Art. 183 Kodeksu spółek handlowych
§ 1. Umowa spółki może ograniczyć lub wyłączyć wstąpienie do spółki spadkobierców na miejsce zmarłego wspólnika. W tym przypadku umowa spółki powinna określać warunki spłaty spadkobierców niewstępujących do spółki, pod rygorem bezskuteczności ograniczenia lub wyłączenia.
§ 2. Umowa spółki może wyłączyć lub w określony sposób ograniczyć podział udziałów między spadkobierców w przypadku, gdy zmarły wspólnik miał więcej niż jeden udział.
§ 3. Jeżeli według umowy spółki wspólnik mógł mieć tylko jeden udział, udział ten może być podzielony między spadkobierców, chyba że umowa spółki wyłącza lub ogranicza w określony sposób podział tego udziału między spadkobierców. Wskutek podziału nie mogą powstać udziały niższe niż 50 złotych.
Z zasady udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością są dziedziczne. Jednak dziedziczenie udziałów nie musi prowadzić do wstąpienia spadkobiercy do spółki i przyznania mu uprawnień wspólnika. O tym, czy spadkobiercy zostaną wspólnikami, w istocie decydują pozostali udziałowcy. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością ma charakter kapitałowo-osobowy, co oznacza, że wspólnicy mogą wpływać na ustalenie kręgu udziałowców i nie muszą akceptować przystąpienia do spółki określonych osób. Przejawia się to, w szczególności, w instytucji umownych ograniczeń w dopuszczeniu do spółki spadkobierców, które przewiduje wskazany art. 183 KSH. Wspólnicy mogą bowiem nie życzyć sobie współpracy z następcą zmarłego udziałowca (tak D. Bugajna – Sporczyk, Dziedziczenie udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, Prawo Spółek 1998/1/6-9).
W doktrynie wskazuje się, że udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością należą do praw i obowiązków dziedzicznych, lecz wyłączalnych ze spadku (względnie dziedzicznych), w stosunku do których przepis dyspozytywny dopuszcza możliwość wyłączenia ich ze spadku drogą czynności prawnej. W szczególności, umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może ograniczać lub wyłączać wstąpienie do spółki spadkobierców w miejsce zmarłego wspólnika. Jego prawa i obowiązki nie wchodzą wówczas w skład spadku. Spadkobiercy uzyskują zaś własne prawo do otrzymania stosownych spłat (tak E. Skowrońska – Bocian, J. Wierciński, Komentarz do art. 922 Kodeksu cywilnego, Lex, Stan prawny: 2013.08.01). Ograniczenie lub wyłączenie wstąpienia do spółki spadkobierców ma to znaczenie, że wyłącza stosowanie przepisów prawa spadkowego co do przejścia praw i obowiązków udziałowych. W doktrynie jednocześnie powszechny jest pogląd, że osoba uprawniona z tytułu zapisu windykacyjnego jest następcą spadkodawcy pod tytułem szczególnym, zaś jej sytuacja prawna została uregulowana w prawie spadkowym analogicznie do sytuacji prawnej spadkobiercy (tak A. Kidyba (red.), E. Niezbecka, Komentarz do art. 922 Kodeksu cywilnego, Lex, Stan prawny: 2015.08.15).
Ratio legis tego przepisu to danie wspólnikom możliwości wpływu na krąg wspólników. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością łączy elementy spółki kapitałowej z elementami osobowymi. Właśnie możliwość wyłączenia lub ograniczenia dziedziczenia udziałów jest jednym z wyrazów jej elementu osobowego. Istotą tego przepisu jest zatem możliwość wyłączenia dziedziczenia i dlatego należy uznać, iż przepis ten przyznaje wspólnikom prawo do wyłączenia możliwości nabycia udziałów w związku za śmiercią wspólnika na jakiejkolwiek podstawie, w tym także na podstawie zapisu windykacyjnego, mimo, że w treści przepisu używa się jedynie określenia spadkobierca.
Niewątpliwie istnieją różnice pomiędzy sytuacją spadkobiercy a zapisobiercy, w tym zapisobiercy windykacyjnego, ale te dwie instytucje łączy to, że dotyczą przejścia własności na wypadek śmierci, spadkobierca jest następcą zmarłego pod tytułem ogólnym a zapisobierca pod tytułem szczególnym. Skoro przepis art. 183 KSH daje możliwość zabezpieczenia się wspólników przez zmianą składu osobowego w wypadku śmierci wspólnika, to należy uznać, iż użyte w tym przepisie słowo „spadkobierca” obejmuje w tym przypadku także zapisobiercę. Istnieją także zapisy, które chronią wspólników przed zmianami składu osobowego za życia. Jest to art. 182 KSH, który pozwala w umowie zawrzeć ograniczenia co do zbycia lub zastawienia udziału. Te dwa przepisy art. 182 i 183 KSH są ze sobą spójne i pozwalają wspólnikom na zabezpieczenie się przed zmianami składu osobowego wbrew ich woli, pozwalając im tworzyć spółkę tylko z takimi osobami, z którymi chcą. Jest to jedynie prawo wspólników, z którego nie muszą korzystać, albo nie wprowadzając po prostu stosownych uregulowań do umowy spółki albo wyrażając zgodę na wejście do spółki konkretnej osoby. Przepis art. 183 KSH dotyczy także nabywców na podstawie zapisu windykacyjnego.
Co zrobić, aby spadkobiercy wspólnika mogli zostać ograniczeni lub wyłączeni od wstąpienia do spółki? Po pierwsze regulacja taka musi być wprowadzona w umowie spółki (sama uchwała wspólników nie będzie wystarczająca). Może to nastąpić już w pierwotnym tekście umowy spółki albo też postanowienie także może zostać wprowadzone do umowy poprzez jej zmianę. Po drugie, umowa spółki musi określać warunki spłaty spadkobierców, których prawo wstąpienia do spółki zostało ograniczone lub wyłączone, albo zawierać stwierdzenie, że spłata się nie należy.
Ograniczenie wstąpienia spadkobierców może być określone w sposób pozytywny lub negatywny. Umowa spółki może stanowić, że tylko spadkobiercy spełniający określone kryteria (np. wieku, wykształcenia, doświadczenia zawodowego) mogą wstąpić do spółki w miejsce zmarłego wspólnika, bądź też, że spadkobiercy, którzy spełniają określone kryteria, do spółki wstąpić nie mogą.
Skuteczność zapisu umownego wyłączającego lub ograniczającego wstąpienie spadkobierców do spółki uzależniona jest od określenia w umowie spółki warunków spłaty spadkobierców. Jednocześnie kdoeks spółek handlowych nie ustala żadnych dalszych wytycznych co do sposobu ustalania i dokonywania spłaty. Sposób wyliczenia wysokości spłaty powinien prowadzić do ustalenia godziwego wynagrodzenia, odpowiadającego co najmniej wartości księgowej udziałów. Również termin spłaty nie powinien przekraczać rozsądnych granic.
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku
