Spółka cywilna jest popularną formą wykonywania działalności gospodarczej w Polsce. Tego rodzaju działalność jest często podstawowym lub jedynym źródłem dochodu rodzin wspólników spółki. Śmierć przedsiębiorcy będącego wspólnikiem spółki cywilnej może utrudniać płynną kontynuację działalności w formie spółki cywilnej, zwłaszcza w przypadku najczęstszych w praktyce spółek dwuosobowych. Ustawa zawiera w związku z tym rozwiązania, które umożliwią skorzystanie z instytucji zarządu sukcesyjnego także w takim przypadku.
Kodeks cywilny zawiera w art. 872 regulację pozwalającą spadkobiercom wspólnika na wejście do spółki. Wymaga to jednak odpowiedniego zastrzeżenia (w umowie spółki albo w uchwale wspólników) oraz wskazania przez spadkobierców jednej osoby, która będzie wykonywała ich prawa. W praktyce, w przypadku jakiegokolwiek sporu spadkobierców lub trudności w ustaleniu kręgu spadkobierców, trudno jest skorzystać z opisanej możliwości. W ustawie przewidziano zatem, że kontynuację funkcjonowania spółki cywilnej na dotychczasowych zasadach może zapewnić ustanowienie zarządu sukcesyjnego przez przedsiębiorcę za życia albo po jego śmierci przez osoby uprawnione.
Przede wszystkim, jeżeli zastrzeżono za życia przedsiębiorcy, że jego spadkobiercy wstępują w miejsce wspólnika, to prawa spadkobierców przedsiębiorcy w spółce wykonuje zarządca sukcesyjny. Od dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki oraz jej reprezentacji na zasadach dotychczasowych dla zmarłego wspólnika.
Opisana regulacja jest uzasadniona potrzebą zapewnienia spadkobiercom wspólnika wchodzącym do spółki (zgodnie z zastrzeżeniem, o którym mowa w art. 872 k.c.) możliwości rozpoczęcia wykonywania swych praw w jak najkrótszym okresie po otwarciu spadku. W obecnym stanie prawnym spadkobiercy wchodzący do spółki są obowiązani wskazać spółce jedną osobę, która będzie wykonywała ich prawa. W praktyce mogą tego dokonać dopiero po uzyskaniu prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku albo aktu poświadczenia dziedziczenia. Pozostali wspólnicy mogą bowiem kwestionować prawa do spadku do czasu prawomocnego ich potwierdzenia. Zapewnienie spadkobiercom możliwości ich reprezentowania w spółce przez zarządcę sukcesyjnego przed definitywnym ustaleniem kręgu spadkobierców wzmocni ochronę ich praw, a w przypadku spółek posiadających jedynie dwóch wspólników – umożliwi dalsze funkcjonowanie spółki cywilnej.
Innym problemem praktycznym może być brak zastrzeżenia w umowie spółki cywilnej, że spadkobiercy przedsiębiorcy wchodzą w jego miejsce do spółki. Przy czym, można zakładać, że brak takiego zastrzeżenia nierzadko wynika nie tyle z wyraźnej woli pozbawienia spadkobierców wspólnika możliwości kontynuowania jego działalności w ramach spółki cywilnej, co z faktu niezaplanowania przez wspólników sukcesji za życia ich działalności. Jest to więc ten sam problem, który jest główną przyczyną konieczności uregulowania kontynuacji działalności przedsiębiorstw prowadzonych jednoosobowo. W ustawie przewidziano w związku z tym możliwość wejścia do spółki cywilnej spadkobierców wspólnika także w przypadku braku stosownego zastrzeżenia, jeżeli został ustanowiony zarząd sukcesyjny. W takich przypadkach należy jednak uzależnić wejście spadkobierców do spółki od zgody wszystkich pozostałych wspólników. Nie można jej domniemywać, skoro w umowie spółki cywilnej nie zawarto stosownego zastrzeżenia. Każdy ze wspólników może zatem sprzeciwić się wstąpieniu spadkobierców (na rachunek których działał będzie zarządca sukcesyjny) do spółki cywilnej w terminie 14 dni od dnia otrzymania przez danego wspólnika pisemnego zawiadomienia o ustanowieniu zarządu sukcesyjnego. Takie zawiadomienie zarządca sukcesyjny powinien skierować do wszystkich pozostałych wspólników niezwłocznie po ustanowieniu zarządu sukcesyjnego. Wspólnik wyraża sprzeciw przez oświadczenie na piśmie złożone zarządcy sukcesyjnemu.
Jednocześnie, do czasu wyrażenia zgody na wejście spadkobierców wspólnika do spółki lub upływu terminu na wyrażenie sprzeciwu, pozostali wspólnicy mogą sami podejmować wszelkie czynności w zakresie prowadzenia spraw spółki.
Ustawa wprowadza regulację, która ma na celu usunięcie ewentualnych wątpliwości, jakie mogłyby wystąpić w przypadku stosowania powyższych zasad do spółki cywilnej, której umowa zawarta została przez dwóch wspólników. Przewiduje, że umowa spółki cywilnej nie ulega rozwiązaniu z chwilą śmierci jednego ze wspólników dwuosobowej spółki cywilnej. W takim przypadku, spółka ulega rozwiązaniu najpóźniej z upływem terminu na powołanie zarządcy sukcesyjnego, jeżeli nie został ustanowiony zarząd sukcesyjny. Regulacja ta pozwoli na stosowanie regulacji przewidzianych w art. 45 i art. 46 ustawy i dzięki temu „uratowanie” spółki cywilnej, także w przypadku, gdy umowa spółki została zawarta przez dwóch wspólników, a jeden z nich zmarł.
Jedyny wspólnik spółki cywilnej może sam podejmować wszelkie czynności w zakresie prowadzenia spraw spółki do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego (w przypadku, o którym mowa w art. 45), złożenia oświadczenia o zgodzie albo sprzeciwie wobec wejścia do spółki spadkobierców przedsiębiorcy (w przypadku, o którym mowa w art. 46) albo bezskutecznego upływu terminu na powołanie zarządcy sukcesyjnego – jeżeli nie zostanie ustanowiony zarząd sukcesyjny.
Jedyny wspólnik spółki cywilnej może nie wyrazić zgody na wejście spadkobierców przedsiębiorcy do spółki (art. 46). W takim przypadku spółka cywilna ulega rozwiązaniu z dniem złożenia zarządcy sukcesyjnemu przez jedynego wspólnika oświadczenia na piśmie o sprzeciwie wobec wejścia do spółki spadkobierców przedsiębiorcy.
Należy zauważyć, że utrzymanie bytu spółki, mimo że na skutek śmierci wspólnika pozostaje w niej tylko jeden wspólnik, nie stanowi novum w prawie polskim. Takie rozwiązanie przewiduje art. 98 § 2 k.s.h. w przypadku śmierci albo utraty prawa do wykonywania zawodu przez wspólnika spółki partnerskiej. Wprawdzie spółka cywilna istotnie różni się od spółki partnerskiej (w szczególności – nie ma zdolności prawnej), jednak zasadne jest zastosowanie do niej analogicznej regulacji dla przypadku śmierci jednego ze wspólników.
Ustawa przewiduje przy tym, że tak jak właściciel przedsiębiorstwa w spadku wspólnik spółki cywilnej może złożyć wniosek o przeniesienie na niego decyzji administracyjnej wydanej wobec zmarłego wspólnika spółki (za zgodą właścicieli przedsiębiorstwa w spadku), a także wystąpić o wydanie decyzji na podstawie promesy udzielonej zmarłemu przedsiębiorcy – wspólnikowi spółki cywilnej. Opracowane na podstawie druku nr 2293 – Rządowy projekt ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku
