Stosownie do treści art. 922 § 1 KC prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi czwartej kodeksu cywilnego. Podstawą powołania do spadku może być testament, a w razie jego braku ustawa. Dziedziczenie ustawowe bowiem co do całości albo co do części spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał nie chce lub nie może być spadkobiercą (art. 926 KC).
W myśl art. 941 KC na wypadek śmierci można rozrządzić majątkiem jedynie przez testament, który zgodnie z art. 942 KC może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy. Art. 944 § 1 KC stanowi zaś, że sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Dodatkowo stosownie do art. 945 § 1 pkt 1 KC testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.
Testament należy do czynności prawnych o wysokim stopniu sformalizowania. Musi zostać sporządzony w formie przewidzianej prawem i z zachowaniem wszystkich wymogów ustawowych. Zgodnie z art. 949 § 1 Kodeksu cywilnego, spadkobierca może sporządzić taki testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Zgodnie z § 2 przywołanego artykułu, brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeśli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.
Zgodnie z art. 958 Kodeksu cywilnego, testament sporządzony z naruszeniem art. 949 § 1 Kodeksu cywilnego jest nieważny . Jak zauważył Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 28 kwietnia 1973 r. (III CZP 78/72)3, ten szczególny rygoryzm w zakresie formy rozrządzeń na wypadek śmierci wiąże się, z jednej strony, z ich doniosłością w zakresie praw majątkowych. z drugiej zaś strony z faktem, że o ich ważności i tłumaczeniu decyduje się dopiero po śmierci testatora. Dalej Sąd Najwyższy stwierdza, iż zgodnie z utrwalonym poglądem zachowanie szczególnej formy testamentów ma na celu, po pierwsze, skłonienie spadkodawcy do dojrzałego rozważenia doniosłości kroku, który chce przedsięwziąć, i treści testamentu, który zamierza sporządzić. Po drugie, ułatwienie zbadania, czy spadkodawca miał rzeczywiście wolę testowania, tzn. świadomość, że podjęte przez niego zachowanie się stanowi akt sporządzenia testamentu, i to o danej treści. Po trzecie, ułatwienie dowodu sporządzenia. autentyczności i treści testamentu, a zarazem utrudnienie posłużenia się testamentem sfałszowanym lub uchylonym.
Ustalając treść ostatniej woli spadkodawcy wyrażoną w testamencie, w którym spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie poszczególne przedmioty majątkowe, należy mieć na względzie art. 948 i art. 961 KC We wskazanych przepisach przewidziano dyrektywy interpretacyjne testamentu, przy czym dyrektywa zawarta w art. 948 KC ma charakter ogólny, dyrektywa zaś z art. 961 KC – szczególny. Zgodnie z pierwszym z wymienionych artykułów, testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. Jeżeli w oparciu o treść testamentu nie można w sposób jednoznaczny ustalić rzeczywistej woli spadkodawcy, testament obejmuje prawie cały – a tym bardziej cały – spadek, wątpliwości zaś dotyczą zakwalifikowania jako spadkobiercy albo zapisobiercy osoby, na rzecz której dokonano w testamencie rozrządzeń, zastosowanie znajduje reguła wyrażona w art. 961 KC
W myśl tego artykułu, jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku; jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz kilku osób, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów. Uregulowanie zawarte w art. 961 KC oparte jest na założeniu, że powołanie spadkobiercy może dotyczyć tylko ułamkowej części spadku, a nie poszczególnych praw (przedmiotów) majątkowych.
Zgodnie z ugruntowanym w orzecznictwie stanowiskiem, które w ocenie Sądu zasługuje na aprobatę, o tym, czy przedmioty majątkowe przeznaczone w testamencie jednej lub kilku osobom wyczerpują prawie cały spadek decyduje stosunek wartości przedmiotów objętych rozporządzeniem spadkodawcy oraz w testamencie pominiętych, z chwili sporządzenia testamentu (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 16 września 1993 r., III CZP 122/93, OSP 1994.10/177; uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 28 października 1997 r., I CKN 276/97, OSNC 1998/4/63; uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 3 listopada 2004 r., III CK 472/03).
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Spadkodawca J. M zmarł i w chwili śmierci był wdowcem. Spadkodawca miał dwoje dzieci: syna A. M. i córkę H. K.. W dniu 14 sierpnia 1988 r. spadkodawca sporządził własnoręczny testament w którym oświadczył, że majątek nabyty aktem notarialnym nr 8012/1974 z dnia 19 kwietnia 1974 r. przeznacza w całości córce H. K.. Wskazał, że kupiony dom wpisany jest w księdze wieczystej nr (…). Poza tym oświadczył, że testament przekazuje na dobro H. K. oraz jej dzieci M. i A..
W toku niniejszego postępowania ujawniony został testament spełniający wymagania testamentu własnoręcznego, o których mowa w art. 949 § KC Zgodnie z powołanym przepisem, spadkodawca może bowiem sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Autentyczność tego testamentu nie budziła wątpliwości. Ostatecznie żaden z uczestników postępowania nie podnosił bowiem, że testament nie został faktycznie sporządzony przez spadkodawcę. Także w ocenie Sądu nie istniały okoliczności mogące poddawać w wątpliwość autentyczność testamentu i uzasadniać dopuszczenie z urzędu dowodu z opinii biegłego z zakresu badania pisma ręcznego celem zweryfikowania czy testament został sporządzony i podpisany przez spadkodawcę. Prawdziwości testamentu nie podważało bowiem dokonane bez udziału biegłego porównanie testamentu z przedłożonymi przez uczestniczkę postępowania dokumentami z odręcznym pismem spadkodawcy (art. 254 § 1 w zw. z art. 13 § 2 KPC). Świadek S. S. w sposób przekonujący, spójny i jasny, potwierdził zaś fakt własnoręcznego sporządzenia i podpisania testamentu przez spadkodawcę.
Skoro zatem spadkodawca w testamencie przeznaczył uczestniczce postępowania nieruchomość, która w chwili sporządzenia testamentu wyczerpywała prawie cały spadek, nie zaznaczając przy tym, że czyni to tytułem zapisu (art. 968 § 1 KC), to znaczy, iż powołał ją jako spadkobiercę do całego spadku.
Dodać należy, że zdaniem Sądu zawarta na końcu testamentu wzmianka o wnuczkach spadkodawcy (córkach uczestniczki postępowania) nie stanowiła rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci, a była jedynie wyrazem dokonanej przez spadkodawcę oceny w zakresie majątkowych skutków sporządzonego przez niego testamentu. Spadkodawca miał bowiem prawo przewidywać, że wskutek dokonanego rozrządzenia (powołania do całego spadku swojej córki) wymienione wnuczki – jako dzieci uczestniczki postępowania – w jakimś stopniu również skorzystają na odziedziczeniu wchodzącej w skład spadku nieruchomości przez ich matką, a w szczególności, iż w przyszłości same staną się współwłaścicielami tej nieruchomości, skoro należą do kręgu jej spadkobierców ustawowych. Postanowienie Sądu Rejonowego – VIII Wydział Cywilny z dnia 13 maja 2015 r. VIII Ns 142/14
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
