Zgodnie z art. 670 § 1 KPC sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą. Obowiązek ustalenia, kto jest spadkobiercą dotyczy zarówno spadkobierców powołanych do spadku z ustawy, jak i testamentu. Wynika to wyraźnie z brzmienia powołanego przepisu, który w zdaniu drugim stanowi, że sąd spadku w szczególności bada, czy spadkodawca pozostawił testament. W razie pozostawienia testamentu rzeczą sądu prowadzącego postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku jest natomiast ocena jego ważności.
Zgodnie z art. 926 § 1 KC. powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Stosownie zaś do § 2 tego przepisu dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.
Omawiany przepis art. 926 § 1 KC. daje pierwszeństwo woli spadkodawcy w rozporządzeniu swoim majątkiem na wypadek śmierci. Natomiast art. 959 KC. jest wyrazem swobody testowania, która stanowi zakres uprawnień pozwalających spadkodawcy kształtować losy swojego majątku na czas po swojej śmierci. Testatorowi pozostawiona zostaje możliwość dokonania wyboru, kogo powoła do dziedziczenia, a także, czy będzie to jedna, czy więcej osób. Ważność testamentu należy rozpatrywać z punktu widzenia jego formy, zdolności testowania spadkodawcy, wad oświadczeń woli oraz treści testamentu.
Przepis art. 945 § 1 pkt 1 KPC stanowi, że testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 14 grudnia 2011 r. w sprawie o sygn. I CSK 115/11 (Biul. SN 2012/2/12, LEX nr 1112728)– odwołując się do literatury – wskazał, że oświadczenie woli testatora jest świadome, jeżeli w czasie sporządzania testamentu nie występowały żadne zaburzenia świadomości, a testator jasno i wyraźnie zdawał sobie sprawę, że sporządza testament określonej treści, natomiast oświadczenie testatora jest swobodne, jeżeli spadkodawca nie kieruje się motywami intelektualnymi lub pobudkami uczuciowymi, mającymi charakter chorobowy, nie pozostaje pod dominującym wpływem czyjejkolwiek sugestii i zachowuje wewnętrzne poczucie swobody postępowania. Nadto wskazał, że stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli, jak i stan wyłączający swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli musi wynikać z przyczyny wewnętrznej, umiejscowionej w samym podmiocie składającym oświadczenie woli. Musi wynikać ze stanu, w jakim znajduje się osoba składająca oświadczenie woli, a nie z okoliczności zewnętrznych, w jakich się znalazła. Źródłem tej wady oświadczenia woli są szczególne właściwości psychiki lub procesu myślowego, znajdujące się „wewnątrz” osoby składającej oświadczenie woli.
Należy także podkreślić, że dla ważności testamentu zakres świadomości testatora nie musi być absolutnie niezakłócony, gdyż testament nie jest czynnością prawną o złożonym charakterze; jego konstrukcja jest znacznie prostsza niż np. przeciętnej umowy kredytowej. Musi on jednak bez wątpienia obejmować wiedzę testatora o osobie spadkodawcy, o znaczeniu dokonywanej czynności, jej przyczynach i skuteczności.
Sąd jest zobowiązany ocenić prawidłowość dowodu z opinii biegłego – jako dowodu pochodzącego od podmiotu posiadającego wiedzę specjalną, w oparciu o takie kryteria jak: poziom wiedzy biegłego, podstawy teoretyczne opinii, sposób motywowania sformułowanego w niej stanowiska oraz stopień stanowczości wyrażonych w niej ocen, a także zgodność z zasadami logiki i wiedzy powszechnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z 15 listopada 2002 r., sygn. V CKN 1354/00, LEX nr 77046). Prawidłowa opinia powinna być wyczerpująca, odnosić się do wszystkich kwestii zawartych w tezie dowodowej postanowienia sądu i zawierać uzasadnienie sformułowane w sposób przystępny i zrozumiały dla osób nieposiadających wiadomości specjalnych w sposób umożliwiający jej sądową kontrolę (art. 285 § 1 KPC). Specyfika oceny dowodu z opinii biegłych wyraża się w tym, że sfera merytoryczna opinii kontrolowana jest przez sąd, który choć nie posiada wiadomości specjalnych, bada jej poprawność w zakresie zgodności z zasadami logicznego myślenia, doświadczenia życiowego i wiedzy powszechnej.
Wskazać należy, że przyczyny wyłączające świadomość lub swobodę przy powzięciu decyzji i wyrażeniu woli są przykładowo wymienione w art. 82 KC Chodzi nie tylko o stany trwałe, takie jak choroba psychiczna czy niedorozwój umysłowy, lecz także o przemijające zaburzenia czynności psychicznych. Do tej drugiej grupy zalicza się upojenie alkoholowe, pozostawanie pod wpływem narkotyków, stan nieprzytomności spowodowany wysoka gorączką lub schorzeniami związanymi ze starości. Dla ustalenia nieważności testamentu osoby, która cierpiała na funkcjonalne zaburzenia psychiczne (depresję, urojenia, halucynacje, omamy, paranoję, schizofrenię) w chwili sporządzenia testamentu należy wykazać, że: spadkodawca cierpiał na zaburzenia psychiczne, któremu towarzyszą urojenia lub omamy, bądź urojenia lub omamy wynikające z zaburzenia psychicznego były przyczyną sporządzenia testamentu (zob. J. Wierciński, Brak świadomości albo swobody przy sporządzaniu testamentu, LexisNexis 2013, s.154-207).
Sprawa spadkowa opracowana przez Kancelarię
Spadkodawczyni G. B. (1) zmarła dnia 15 grudnia w C., ostatnio na stałe zamieszkiwała w C.. W chwili śmierci była wdową. Miała pięcioro dzieci: córki – E. S. i J. Z. oraz synów M. B. (1), J. B. (1) i Z. B.. Nie miała dzieci pozamałżeńskich ani przysposobionych. Z. B. zmarł dnia 1 maja 2010 r. Miał jednego syna M. B. (2); nie miał innych dzieci, w tym pozamałżeńskich, przysposobionych lub zmarłych przed jego śmiercią.
Bezspornym jest w niniejszej sprawie, że spadkodawczyni G. B. (1) pozostawiła łącznie trzy testamenty sporządzone w formie aktu notarialnego wzajemnie się wykluczające.G. B. (1) w dniu 5 grudnia 2008 r. sporządziła przed notariuszem B. B., prowadzącą Kancelarię Notarialną w C., testament notarialny rep. A nr 11651/2008, w którym do spadku powołała syna J. B. (1) oraz córkę E. S. po ½ części. Następnie w dniu 19 października 2010 r. sporządziła przed notariuszem B. B., prowadzącą Kancelarię Notarialną w C., testament notarialny rep. A nr 9168/2010, którym odwołała testament notarialny rep. A nr 11651/2008 z dnia 5 grudnia 2008 r. sporządzony przed notariuszem B. B.. W dniu 24 maja 2013 r. G. B. (1) sporządziła przed notariuszem E. Z. prowadzącą Kancelarię Notarialną w C., testament notarialny rep. A nr 1686/2013, w którym do spadku powołała syna J. B. (1) oraz córkę J. Z. po ½ części.
Oceny ważności testamentów z dnia 19 października 2010 r. oraz z dnia 24 maja 2013 r. Sąd dokonał na podstawie dwóch opinii biegłych sądowych: w zakresie psychiatrii dr n. med. R. W. oraz psychografologii mgr K. G. (2). Podkreślić należy, że obie opinie są zbieżne w zakresie zawartych w nich wniosków co do stanu zdrowia w jakim znajdowała się spadkodawczyni w dacie sporządzania obu testamentów tj. zarówno w dniu 19 października 2010 r. oraz w dniu 24 maja 2013 r., wskazujących, że wówczas G. B. (1) nie znajdowała się w stanie wyłączenia zdolności do świadomego lub swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia swojej woli. Sąd w pełni też podziela obie opinie biegłych sądowych, które są logiczne i spójne. Biegli w sposób bardzo dokładny omówili wszystkie okoliczności, które doprowadziły ich do określonych wniosków co do zdolności testowania G. B. (1). W sposób logiczny i przejrzysty uzasadnili swoje stanowisko. Nie sposób w opiniach biegłych odnaleźć jakichś błędów czy nieścisłości.
Sąd ustalił, że w dacie sporządzania dwóch ostatnich testamentów tj. z dnia 19 października 2010 r. oraz z dnia 24 maja 2013 r. G. B. (1) nie znajdowała się w stanie wyłączenia zdolności do świadomego lub swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia swojej woli. Podpis złożony przez G. B. (1) na testamencie z dnia 24 maja 2013 r. nie wskazuje na stan utraty lub ograniczenia świadomości, brak swobody wyrażenia woli, presję osób trzecich lub występowanie jakichkolwiek zaburzeń psychicznych. Uznać zatem należy, że wszystkie testamenty sporządzone przez spadkodawczynię G. B. (1) są ważne.
W ocenie Sądu, uznać zatem należy, że spadkodawczyni G. B. (1) skutecznie odwołała pierwszy testament notarialny sporządzony dnia 5 grudnia 2008 r. testamentem notarialnym z dnia 19 października 2010 r. Dziedziczenie zatem następuje zgodnie z testamentem notarialnym z dnia 24 maja 2013 r., w którym spadkodawczyni G. B. (1) powołała do dziedziczenia syna J. B. (1) i córkę J. Z. w udziałach po ½ części. Postanowienie Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 25 kwietnia 2019 r. I Ns 168/15
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
