNC 1972/7-8/129).

Zauważyć w tym miejscu można także, iż przeprowadzenie podziału majątku wspólnego w postępowaniu o dział spadku jest możliwe na podstawie art. 689 k.p.c., stanowiącego, że jeżeli cały majątek spadkowy lub poszczególne rzeczy wchodzące w jego skład stanowią współwłasność z innego tytułu niż dziedziczenie, dział spadku, podział majątku i zniesienie współwłasności mogą być połączone w jednym postępowaniu.

Sąd rozpoznający sprawę o dział spadku nie może niejako automatycznie przypisać każdemu z małżonków udziału w wysokości 50%, dopóki ustalenie takie nie znajdzie odzwierciedlenia w treści stosownego postanowienia, zapadłego w konsekwencji prawidłowo przeprowadzonego postępowania o podział majątku.  W sytuacji, gdy w skład spadku wchodzi udział w majątku, który był objęty małżeńską wspólnością ustawową, a wcześniej nie doszło do przesądzenia ewentualnych zwrotów z tytułu nakładów, wydatków oraz innych świadczeń z majątku wspólnego na majątek odrębny i odwrotnie, nie jest możliwe ustalenie składu i wartości dzielonego spadku.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy ustanawia domniemanie, że udziały małżonków w majątku wspólnym są równe (art. 43 § 1 k.r.o.). Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku; spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z takim żądaniem tylko w wypadku, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji.

Przepis art. 684 k.p.c. stanowi, iż skład i wartość majątku ulegającego podziałowi ustala sąd. Dotyczy to tak majątku wspólnego małżonków, jak i majątku spadkowego. Stąd też sąd rozstrzygając przedmiotową sprawę w pierwszej kolejności dokonał ustalenia składu majątku podlegającego podziałowi oraz jego wartości, kierując się przy tym zasadą, że w toku dokonywania działu spadku na podstawie art. 1035 i n. k.c., stan spadku ustala się według stanu z dnia otwarcia spadku, jego zaś wartość – według cen z chwili dokonania działu (por. uchwała SN z 27.09. 1974 r., III CZP 58/74, OSNC 1975/6/90). Podobne zasady znajdują zastosowanie do podziału majątku wspólnego małżonków po ustaniu wspólności majątkowej, z tą różnicą, iż stan majątku objętego wspólnością ustalany jest na chwilę ustania wspólności majątkowej między małżonkami. W przypadku ustania wspólności wskutek śmierci jednego z małżonków oba te momenty będą tożsame.

Co podlega podziałowi po śmierci małżonka

Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

Do majątku wspólnego należą w szczególności:

1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;

2)  dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;

3)  środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;

4)  kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 300, z późn. zm).

Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1)  przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

2)  przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

3)  prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;

4)  przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;

5)  prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

6)  przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;

7)  wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;

8)  przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

9)  prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

10)  przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Stosownie do przepisu art. 45 § 1 zd. 1 k.r.o., każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego. Przepis art.45 k.r.o. reguluje rozliczenia z tytułu wydatków i nakładów poczynionych w czasie trwania wspólności ustawowej. Nie reguluje natomiast rozliczeń pomiędzy małżonkami wydatków i nakładów poczynionych z majątków osobistych na majątek wspólny w czasie od ustania wspólności ustawowej do momentu podziału majątku, których podstawę materialnoprawną stanowią odpowiednio zastosowane przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych, w tym art. 207 k.c. Zgodnie z ugruntowanym poglądem wyrażanym w judykaturze i piśmiennictwie, w świetle przepisu art. 45 § 1 zd. 1 k.r.o., w sprawie o podział majątku wspólnego o zwrocie wydatków i nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków sąd orzeka bez osobnego żądania uczestników postępowania (tak między innymi Krystyna Skiepko „Komentarz do spraw o podział majątku wspólnego małżonków.” Warszawa 2015 rok, Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 16 października 1997 roku, II CKN 395/97, opubl. Lex 50532, w uchwale z dnia 21 lutego 2008 roku, III CZP 148/07, OSNC 2009, nr 2, poz.23).

Sposób podziału majątku po śmierci męża czy żony

Każdy z małżonków czy spadkobierców może żądać, ażeby podział majątku czy spadku nastąpił przez podział rzeczy wspólnej, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.

Jeżeli podział następuje z mocy orzeczenia sądu, wartość poszczególnych udziałów może być wyrównana przez dopłaty pieniężne; rzecz, która nie daje się podzielić, może być natomiast przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego.

Zgodnie zatem z przytoczonymi wyżej regulacjami kodeksu cywilnego podział spadku albo majątku może nastąpić przez:

1)  podział rzeczy w naturze (tzw. podział fizyczny), z ewentualnym wyrównaniem wartości poszczególnych udziałów dopłatami pieniężnymi;

2)  przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli lub kilku na współwłasność za ich zgodą i zasądzenie od nich spłat na rzecz pozostałych współwłaścicieli;

3)  licytacyjną sprzedaż rzeczy wspólnej przez komornika i podział uzyskanych pieniędzy (tzw. podział cywilny).

Jak się wydaje, podstawowym, wyraźnie preferowanym przez kodeks cywilny sposobem podziału jest podział fizyczny (tak Sąd Najwyższy w niepublikowanych orzeczeniach: z dnia 30 października 1978 r., I CRN 214/78 i z dnia 16 listopada 1993 r., I CRN 176/93).

Należy zatem przyjąć, że w postępowaniu sądowym pierwszeństwo ma fizyczny podział rzeczy wspólnej. Jak wskazał Sąd Najwyższy w powołanym wyżej orzeczeniu z dnia 30 października 1978 r., I CRN 214/78, sąd dokonujący działu powinien przede wszystkim brać pod uwagę ten sposób wyjścia ze wspólności, chyba że współwłaściciele żądają przyznania rzeczy wspólnej jednemu z nich w zamian za spłaty albo sprzedania stosownie do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. W braku takich żądań sąd powinien ustalić, czy istnieje fizyczna i prawna możliwość podziału. Na konieczność wstępnego ustalenia, czy podział fizyczny jest dopuszczalny, wskazuje także orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 13 września 1977 r., III CRN 175/77 (OSN 1978, Nr 5-6, poz. 99), które częściowo zachowało aktualność (por. też: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 2010 r., III CSK 195/09, LEX nr 585823; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2011 r., I CSK 674/10, LEX nr 960518).

Jeśli zaś brać natomiast pod uwagę problematykę procesową omawianego zagadnienia, to należy w pierwszym rzędzie zauważyć, że w postępowaniu o dział spadku, podział majątku jak i podobnie w postępowaniu o zniesienie współwłasności (vide: 688 k.p.c. w zw. z art. 618 i następne k.p.c.) na plan pierwszy wysuwa się idea obowiązku uwzględniania przez sąd woli uczestników postępowania, prezentowanej w zakresie wyboru sposobu tego działu (zniesienia) – gdy zainteresowani złożą zgodny wniosek co do sposobu podziału, sąd wyda postanowienie odpowiadające treści wniosku, jeżeli spełnione zostaną wymagania z art. 621 k.p.c., a projekt podziału nie sprzeciwia się prawu ani zasadom współżycia społecznego, ani też nie narusza w sposób rażący interesu osób uprawnionych (art. 622 § 2 k.p.c.).

Ów interes może, na przykład, spowodować dokonanie niezbędnych korekt, polegających na niezachowaniu przez sąd ścisłych proporcji pomiędzy wartością udziału a wartością wydzielonych części (różnice wartości są wtedy wyrównywane odpowiednimi dopłatami – art. 623 k.p.c.). Dopuszczalny jest także podział w naturze na mniejszą liczbę części niż liczba współwłaścicieli i przyznanie ich tylko niektórym z nich jednoczesnym zasądzeniem spłat pozostałym. Dopuszczalne jest wreszcie dokonanie podziału częściowego w naturze i zarządzenie sprzedaży pozostałej części, chyba że wszyscy współwłaściciele żądają zniesienia współwłasności przez sprzedaż rzeczy (tak St. Rudnicki w: „Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga druga – własność i inne prawa rzeczowe”, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1966, s. 231-232).

Dalej wskazać trzeba, iż z art. 618 oraz 684, 685 i 688 k.p.c. wynika, że tak w postępowaniu o zniesienie współwłasności, jak i w postępowaniu o dział spadku chodzi o rozstrzygnięcie w przedmiocie całokształtu stosunków, jakie powstały między współwłaścicielami lub spadkobiercami. W obrębie tych stosunków podstawowym elementem jest oznaczenie wysokości spłaty lub dopłaty, terminu i sposobu ich uiszczenia oraz oznaczenie wysokości odsetek. Rozstrzygnięcie w tym zakresie należy zatem do integralnych składników każdego postanowienia o zniesieniu współwłasności, podział majątku lub o dział spadku (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2003 r. III CZP 80/03, OSNC z 2005 r. Nr 2, poz. 20, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2012 r. V CSK 567/11 ).

Przykład sprawy sądowej

Sąd Rejonowy w Poznaniu I Wydział Cywilny  po rozpoznaniu w dniu 9 maja 2019 r. w Poznaniu na rozprawie  sprawy z wniosku S. W.  z udziałem J. W. (1), T. W., Z. K., I. W. [spadkobiercy po J.W (2)]  o podział majątku i dział spadku  postanawia:

1. Dokonać podziału majątku wspólnego J. W. (2) [zmarły mąż] i S. W [żona] oraz działu spadku po J. W. (2) w ten sposób, że wchodzące do majątku wspólnego oraz spadkowego składniki w postaci:

– stanowiące odrębną nieruchomość lokalu mieszkalnego nr (…) położonego w G.
przy ul. (…) (…) wraz z pomieszczeniem przynależnym oraz udziałem do
(…) części w nieruchomości wspólnej zapisanego w księdze wieczystej nr
(…) wartości 161.250,00 złotych;

– samochodu osobowego T. (…) o nr rejestracyjnym (…) wartości 5.500,00
złotych

przyznać na wyłączną własność wnioskodawczyni S. W. bez spłat na rzecz Z. K. i T. W..

2. Tytułem spłaty zasądzić od wnioskodawczyni S. W. na rzecz uczestnika J. W. (1) kwotę 13.483,33 zł (trzynaście tysięcy czterysta osiemdziesiąt trzy złote 33/100) oraz na rzecz I. W. kwotę 6.741,66 zł (sześć tysięcy siedemset czterdzieści jeden złotych 66/100) płatne w terminie 40 dni od uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie na wypadek uchybienia terminu płatności.

[spacer]

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu