Poniedziałek - Sobota9.00 - 20.00
ul. Głogowska 47a lok. 1a 60-736 Poznań
Tel.+48696293998
ZapraszamyJeżeli chcesz mieć przewagę problemy powierz najlepszym specjalistom
Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Co robić po śmierci właściciela firmy, spółki i przedsiębiorstwa – czynności zachowawcze

W okresie od chwili śmierci przedsiębiorcy do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego albo wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego osoby, o których mowa w art. 14 ustawy (małżonek lub prawdopodobny spadkobierca przedsiębiorcy albo zapisobierca windykacyjny nabywający przedsiębiorstwo), mogą dokonywać czynności koniecznych do zachowania (i) majątku przedsiębiorstwa w spadku lub (ii) możliwości prowadzenia tego przedsiębiorstwa. Regulacja ta przewiduje zatem uprawnienie do dokonywania tzw. czynności zachowawczych.

Osobami uprawnionymi do dokonywania czynności są:

1)    małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, lub

2)    spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy (jeżeli nie ogłoszono testamentu), albo

3)    spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy albo zapisobierca windykacyjny, któremu zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku.

Katalog osób uprawnionych do dokonywania czynności zachowawczych opiera się na obiektywnych okolicznościach, możliwych do ustalenia przez osobę zamierzającą dokonać czynności. Po pierwsze, czynności zachowawczych może dokonywać małżonek, któremu przysługuje prawo do przedsiębiorstwa (niezależnie od tego, czy wynika ono ze wspólności majątkowej czy z klasycznej współwłasności w warunkach rozdzielności majątkowej). Po drugie, uprawnionymi są również osoby, które mogą zasadnie przypuszczać, że są spadkobiercą albo zapisobiercą windykacyjnym nabywającym przedsiębiorstwo. W najczęstszych przypadkach, gdy przedsiębiorca nie pozostawił testamentu, będzie to spadkobierca ustawowy. Jeżeli ogłoszono testament, uprawnienie do dokonywania czynności zachowawczych – obok małżonka – przysługiwało będzie spadkobiercy testamentowemu, chyba że w testamencie uczyniono zapis windykacyjny obejmujący przedsiębiorstwo albo udział w przedsiębiorstwie. Wówczas uprawnienie do dokonywania czynności zachowawczych przysługuje zapisobiercy windykacyjnemu.

Po uprawomocnieniu się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydaniu europejskiego poświadczenia spadkowego czynności zachowawczych będzie mógł dokonywać wyłącznie właściciel przedsiębiorstwa w spadku. W każdym przypadku, na ogólnych zasadach, będzie to dotyczyło tylko osób, które posiadają pełną zdolność do czynności prawnych.

Zgodnie też z ogólnymi regułami dokonywania czynności zachowawczych, będzie je mogła wykonywać indywidualnie każda z osób uprawnionych, niezależnie od tego, czy działa w porozumieniu z innymi uprawnionymi.

Omawiana regulacja dotyczy zarówno czynności faktycznych, jak i prawnych, które zmierzają do zachowania wspólnych praw i realizacji wspólnych interesów współwłaścicieli związanych z przedsiębiorstwem w spadku.

Należy podkreślić, że przynajmniej w przypadku niektórych rodzajów działalności gospodarczej niezwłoczne podjęcie określonych czynności (np. sprzedaż zapasów, które ulegają szybkiemu zepsuciu) może być decydujące dla zachowania możliwości kontynuacji tej działalności po ustanowieniu zarządu sukcesyjnego albo konieczne do uniknięcia poważnej szkody. By cel ustawy mógł zostać w pełni osiągnięty, regulacja dotycząca czynności zachowawczych w okresie od śmierci przedsiębiorcy do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego jest zatem niezbędna.

Trzeba zauważyć, że już w obecnym stanie prawnym uprawnienie współwłaścicieli przedsiębiorstwa do dokonywania czynności zmierzających do zachowania wspólnego prawa wynika z art. 1035 k.c. w zw. z art. 209 k.c.. W celu dostosowania zakresu tej ogólnej regulacji do materii i celu ustawy przyjęto, że czynności ww. osób mogą zmierzać do zachowania nie tylko majątku (przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym), ale również możliwości prowadzenia (kontynuacji działania) przedsiębiorstwa w znaczeniu funkcjonalnym. Możliwość prowadzenia przedsiębiorstwa można obrazowo nazwać jego potencjałem gospodarczym. Zachowanie majątku lub możliwości prowadzenia przedsiębiorstwa należy rozumieć analogicznie jak na gruncie art. 209 k.c. Czynność zachowawcza może więc zmierzać do zapobieżenia całkowitej utracie majątku albo możliwości prowadzenia przedsiębiorstwa lub do uniknięcia pogorszenia stanu majątku lub ograniczenia możliwości prowadzenia przedsiębiorstwa. Innymi słowy czynności zachowawcze służą ochronie przedsiębiorstwa w sensie przedmiotowym lub funkcjonalnym przed pogorszeniem jego stanu.

Ustawa jednocześnie wskazuje otwarty katalog czynności, które mogą być podejmowane we wskazanych celach zachowawczych. Są to:

1)    zaspokajanie wymagalnych roszczeń, które wynikają z zobowiązań przedsiębiorcy związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – czyli takich, które powstały przed śmiercią przedsiębiorcy i przeszły na współwłaścicieli przedsiębiorstwa;

2)    przyjmowanie należności, wynikających z ww. zobowiązań – przy czym należności te zasilą majątek tworzący przedsiębiorstwo w spadku, nie zaś majątek osobisty osoby podejmującej czynność zachowawczą;

3)    zbywanie zapasów, czyli rzeczowych aktywów obrotowych w rozumieniu ustawy o rachunkowości – kategoria ta obejmuje materiały nabyte w celu zużycia na własne potrzeby, wytworzone lub przetworzone przez jednostkę produkty gotowe (wyroby i usługi) zdatne do sprzedaży lub w toku produkcji, półprodukty oraz towary nabyte w celu odprzedaży w stanie nieprzetworzonym.

W niektórych przypadkach (np. w przypadku hotelu) ciągłość bieżącej działalności jest nieodzowna dla zachowania możliwości kontynuacji działalności gospodarczej zmarłego przedsiębiorcy albo dla uniknięcia poważnej szkody po stronie właścicieli przedsiębiorstwa. Z tej przyczyny ustawa dopuszcza również szczególny rodzaj czynności zachowawczych, tj. dokonywanie przez osobę uprawnioną czynności zwykłego zarządu w zakresie przedmiotu działalności gospodarczej wykonywanej przez przedsiębiorcę przed śmiercią. Jest to możliwe właśnie w przypadkach, gdy ciągłość działalności jest konieczna do zachowania możliwości jej kontynuacji lub uniknięcia poważnej szkody. Przykładem takiej sytuacji może być ryzyko utraty znacznej części klientów lub kluczowego kontrahenta wskutek braku ciągłości działalności operacyjnej czy wysokie koszty zatrzymania produkcji i ponownego rozruchu przedsiębiorstwa (np. pieców). Typowe obszary czynności zwykłego zarządu to sprzedaż towarów i świadczenie usług, przyjmowanie opłat, prowizji i innych przychodów z tym związanych, dokonywanie zapłaty na rzecz dostawców towarów i usług czy wypłaty na rzecz pracowników.

Jeżeli zostanie ustanowiony zarząd sukcesyjny, czynności dokonane w ramach uprawnienia do dokonywania czynności zachowawczych odniosą skutek w majątku przedsiębiorstwa w spadku. Zobowiązania wynikające z tych czynności będą stanowiły zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku, co oznacza, że odpowiedzialność za nie będzie podlegała takim samym zasadom jak odpowiedzialność za zobowiązania powstałe po ustanowieniu zarządu sukcesyjnego.

Jeżeli natomiast zarząd sukcesyjny nie zostanie ustanowiony, odpowiedzialność za czynności zachowawcze poddana zostanie regułom, które znajdują zastosowanie w przypadku działania na podstawie art. 209 k.c. Czynności zachowawcze opierają się na wzajemnej reprezentacji interesów jednych współwłaścicieli przez drugich. Charakterystyczną cechą tej wzajemnej reprezentacji jest to, że współwłaściciel podejmuje czynność zachowawczą w imieniu własnym, ale w interesie wszystkich. Współwłaściciel dokonujący czynności zachowawczej na podstawie art. 209 k.c. działa więc w imieniu własnym, choć częściowo na rachunek innych współwłaścicieli (zastępstwo pośrednie). Podobnie przyjęto, że osoba dokonująca czynności zachowawczych działa w imieniu własnym, ale na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa w spadku.

Czynności zachowawcze, o których mowa w art. 13 ustawy, odniosą przy tym skutek w majątku właścicieli przedsiębiorstwa w spadku niezależnie od tego, czy osobie, która ich dokonuje, również będzie przysługiwał taki status. To odróżnia czynności dokonywane na podstawie art. 13 ustawy od klasycznych czynności zachowawczych, o których mowa w art. 209 k.c.

W przypadku osoby działającej na podstawie art. 13 ustawy, inaczej niż w odniesieniu do zarządcy sukcesyjnego, nie przewidziano braku odpowiedzialności działającego za zobowiązania wynikające z dokonanych czynności. Jeżeli zatem okaże się, że osoba dokonująca rzeczonych czynności nie była właścicielem przedsiębiorstwa w spadku, pozostanie ona zobowiązana w stosunku do drugiej strony czynności, ale jako zastępca pośredni będzie miała obowiązek przenieść uzyskane prawa na właścicieli przedsiębiorstwa w spadku, którzy z kolei powinni zwolnić dokonującego czynności zachowawczych z zaciągniętych zobowiązań. Zastosowanie konstrukcji zastępstwa pośredniego w opisanym przypadku jest konieczne przede wszystkim z uwagi na potrzebę ochrony bezpieczeństwa obrotu i praw osób, które będą drugą stroną czynności zachowawczych, w szczególności dokonywanych na podstawie art. 13 ust. 2 ustawy.

Dodatkowo przewidziano, że jeżeli osoba dokonująca czynności zachowawczej działała w złej wierze, nie będąc do jej dokonania uprawniona, ponosi ona odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez dokonanie tej czynności. Wskazany przepis statuuje zaostrzoną w stosunku do zasad ogólnych odpowiedzialność w takim przypadku przez wyłączenie obowiązku wykazywania winy, co byłoby konieczne przy zastosowaniu reguł odpowiedzialności deliktowej na zasadzie ogólnej (art. 415 k.c.). Trzeba jednak podkreślić, że przepis art. 16 nie wyłącza możliwości przypisania osobie odpowiedzialności odszkodowawczej na innej podstawie prawnej, w szczególności na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego. Zachowanie tej osoby może wypełniać jednocześnie przesłanki z art. 16 ustawy, jak i przesłanki innego czynu niedozwolonego, np. deliktu z art. 415 k.c. Wybór podstawy prawnej roszczenia należy do poszkodowanego, a w razie sporu ocenia ją sąd w procesie subsumpcji, biorąc pod uwagę wszystkie możliwe podstawy prawne odpowiedzialności (iura novit curia).

Powyższe regulacje dotyczące czynności zachowawczych wymagają dostosowania innych rozwiązań ustawy. Przede wszystkim, osoba, która będzie dokonywała tych czynności, podobnie jak zarządca sukcesyjny będzie uprawniona do posługiwania się firmą zmarłego przedsiębiorcy z oznaczeniem „w spadku”, jeżeli dokona zgłoszenia o kontynuowaniu prowadzenia przedsiębiorstwa właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego. Możliwe będzie również w ramach czynności zachowawczych wykonywanie umowy związanej z działalnością zmarłego przedsiębiorcy. Jeżeli osoba dokonująca czynności zachowawczych dokona zgłoszenia o kontynuowaniu prowadzenia przedsiębiorstwa wobec właściwego naczelnika urzędu skarbowego – będzie mogła dokonywać potrzebnych czynności także jako podatnik VAT, gdyż rejestracja zmarłego przedsiębiorcy zostanie przywrócona ze skutkiem od chwili śmierci. Ponadto zachowanie koniecznej ciągłości działalności przedsiębiorstwa może wymagać utrzymania w mocy (przedłużenia) stosunków pracy. Dlatego w ramach czynności zachowawczych osoba do nich uprawniona będzie mogła zawrzeć z pracownikiem porozumienie o kontynuacji stosunku pracy.

Powyższe zasady dokonywania czynności zachowawczych będą obowiązywały także w okresach, gdy już po ustanowieniu zarządu sukcesyjnego nie działa zarządca sukcesyjny z uwagi na odwołanie, rezygnację, śmierć, utratę pełnej zdolności do czynności prawnych czy prawomocne orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarcze – do dnia powołania kolejnego zarządcy albo wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego. Opracowane na podstawie druku nr 2293 – Rządowy projekt ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu