Poniedziałek - Sobota9.00 - 20.00
ul. Głogowska 47a lok. 1a 60-736 Poznań
Tel.+48696293998
ZapraszamyJeżeli chcesz mieć przewagę problemy powierz najlepszym specjalistom
Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Cesja, przelew i przeniesienie prawa do zachowku

Zgodnie z art. 991 § 1 KC zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Natomiast jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (art. 991 § 2 KC).

Jednocześnie należy wskazać, że uprawniony do zachowku może przenieść na inną osobę przysługującą mu z tego tytułu wierzytelność (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 1975 r., III CZP 91/74, OSNC 1976/1/6). Dopuszczalność przelewu wierzytelności, a zatem prawa wierzyciela do żądania od dłużnika świadczenia (art. 353 KC), reguluje przepis art. 509 KC, który zasadniczo dopuszcza przelew każdej wierzytelności, chyba że sprzeciwia się temu przepis ustawy, zastrzeżenie umowne lub właściwość zobowiązania.

Ze wskazanego art. 991 § 2 KC wynika, że zobowiązanym z tytułu zachowku w pierwszej kolejności jest spadkobierca. Uzupełnieniem tego przepisu jest art. 1000 KC, który stanowi, iż w sytuacji gdy uprawniony do zachowku nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może żądać, nijako subsydiarnie, od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku (art. 1000 § 1 KC). Takie samo roszczenie przysługuje uprawnionemu w sytuacji gdy w ogóle nie istnieje spadkobierca, w stosunku do którego można by skierować swoje roszczenie na podstawie art. 991 § 2 KC Wprawdzie przepis stanowi o sumie pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku, nie powinno jednak budzić wątpliwości, że uprawniony do zachowku może kierować swoje roszczenia przeciwko obdarowanym także w sytuacji, gdy nie otrzymał żadnej korzyści ze spadku, jak też od zobowiązanych spadkobierców tytułem wypłaty części zachowku (M. Pazdan (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. II, s. 1182; J. Kremis, B. Burian (w:) E. Gniewek, Komentarz, s. 1623).

Cesja, przelew i przeniesienie prawa do zachowku Poznań

Zatem w sytuacji, z którą mamy do czynienia w niniejszej sprawie, gdy spadkodawca dokonał na rzecz pozwanych darowizny, której przedmiot obejmuje cały spadek, to w grę wchodzi roszczenie uprawnionego o zachowek w stosunku do pozwanych jako obdarowanych na podstawie art. 1000 KC Przepis ten pozostaje w związku z art. 993 KC, który stanowi, że do wartości czystego spadku, który w niniejszej sprawie jest równy zeru, dolicza się wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę zarówno na rzecz spadkobierców powołanych czy osób uprawnionych do zachowku, jak i na rzecz osób obcych, i to niezależnie od tego czyj zachowek się oblicza.” (vide: E. Gniewek, op. cit. s. 1510).

Punktem wyjścia do obliczenia substratu zachowku jest czysta wartość spadku, czyli wartość aktywów wchodzących w skład spadku pomniejszona o wartość długów spadkowych, z modyfikacjami wynikającymi z art. 993-995 KC Przepis art. 993 KC stanowi, że przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów i poleceń (mimo że stanowią one długi spadkowe, które w pozostałym zakresie podlegają odliczeniu od wartości aktywów spadkowych), natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów kolejnych, darowizny uczynione przez spadkodawcę. Przyjęto zasadę, wedle której uprawnionemu zalicza się na należny mu zachowek wszelkie darowizny, niezależnie od czasu ich uczynienia, z wyjątkiem drobnych darowizn, które nie są uwzględniane przy ustalaniu substratu zachowku (art. 996 KC).

Z uwagi na powyższe, na podstawie art. 993 KC, przy obliczaniu zachowku należnego powodowi, należało uwzględnić darowiznę dokonaną przez spadkodawcę na rzecz pozwanych. Jak już była o tym mowa, przy obliczaniu wysokości zachowku należy ustalić czystą wartość spadku. W chwili śmierci K. T., spadek po nim nie obejmował żadnych aktywów, jednak przy obliczaniu zachowku należnego powodowi Sąd wziął pod uwagę wartość darowizny dokonanej w dniu 17 listopada 1999 r. Obliczenie zachowku nastąpiło na podstawie wartości tejże darowizny według cen z daty orzekania o niniejszym roszczeniu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 04 lipca 2012 r., I CSK 599/11).

Nie jest wykluczone stosowanie art. 5 KC do roszczeń o zachowek i uznał, że działanie powódki czyniącej użytek z przysługującego jej prawa jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i z tej przyczyny nie zasługuje na ochronę w pełnym zakresie. Istotnie jest tak, że celem instytucji zachowku jest ochrona interesów majątkowych najbliższych członków rodziny wymienionych w art. 991 § 1 KC poprzez zapewnienie im niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew jego woli, roszczenia pieniężnego odpowiadającego określonemu w powołanym przepisie ułamkowi wartości udziału w spadku, który by im przypadł przy dziedziczeniu ustawowym.

Jednakże zgodnie z utrwalonym już w orzecznictwie poglądem (np. uchwała SN z 19 maja 1981 r., III CZP 18/81, wyrok SN z 7 kwietnia 2004 r. IV CK 215/03) w pewnych szczególnych i wyjątkowych sytuacjach dopuszczalne jest obniżenie należności z tego tytułu na podstawie art. 5 KC przy uwzględnieniu zwłaszcza klauzuli zasad współżycia społecznego. Ma to w szczególności zastosowanie, gdy głównym składnikiem majątku jest prawo do lokalu, które służy zaspokajaniu niezbędnych potrzeb mieszkaniowych zobowiązanego do zapłaty zachowku w razie braku innych możliwości do zaspokojenia tych potrzeb oraz gdy inne składniki spadku nie wystarczają na pokrycie zobowiązania z tytułu zachowku.

Cesja, przelew i przeniesienie prawa do zachowku Poznań

Zachowek można przenieść w formie umowy cesji. W myśl art. 509 KC cesja jest umową, mocą której wierzyciel przenosi wierzytelność na osobę trzecią. Przedmiotem przelewu jest wierzytelność, czyli prawo podmiotowe przysługujące wierzycielowi do żądania od dłużnika, aby spełnił świadczenie. Istotne jest to, aby owa wierzytelność istniała, ponadto aby cedent miał prawną możliwość nią rozporządzać. Nie ma tu znaczenia, czy zdążyła się już przedawnić, jak również czy nie wynika ona ze zdarzenia obarczonego innymi wadami prawnymi niż jego nieważność. Wszelako w tym ostatnim wypadku liczyć się trzeba z tym, że podniesienie zarzutów wynikających ze stosunku, z którym jest ona związana, może mieć wpływ na ową wierzytelność, w konsekwencji zaś dojdzie do stosownych rozliczeń stron. Nie ulega kwestii, że przedmiotem przelewu może być zarówno cała wierzytelność, jak i jej część, gdy przedmiot świadczenia jest podzielny. Rozporządzeniem można więc objąć np. należność główną albo też roszczenia uboczne. Przy czym, o zakresie zbywanej wierzytelności decydują strony w zawartej umowie. Nie ma też przeszkód do tego, aby jedną wierzytelność (jej część) nabyło kilka osób.

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię

Powód w niniejszej sprawie domagał się zasądzenia od pozwanych kwot po 75 025 zł tytułem zachowku po zmarłym ojcu. Zatem podstawę prawną roszczenia powoda stanowią przepisy art. 991 KC i następnych. Bezsporne w niniejszej sprawie było, że powód jest osobą uprawnioną z ustawy do dziedziczenia po swoim ojcu K. T.. Wynika to z art. 931 § 1 KC, jak również zostało stwierdzone prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego o stwierdzeniu nabycia spadku. Dlatego też powód, jako zstępny spadkodawcy, zgodnie z powołanym na wstępie przepisem art. 991 § 1 KC, jest uprawniony do zachowku po ojcu w wysokości ½ tzw. substratu zachowku. Biorąc więc pod uwagę powyższe, w tym wartość jego udziału spadkowego w wysokości ¼, wartość przysługującego mu substratu zachowku wynosi 1/8 (½ x ¼). Do kręgu osób uprawnionych z tytułu zachowku po zmarłym K. T., należą ponadto jego pozostali dwaj synowie –T. T. i pozwany A. T., jak również żona – pozwana J. T. (1).

W niniejszej sprawie, na podstawie umowy cesji T. T. przelał na rzecz powoda całość swojego roszczenia o zachowek przysługującego mu po zmarłym ojcu K. T.. Umowa ta jest skuteczna, a tym samym R. T. mógł domagać się zasądzenia na swoją rzecz zachowku przysługującego zarówno jemu, jak i T. T.. Podobnie jak w przypadku powoda, wartość przysługującego cedentowi substratu zachowku wynosi 1/8 (½ x ¼).

W rozpoznawanej sprawie spadkodawca zawarł z pozwanymi A. T. i J. T. (1) umowę darowizny obejmującą udziały wynoszące po ½ części w prawie własności nieruchomości rolnej zabudowanej, położonej w Ż., gmina Ś. przy ulicy (…), w skład której wchodziła działka nr (…) o powierzchni 1366 ha, zabudowana budynkiem mieszkalnym wolnostojącym o powierzchni około 96 m2. Spór dotyczył wartości tej nieruchomości.

Cesja, przelew i przeniesienie prawa do zachowku Poznań

Zgodnie ze sporządzoną na zlecenie tutejszego Sądu opinią biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości inż. J. Ś., wartość spornej nieruchomości według stanu na listopad 1999 r., lecz według aktualnych cen, wynosi 358 000 zł. Biegły, po zbadaniu dokumentów i dokonaniu oględzin nieruchomości, w sposób szczegółowy przedstawił jej opis i oszacowanie. Podkreślenia wymaga, że przy ustalaniu stanu spornej nieruchomości na dzień zawarcia umowy darowizny, biegły wziął pod uwagę rodzaj i zakres wykonanych remontów budynku. Ustalenia te znajdują potwierdzenie w zeznaniach świadków A. S., A. G. i J. T. (2) oraz w przesłuchaniu pozwanej J. T. (1) i powoda R. T.. Istotne w tym zakresie były także dokonane przez biegłego oględziny nieruchomości, na podstawie których mógł stwierdzić, jakie prace, w jakim zakresie i kiedy zostały wykonane.

Zgodnie z ogólną dyspozycją wynikającą z przepisu art. 922 KC, wartość czynną spadku po K. T. należało pomniejszyć o ciążące na masie spadkowej długi. Powód nie kwestionował poniesionych przez pozwaną kosztów nagrobka wykonanego na grobie spadkodawcy. Zgodnie więc z powołanym wyżej przepisem, kwota 4 700 zł powinna jako dług spadkowy być uwzględniona przy ustaleniu substratu zachowku.

Sąd dla potrzeb ustalenia wysokości zachowku po spadkodawcy K. T. przyjął więc wartość darowizny w kwocie 358 000, od której odjąć należy kwotę 4 700 zł tytułem wydatków na nagrobek. Substrat zachowku wynosił zatem 353 300 zł, która to kwota jest również granicą wzbogacenia się pozwanych o jakiej mowa w treści art. 1000 § 1 KC

Mając określony tzw. substrat zachowku, kolejnym etapem jest określenie wysokości zachowku należnego powodowi zgodnie z zasadami art. 991 § 1 KC, z którego wynika, że udział ten wynosi połowę wartości udziału, jaki przypadałby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym. Powód jest jednym z 4 spadkobierców ustawowych, nie jest osobą trwale niezdolną do pracy czy małoletnią, stąd przyjąć trzeba, że jego udział spadkowy wynosiłby 1/4, a zachowek 1/8, czyli należny powodowi zachowek to kwota 44 162,50 zł (353 300 x 1/8). Taką samą wysokość ma zachowek należny mu z tytułu zawartej z bratem T. T. umowy cesji. Łącznie więc R. T. przysługiwałby zachowek w wysokości 88 325 zł.

Przy czym pozwani zostali obdarowani przez spadkodawcę po ½, a podkreślić trzeba, że obdarowani nie ponoszą ani solidarnej odpowiedzialności za zachowek, ani nie zachodzi odpowiedzialność „in solidum”, jak też nie istnieją pomiędzy nimi jakiekolwiek roszczenia regresowe z tytułu wypłat na poczet zachowku – art. 1001 KC a contrario. Dlatego też należną powodowi tytułem zachowku kwotę Sąd powinien podzielić między nimi w częściach równych czyli po 44 162,20 zł.

W przedmiocie ustalenia wysokości zachowku nadmienić jeszcze można, że kwota należnego powodowi i jego bratu zachowku od każdego z pozwanych nie przekracza wzbogacenia pozwanych będącego skutkiem darowizny (art. 1000 § 1 KC), jak również należny powodowi i jego bratu od pozwanych zachowek nie przekroczył ich własnego zachowku, jaki przysługiwałby im jako spadkobiercom ustawowym, w związku z tym nie było podstaw do zmniejszenia zachowku należnego od pozwanych w oparciu o art. 1000 § 2 KC, który stanowi, że jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek).

Cesja, przelew i przeniesienie prawa do zachowku Poznań

Głównym, a w zasadzie jedynym składnikiem spadku po K. T. była nieruchomość gruntowa zabudowana domem jednorodzinnym, w którym spadkodawca mieszkał wraz z żoną – pozwaną J. T. (1) i najmłodszym synem – pozwanym A. T.. Nieruchomość w chwili obecnej jest wykorzystywana przez pozwanych w celu zaspokojenia ich własnych potrzeb mieszkaniowych. Pozwani nie posiadają tytułu prawnego do żadnego innego lokalu mieszkalnego, ani też oszczędności pozwalających na zakup innego lokalu, względnie na wynajęcie mieszkania na wolnym rynku. Źródłem utrzymania pozwanych są wyłącznie niezbyt wysokie świadczenia emerytalne i rentowe, które są w całości przeznaczane na ich bieżące potrzeby. Przy czym z nieruchomości nie da się wydzielić części, która miałby wartość rynkową i pozwoliłaby pozwanym, po jej sprzedaży, na spłatę roszczeń powoda z tytułu zachowku.

Istotne jest przy tym, że pozwana jest już na emeryturze, a jej stan zdrowia nie pozwala na podjęcie dodatkowego zatrudnienia. Pozwany jest natomiast uczniem Technikum (…), a więc również nie ma realnych możliwości podjęcia stałej pracy. Dlatego też orzeczenie o zapłacie na rzecz powoda kwoty po 44 162,20 zł. od każdego z nich doprowadziłoby zapewne do sytuacji, w której pozwani znaleźliby się w bardzo trudnej sytuacji życiowej.

Dlatego też Sąd uznał żądanie zachowku przez każdego z uprawnionych w pełnej wysokości za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i obniżył zachowek należny powodowi osobiście, jak i z tytułu cesji, o połowę, zasądzając od każdego z pozwanych kwoty po 22 081 zł, o czym orzekł w punktach I i II sentencji wyroku, oddalając dalej idące powództwo w punkcie III sentencji wyroku jako zbyt wygórowane. Wyrok Sądu Okręgowego – I Wydział Cywilny z dnia 1 kwietnia 2014 r. I C 177/12

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu