Celem ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorców jest stworzenie ram prawnych dla płynnej kontynuacji działalności wykonywanej wcześniej przez zmarłego przedsiębiorcę – osobę fizyczną po jej śmierci, do czasu ustalenia następców prawnych przedsiębiorcy i rozstrzygnięcia o dalszych losach przedsiębiorstwa. Ustawa reguluje w związku z tym zasady tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy, który wykonywał we własnym imieniu działalność gospodarczą na podstawie wpisu do CEIDG, oraz kontynuowania działalności gospodarczej wykonywanej z wykorzystaniem tego przedsiębiorstwa.
Z rozwiązań zawartych w ustawie będą mogli skorzystać przedsiębiorcy wpisani w chwili śmierci do CEIDG. Ustawa posługuje się pojęciem przedsiębiorcy w takim znaczeniu. Przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, którzy nie są wpisani do CEIDG, nie będą mogli ustanowić zarządu sukcesyjnego. Jest to związane z koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa obrotu, czemu służy przede wszystkim ujawnianie zarządcy sukcesyjnego i zmian w zakresie zarządu sukcesyjnego w CEIDG. Pozwoli to osobom trzecim zweryfikować sytuację prawną przedsiębiorstwa i umocowanie zarządcy sukcesyjnego.
Korzystanie z rozwiązań przewidzianych w ustawie jest w pełni dobrowolne. Od przedsiębiorcy, a po jego śmierci – od jego następców prawnych, właścicieli przedsiębiorstwa będzie zależało, czy chcąc zapewnić ciągłość działalności przedsiębiorstwa, skorzystają oni z objętych ustawą narzędzi, w szczególności, czy ustanowiony zostanie zarząd sukcesyjny.
Przedsiębiorstwo w spadku to, ogólnie rzecz ujmując, masa majątkowa obejmująca składniki niematerialne i materialne służące do wykonywania działalności gospodarczej, poddana zarządowi sukcesyjnemu, o ile zostanie on ustanowiony. Będzie ona obejmowała przede wszystkim przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 551 k.c., które w chwili śmierci przedsiębiorcy w całości znajdowało się w majątku przedsiębiorcy.
Nie każdy przedsiębiorca wpisany do CEIDG posiada jednak przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym. Dla przyjęcia, że istnieje przedsiębiorstwo w spadku, nie jest konieczne, by w majątku przedsiębiorcy znajdowało się przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 551 k.c., tj. by składniki majątkowe przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę były w odpowiednim stopniu zorganizowane. Ustawa nie ogranicza możliwości skorzystania z zarządu sukcesyjnego do takich przypadków.
Jeżeli do majątku przedsiębiorcy w chwili jego śmierci wchodziło kilka przedsiębiorstw w rozumieniu art. 551 k.c., wszystkie te przedsiębiorstwa będą natomiast objęte jednym przedsiębiorstwem w spadku.
W praktyce bardzo często przedsiębiorca wykorzystuje w swojej działalności gospodarczej przedsiębiorstwo, do którego prawo przysługuje także jego małżonkowi. W razie śmierci przedsiębiorcy, jeżeli jego małżonek chce prowadzić to przedsiębiorstwo, boryka się z trudnościami opisanymi powyżej, mimo że jego prawo do przedsiębiorstwa przynajmniej w części nie wynika z powołania do spadku.
Dlatego ustawa przyznaje małżonkowi możliwość skorzystania z narzędzi, które pozwolą na płynną kontynuację działalności gospodarczej zmarłego przedsiębiorcy i podjęcie inicjatywy w tym zakresie. Przedsiębiorstwo jest w całości objęte przedsiębiorstwem w spadku, jeżeli prawo do przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 k.c. przysługuje w chwili śmierci przedsiębiorcy w całości przedsiębiorcy i jego małżonkowi. Nie ma przy tym znaczenia ustrój majątkowy obowiązujący małżonków. Niezależnie od tego, czy małżonkowi przysługiwał udział w majątku wspólnym małżonków obejmującym przedsiębiorstwo, czy udział w prawie do przedsiębiorstwa wchodzi do majątku osobistego małżonka (np. wskutek nabycia wspólnie przedsiębiorstwa przez małżonków pozostających w ustroju rozdzielności majątkowej), przedsiębiorstwo zostanie w całości objęte przedsiębiorstwem w spadku, jeżeli uprawnieni postanowią skorzystać z narzędzi przewidzianych w ustawie.
Wobec objęcia udziału małżonka w przedsiębiorstwie masą majątkową, jaką jest przedsiębiorstwo w spadku, i ustanowienia zarządcy sukcesyjnego małżonek utraci możliwość bezpośredniego, samodzielnego zarządzania swoim udziałem we współwłasności składników przedsiębiorstwa. Uzyska jednak uprawnienie do powołania zarządcy sukcesyjnego lub wyrażenia zgody na jego powołanie przez inną osobę uprawnioną, a także status właściciela przedsiębiorstwa w spadku, który oznacza przede wszystkim, że do dokonania czynności przekraczających zwykły zarząd konieczna będzie zgoda małżonka oraz że przysługuje mu prawo do żądania wypłaty zysku generowanego przez przedsiębiorstwo.
Częstą w praktyce sytuacją, gdy do przedsiębiorstwa wykorzystywanego do wykonywania działalności gospodarczej współuprawnionych jest kilka osób, jest spółka cywilna. Ustawa przewiduje szczególne regulacje dotyczące spółek cywilnych
(art. 45–47). Specyfika spółki cywilnej, której majątek jest objęty współwłasnością łączną, powoduje, że przepisy ustawy o przedsiębiorstwie w spadku należy stosować odpowiednio do udziału wspólnika w majątku wspólnym wspólników spółki cywilnej.
W innych przypadkach, gdy przedsiębiorstwo jest przedmiotem wspólnego prawa, ustawa nie ingeruje w korzystanie z tego prawa przez osoby trzecie. Zarząd majątkiem, sprawowany przez zarządcę sukcesyjnego, będzie dotyczył jedynie mienia zmarłego przedsiębiorcy (np. udziału przedsiębiorcy we współwłasności). Pozostali współuprawnieni będą mogli dysponować swoimi prawami na ogólnych zasadach.
Do przedsiębiorstwa w spadku będą zaliczane składniki niematerialne i materialne, przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej, nabyte przez zarządcę sukcesyjnego w ramach zarządu sukcesyjnego albo przez osobę uprawnioną, dokonującą czynności zachowawczych w okresie od chwili śmierci przedsiębiorcy do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego albo wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego. Składniki te wejdą do wyodrębnionej masy majątkowej – przedsiębiorstwa w spadku, nie zaś w częściach do majątku każdego z następców prawnych przedsiębiorcy czy małżonka przedsiębiorcy. Dzięki temu w okresie zarządu sukcesyjnego zachowana zostanie integralność przedsiębiorstwa.
Wyodrębnienie przedsiębiorstwa w spadku w rozumieniu ustawy ma znaczenie w sferze prawa cywilnego przede wszystkim, jeżeli został ustanowiony zarząd sukcesyjny. Wówczas do tej masy majątkowej będą odnosiły się działania zarządcy sukcesyjnego. Jeżeli zarząd sukcesyjny został ustanowiony po śmierci przedsiębiorcy, w przedsiębiorstwie w spadku odniosą też skutek czynności zachowawcze, dokonane po śmierci przedsiębiorcy.
Niezwłocznie po ustanowieniu zarządu sukcesyjnego zarządca jest zobowiązany sporządzić i złożyć przed notariuszem wykaz inwentarza przedsiębiorstwa w spadku (art. 27 ust. 1 ustawy). Do wykazu inwentarza przedsiębiorstwa w spadku w zakresie nieuregulowanym w ustawie stosowane będą przepisy o wykazie inwentarza spadku, a zatem art. 10311 § 1 i 2 oraz art. 10312 k.c., a także art. 6363 § 2 k.p.c. Wykaz będzie objęty protokołem sporządzonym przez notariusza. W wykazie powinny zostać z należytą starannością ujawnione przedmioty należące do przedsiębiorstwa w spadku, z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku, a także długi spadkowe związane z działalnością gospodarczą zmarłego przedsiębiorcy i ich wysokość według stanu z chwili śmierci przedsiębiorcy (por. art. 10311 § 3 k.c.).
Obowiązek sporządzenia wykazu inwentarza przedsiębiorstwa w spadku jest uzasadniony potrzebą ustalenia podstawowych elementów przedsiębiorstwa w spadku, których dotyczy zarząd sukcesyjny, i tym samym granic, w jakich może działać zarządca sukcesyjny. Nie jest to jednocześnie obowiązek nadmiernie uciążliwy. Przepisy o wykazie inwentarza spadku, które będą stosowane w omawianym przypadku odpowiednio, zostały wprowadzone w celu zapewnienia stosunkowo prostego, szybkiego i mało kosztownego sposobu określenia granicy odpowiedzialności w związku z tym, że przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza stało się zasadą.
Przedsiębiorstwo w spadku nie posiada zdolności prawnej w sferze prawa cywilnego, w szczególności nie jest osobą prawną ani jednostką organizacyjną, o której mowa w art. 331 k.c. W sensie faktycznym przedsiębiorstwo w spadku stanowi jednak swoistą jednostkę organizacyjną „utworzoną” przez następców prawnych lub małżonka przedsiębiorcy i zarządzaną przez zarządcę sukcesyjnego. Ustawa nie przyznaje tej jednostce osobowości prawnej ani zdolności prawnej w rozumieniu art. 33 i art. 331 k.c. Przedsiębiorstwo w spadku zyskuje jednak (podobnie jak spółka cywilna) podmiotowość w zakresie niektórych podatków. Niektóre ustawy podatkowe przyznają mu status podatnika, będącego jednostką organizacyjną niemającą osobowości prawnej. Podatnik ten może „powstać” także wówczas, gdy zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony i istnieć w okresie od dnia śmierci przedsiębiorcy do dnia upływu terminu do powołania pierwszego zarządcy sukcesyjnego – jeżeli osoba dokonująca czynności zachowawczych dokona odpowiedniego zgłoszenia naczelnikowi urzędu skarbowego. Przedsiębiorstwo w spadku zostało także uznane za płatnika składek w odniesieniu do osób zatrudnionych w przedsiębiorstwie. Opracowane na podstawie druku nr 2293 – Rządowy projekt ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku
