Poniedziałek - Sobota9.00 - 20.00
ul. Głogowska 47a lok. 1a 60-736 Poznań
Tel.+48696293998
ZapraszamyJeżeli chcesz mieć przewagę problemy powierz najlepszym specjalistom
Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Ograniczenie odpowiedzialności i egzekucji spadkobiercy za długi spadkowe poprzez przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza

Sąd spadku musi wyjaśnić z urzędu, kto i z jakiego tytułu jest spadkobiercą, a w orzeczeniu wymienić, poza spadkodawcą, wszystkich spadkobierców oraz ich udziały. W stosunku do spadków otwartych przed 14.02.2001 r. sąd ma także obowiązek ustalenia, czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne i który ze spadkobierców spełnia kryteria ustawowe do jego dziedziczenia (postanowienie Sądu Najwyższego z 12.07.2002 r., V CKN 1093/00). Dla sądu zmierzającego do wydania postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku kwestia, czy zostały złożone oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku ma znaczenie tylko o tyle, o ile warunkuje ustalenie, czy doszło do definitywnego nabycia spadku. Do czasu złożenia tych oświadczeń lub upływu terminu do ich złożenia, nabycie spadku – chociaż ex lege – nie jest ostateczne. Spadkobierca może przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste) lub przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), albo też spadek odrzucić. Złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku oraz treść tego oświadczenia, to zdarzenia istotne z punktu widzenia odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe. Zagadnienie nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie ma natomiast żadnego znaczenia dla samego stwierdzenia nabycia spadku i określenia zakresu dziedziczenia przez poszczególnych spadkobierców. Nie stanowi także w tym postępowaniu kwestii prejudycjalnej. Określenie w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku, że spadek został przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza, nie przesądzałoby definitywnie zakresu odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe, bowiem w określonych sytuacjach spadkobierca może utracić przywilej ograniczonej odpowiedzialności za długi (art. 1031 § 2 zd. 2 oraz art. 1032 § 2 KC). Powstałby wówczas problem istnienia ograniczenia odpowiedzialności spadkobiercy wynikającego z prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku w sytuacji, gdy na podstawie przepisów prawa materialnego ograniczenie to przestałoby istnieć lub też istniałoby, ale w innych granicach. Z tych przyczyn w uchwale z 13.10.2010 r. III CZP 64/10 (Biul. SN 2010, nr 10, s. 6), tak samo jak wcześniej w postanowieniu z 19.04.2002 r., III CKN 543/01. Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że w przepisach ustawowych brak jest podstawy, która by wymagała orzeczenia w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku o jego nabyciu wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza. Taką podstawę tworzy jedynie § 145 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 23.02.2007 r. regulamin wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych, Dz.U. 2007, Nr 38, poz. 249. Zakres zastosowania tego przepisu jest ograniczony do sytuacji, gdy niejako przy okazji głównego nurtu postępowania ujawnia się fakt nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Nie dotyczy zaś wypadku, gdy do takiego ujawnienia nie doszło albo nabycie spadku nastąpiło nie z dobrodziejstwem inwentarza, lecz wprost. Brak zaznaczenia może być uznany za naruszenie przepisu § 145 ust. 2 regulaminu sądowego, ale nie stanowi ono jednak uchybienia procesowego i powinno być ocenione jedynie w sensie techniczno-organizacyjnym związanym z redakcją sentencji postanowienia.

Złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza kształtuje sytuację materialnoprawną spadkobiercy i decyduje o zakresie jego odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte przez spadkodawcę. W sytuacji gdy między wierzycielami dłużnika-spadkodawcy a jego spadkobiercami dojdzie do sporu o wierzytelność, którą spadkobiercy dłużnika mieliby zaspokoić, to w postępowaniu zmierzającym do rozstrzygnięcia tego sporu okoliczności dotyczące złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza współkształtują podstawę faktyczną rozpoznawanej sprawy, pod warunkiem jednak, że zostaną powołane i ustalone przez sąd. Jeżeli wierzyciel spadkodawcy dochodzi od jego spadkobierców wykonania zobowiązania zaciągniętego przez spadkodawcę, to spadkobierca w ramach podstawy faktycznej istotnej dla rozstrzygnięcia sprawy winien ujawnić okoliczności świadczące o ograniczeniu jego odpowiedzialności za długi spadkowe do wartości masy czynnej spadku, bowiem przepisy określające konsekwencje oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza stosowane są w relacji wierzyciel spadkodawcy i jego spadkobierca w tym postępowaniu, w którym ma być przesądzona kwestia istnienia konkretnego zobowiązania i odpowiedzialności za nie. Orzeczenie sądowe wydane w sporze pomiędzy wierzycielem spadkodawcy i jego spadkobiercami, o ile uwzględnia powództwo, to staje się tytułem egzekucyjnym pozwalającym wierzycielowi na prowadzenie egzekucji w celu przymusowego ściągnięcia zasądzonej wierzytelności z majątków spadkobierców z ograniczeniem ich odpowiedzialności do wartości masy czynnej spadku lub bez takiego ograniczenia, gdyby nie zostało na rzecz spadkobiercy zastrzeżone, na przykład z uwagi na ujawnienie się w toku postępowania okoliczności, o których mowa w art. 1031 § 2 zd. 2 i art. 1032 § 2 KC.

Jeśli dłużnikowi zobowiązania, z uwagi na okoliczności faktyczne istniejące już w czasie prowadzenia sporu o to zobowiązanie (istnienie i wysokość) oraz zakres odpowiedzialności za nie, przysługiwała możliwość powoływania się na ograniczenie odpowiedzialności w stosunku do wierzyciela, to tego rodzaju uprawnienie musi być dla niego zastrzeżone już w samym tytule egzekucyjnym, zgodnie z art. 319 KPC. Z przepisu tego wynika, że jeżeli pozwany ponosi odpowiedzialność tylko z określonych przedmiotów majątkowych lub do wysokości wartości tych przedmiotów, sąd może uwzględnić powództwo, zastrzegając pozwanemu prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności. W orzecznictwie sądowym jednoznacznie wskazuje się, że przewidziane w tym artykule zastrzeżenie odnosi się również do przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, a sąd jest obowiązany zamieścić w wyroku to zastrzeżenie z urzędu, i to także wtedy, gdyby okoliczność decydująca o ograniczeniu odpowiedzialności ujawniła się lub powstała w toku postępowania apelacyjnego (por. orzeczenia Sądu Najwyższego z 07.05.1971 r., I PR 426/70, OSNCP 1972, nr 4, poz. 67; z 09.09.1976 r., IV PR 135/76, OSNCP 1977, nr 4, poz. 80; z 22.10.1977 r., II CR 335/77, OSNC 1978, nr 9, poz. 159).

Złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza przez spadkobierców dłużnika może mieć miejsce już po wydaniu orzeczenia przesądzającego kwestię odpowiedzialności dłużnika za konkretne zobowiązanie. W takim przypadku spadkobiercy dłużnika w postępowaniu klauzulowym, na podstawie art. 792 KPC, mogą uzyskać orzeczenie stwierdzające ograniczenie ich odpowiedzialności za zobowiązanie.

Zupełnie wyjątkowo oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza może być złożone przez spadkobierców dłużnika już po zakończeniu postępowania klauzulowego. W obowiązującym stanie prawnym nie ma jednak możliwości dokonania zmiany prawomocnego postanowienia w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności stosownie do art. 792 KPC, na wniosek spadkobierców dłużnika złożony po nadaniu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności przeciwko nim i zastrzeżenia im w klauzuli wykonalności możliwości powoływania się na ograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania dłużnika. Nie ma również podstaw do przyznania spadkobiercom dłużnika uprawnienia do powoływania się w toku egzekucji na ograniczoną odpowiedzialność za zobowiązanie, o ile uprawnienie to nie zostanie dla nich zastrzeżone w samym tytule wykonawczym. Z tych przyczyn w uchwale z 03.09.1985 r., III CZP 49/85 (OSNCP 1986, nr 7-8, poz. 109), Sąd Najwyższy przyjął, że spadkobierca dłużnika, który – po nadaniu przeciwko niemu klauzuli wykonalności – złożył oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, nie może skutecznie żądać ograniczenia klauzuli wykonalności do wartości stanu czynnego spadku (art. 1031 § 2 KC), bez względu na to, czy dokonano, czy też nie dokonano spisu inwentarza. Natomiast może on wytoczyć powództwo z art. 840 § 1 pkt 2 KPC.

Z art. 803 KPC wynika, że tytuł wykonawczy stanowi podstawę do prowadzenia egzekucji o całe objęte nim roszczenie i ze wszystkich części majątku dłużnika, chyba że z jego treści wynika co innego. Jeżeli takim tytułem jest prawomocny wyrok zasądzający świadczenie, to w relacjach między stronami korzysta on z tych atrybutów, które są właściwe prawomocności. Gdyby w postępowaniu rozpoznawczym nie zostało pozwanemu zastrzeżone uprawnienie do powołania się na ograniczenie odpowiedzialności za zasądzone świadczenie wynikające z okoliczności, które istniały w czasie, gdy toczyło się postępowanie rozpoznawcze, to do okoliczności tych po zakończeniu postępowania wracać już nie można. W uzasadnieniu wyroku z 09.09.1976 r., IV PR 135/76, OSNC 1977, nr 4, poz. 80, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że w razie niezamieszczenia w sentencji wyroku wzmianki o ograniczonej odpowiedzialności dłużnika za zobowiązanie, przepis art. 319 KPC nie stoi na przeszkodzie temu, aby dłużnik w innym postępowaniu dochodził uprawnień wynikających z ograniczenia zakresu jego odpowiedzialności materialnej i wskazał, że mógłby to być np. proces o ustalenie. Ze stanowiskiem tym trudno się zgodzić, bowiem wyrok wydany w sprawie o ustalenie nie może prowadzić do podważenia, czy choćby ograniczenia uprawnień, które dla wierzyciela wynikają z wydanego mu tytułu wykonawczego, stosownie do zacytowanego wyżej art. 803 KPC. W takiej sytuacji powództwo opozycyjne dłużnika także nie miałoby podstaw. Z art. 840 § 1 pkt 2 KPC wynika bowiem, że dłużnik może żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane. Gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może oprzeć powództwo także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy. Powszechny jest pogląd, że użyty w art. 840 § 1 pkt 2 KPC zwrot „zdarzenie” oznacza zjawiska i stany świata zewnętrznego oraz objawy wewnętrznego życia stron, z którymi pozytywne przepisy prawa materialnego łączą wygaśnięcie zobowiązań albo które powodują niemożność egzekwowania świadczeń wynikających z tytułu egzekucyjnego. Powołanie się w pozwie o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności na określone zdarzenia następuje w formie zarzutów, które prowadzą do podważenia podstawy egzekucji przez wykazanie, że zobowiązanie nie istnieje lub – z przyczyn materialnoprawnych – nie może być egzekwowane. Za zdarzenie, wskutek którego „zobowiązanie nie może być egzekwowane” Sąd Najwyższy uznał każde zdarzenie powodujące wygaśniecie zobowiązania, a ponadto odroczenie uiszczenia świadczenia przez wierzyciela oraz przemijającą niemożliwość świadczenia, która nie zwalnia jednak dłużnika z zobowiązania, lecz powoduje tylko odroczenie jego wykonania.

Za utrwalony należy uznać pogląd, że ustalenie, czy istnieje spadek (majątek) pozwalający na zaspokojenie zobowiązania spadkodawcy-dłużnika ma miejsce w postępowaniu egzekucyjnym. Pod tym względem art. 319 KPC nie modyfikuje reguł odpowiedzialności dłużnika w stosunku do tych, które mają zastosowanie do dłużnika odpowiadającego za zobowiązanie bez ograniczeń. Dla sądu procesowego na etapie rozpoznania sporu o istnienie konkretnego zobowiązania nie ma znaczenia okoliczność, jakim majątkiem dysponuje dłużnik, bo ustalenie tego następuje w postępowaniu egzekucyjnym. Podobnie rzecz się przedstawia, gdy dochodzi do zastosowania art. 319 KPC. Do kognicji sądu procesowego nie należy badanie, czy istnieje majątek (spadek) pozwalający na zaspokojenie przypadającej na rzecz wierzyciela należności. Z tych przyczyn w wyroku z 15.11.1996 r., II CKN 7/96, OSNC 1997, nr 4, poz. 39, Sąd Najwyższy stwierdził, że zastrzeżenie pozwanemu w wyroku prawa do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności (art. 319 KPC) nie może stanowić podstawy powództwa opozycyjnego z art. 840 § 1 pkt 2 KPC. Natomiast dłużnik może w toku postępowania egzekucyjnego powołać się na istniejące ograniczenia jego odpowiedzialności prowadzące do umorzenia postępowania (art. 837 i art. 825 pkt 3 in fine KPC). Powoływanie się przez dłużnika w postępowaniu egzekucyjnym na ograniczenie odpowiedzialności w warunkach określonych w art. 837 KPC jest możliwe tylko wtedy, gdy w tytule wykonawczym zostało dla niego zastrzeżone stosowne uprawnienie. Jeśli w tytule wykonawczym dla dłużnika nie zastrzeżono takiego uprawnienia, to w toku postępowania egzekucyjnego dłużnik nie może – z powołaniem się na wyczerpanie granic jego odpowiedzialności za egzekwowane zobowiązanie – żądać umorzenia egzekucji na podstawie art. 825 pkt 3 in fine i art. 837 KPC. Może się zdarzyć, że kwestia wyczerpania się granic odpowiedzialności dłużnika za konkretne zobowiązanie do wysokości masy czynnej spadku w związku ze sporządzeniem spisu inwentarza i powołaniem się przez wierzycieli na okoliczności, o jakich mowa art. 1031 § 2 zd. 2 KC i art. 1032 § 2 KC będzie wymagała rozstrzygnięcia w postępowaniu procesowym, nie zaś przez organ egzekucyjny. Powołanie się w takim postępowaniu przez dłużnika na to, że jego odpowiedzialność za zobowiązanie jest ograniczona jest jednak możliwe tylko wtedy, gdy uprawnienie takie zastrzeżone zostało na jego rzecz w tytule wykonawczym. Na drodze powództwa opozycyjnego nie można bowiem uzyskać zmiany brzmienia tytułu wykonawczego wydanego przeciwko dłużnikowi i to z powołaniem się na okoliczności, które powstały zanim jeszcze doszło do wydania tytułu wykonawczego.

[spacer]

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu