Stosownie do dyspozycji art. 1019 § 1 i 2 KC spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył w terminie żadnego oświadczenia w przedmiocie przyjęcia lub odrzucenia spadku w trybie art. 1015 § 1 KC, może uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu.
Do zatwierdzenia uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia pod wpływem błędu oświadczenia w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku niezbędne jest złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza albo o odrzuceniu spadku w formie wymaganej przez art. 1018 § 3 KC Oświadczenie w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku może być złożone w toku postępowania o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku, a jego skuteczność zależy od zachowania terminu określonego w art. 1019 § 1 KC w zw. z art. 88 § 2 KC tj. w ciągu roku od wykrycia błędu lub ustania stanu obawy przy groźbie (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2013 roku, III CZP 77/13).
Zgodnie z poglądem utrwalonym w orzecznictwie Sądu Najwyższego, powoływanie się przez spadkobiercę, zgodnie z art. 1019 § 2 KC w zw. z art. 84 § 1 i 2 KC na działanie pod wpływem błędu wymaga wykazania, że błąd był istotny, dotyczył czynności prawnej i znajduje usprawiedliwienie w okolicznościach sprawy.
Należy mieć na uwadze, że nie może być uznana za błąd istotny nieznajomość przedmiotu spadku, będąca wynikiem niedołożenia należytej staranności w ustaleniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2005 r., IV CK 799/04, OSNC 2006 Nr 5, poz. 94; z dnia 18 marca 2010 r., V CSK 337/09, i z dnia 1 grudnia 2011 r., I CSK 85/1, ; z dnia 5 lipca 2012 r., IV CSK 612/11).
Poprzestanie na pozbawionym podstaw przypuszczeniu dotyczącym stanu tego majątku jest wyrazem braku należytej staranności, który uniemożliwia uchylenie się od skutków prawnych złożenia albo niezłożenia oświadczenia woli w oparciu o przepisy o wadach oświadczenia woli, jeśli pomiędzy niedołożeniem wymaganej w okolicznościach sprawy dbałości a brakiem rozeznania co do przedmiotu spadku zachodzi zależność przyczynowo – skutkowa. Wobec tego za błąd istotny spadkobiercy uznać należy brak wiedzy o stanie spadku, mimo podjęcia właściwych i możliwych działań, zmierzających do ustalenia rzeczywistego stanu spadku (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2012 r., II CSK 172/12; z dnia 30 czerwca 2005 r., IV CK 799/04).
O ile błąd wnioskodawcy co do przedmiotu spadku (istnienia długu spadkowego), który spowodował zaniechanie złożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku, należy uznać za błąd istotny co do treści czynności prawnej, to rozważyć należy czy w okolicznościach tej sprawy wnioskodawca dołożył należytej staranności w celu uzyskania koniecznej wiedzy o spadku.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Wnioskodawca R. D. złożył w sądzie spadku tj. Sądzie Rejonowym wniosek o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po swojej siostrze T. B. (1), zmarłej dnia 30 grudnia ostatnio stale zamieszkałej w W. przy ul. (…). Nadto wnioskodawca wniósł o odebranie od niego oświadczenia o odrzuceniu spadku po T. B. (1).
W uzasadnieniu wniosku R. D. podniósł, że jego siostra T. B. (2), zmarła dnia 30 grudnia. Nie jest wiadome wnioskodawcy, czy spadkodawczyni pozostawiła po sobie testament. T. B. (1) miała dwoje dzieci: M. M. i D. D.. Jakkolwiek wnioskodawca utrzymywał kontakty ze swoją siostrą, to były to kontakty sporadyczne. Stąd też wnioskodawca R. D. nie miał żadnej wiedzy na temat jakichkolwiek długów spadkowych, wchodzących w skład spadku po zmarłej siostrze T. B. (1).
W niniejszej sprawie rzeczą Sądu było zatem odebranie od wnioskodawcy R. D. stosownego oświadczenia oraz zbadanie, czy zachowany został termin określony w art. 88 § 2 KC i czy okoliczności przez niego wskazywane mogą być uznane za błąd prawnie doniosły w rozumieniu art. 1019 § 2 w zw. z art. 84 § 1 zd. 1 i § 2 KC Nadto rozważenia wymagała kwestia, czy skuteczne jest oświadczenie o odrzuceniu spadku złożone przez osobę, w stosunku do której nie rozpoczął jeszcze biegu termin określony w art. 1015 § 1 KC Wnioskodawca R. D., uchylając się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku po T. B. (1), powołał się na błąd co do przedmiotu spadku.
W ocenie Sądu Rejonowego, wnioskodawca R. D. nie miał obiektywnej możliwości rozeznania się w sprawach majątkowych siostry w sytuacji, gdy od wielu lat przed jej śmiercią nie miał kontaktu z T. B. (1), zaś ostatnie ich osobiste spotkanie miało miejsce na pogrzebie ojca w 1981 roku tj. 32 lata przed śmiercią spadkodawczyni. Wnioskodawca nie utrzymywał również żadnych kontaktów z najbliższą rodziną siostry zarówno za jej życia jak i po śmierci spadkodawczyni.
Sytuacja ta była wynikiem trudnego położenia życiowego R. D., który przez 22 lata opiekował się swoim niepełnosprawnym synem, poświęcając mu cały swój czas i uwagę, co powodowało, że nie miał obiektywnych możliwości utrzymywania kontaktów z siostrą T. B. (1), która zamieszkiwała na stałe w znacznej odległości od wnioskodawcy (około 150 km).
Szczególne warunki życiowe, w których funkcjonował wnioskodawca nie sprzyjały kontaktom osobistym rodzeństwa. Wnioskodawca nie miał możliwości wyjazdów poza miejsce zamieszkania w celu odwiedzin siostry, zaś z powodu wymagających pełnego zaangażowania, codziennych obowiązków w zakresie opieki nad synem, T. B. (1) również nie odwiedzała brata. Każde z nich miało swoją rodzinę i koncentrowało się na swoich sprawach i problemach, co spowodowało na przestrzeni czasu wygaśnięcie tych kontaktów.
Odzwierciedleniem relacji rodzeństwa są, w ocenie Sądu, dzisiejsze relacje pomiędzy wnioskodawcą a dziećmi siostry, które należy zdefiniować jako bardzo chłodne. Wnioskodawca zmagając się z problemem, wynikającym z dochodzenia od niego, jako spadkobiercy długów zmarłej siostry, podejmował próby ustalenia szczegółów dotyczących spadkobrania po T. B. (1), jednak działania te nie przyniosły żadnych rezultatów, z uwagi na całkowitą bierność dzieci spadkodawczyni i wyraźną niechęć do udzielenia wnioskodawcy jakichkolwiek informacji.
W tych okolicznościach R. D. nie miał żadnej obiektywnej możliwości powzięcia wiedzy co do spraw majątkowych siostry T. B. (1), zarówno za jej życia jak i w okresie po śmierci. W tej sytuacji nawet podjęcie przez wnioskodawcę starań w celu uzyskania wiedzy o stanie spadku, poprzez przepytanie najbliższej rodziny zmarłej, nie zapobiegłoby błędowi co do przedmiotu spadku, w zakresie istnienia tego długu spadkowego.
Nie bez znaczenia pozostaje fakt, iż świadomość prawna wnioskodawcy, wynikająca z jego dotychczasowych doświadczeń życiowych, opierała się na przekonaniu, że skoro zmarła miała najbliższą rodzinę tj. dzieci i wnuki, to rodzeństwo nie dziedziczy spadku po niej. Wnioskodawca podnosił, że przed T. B. (1) zmarło czworo z jego rodzeństwa i nigdy nie było sytuacji, aby rodzeństwo dziedziczyło spadek po tych osobach, bo w kręgu dziedziczenia były ich dzieci i one były spadkobiercami. Przez pryzmat tych doświadczeń wnioskodawca nie dostrzegał również potrzeby podejmowania działań zmierzających do ustalenia stanu masy spadkowej po T. B. (1) w terminie przewidzianym przepisami na złożenie oświadczenia w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku po siostrze. Jednak gdyby nawet takie podjął, to w okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy, nie przyniosłyby one zamierzonego rezultatu.
Zdaniem Sądu, brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie był więc wynikiem braku staranności po stronie R. D. Wnioskodawcy nie można przypisać konkretnego zaniechania, którego następstwem była nieznajomość stanu spadku. Wnioskodawca nie dysponował żadną wiedzą o zobowiązaniach T. B. (1) ani też informacjami umożliwiającymi identyfikację jego zadłużenia, nie miał też obiektywnej możliwości poczynienia takich ustaleń.
Pierwszą wiadomość o zadłużeniu spadkodawczyni i jej wierzycielu wnioskodawca powziął w dniu 20 czerwca otrzymując od firmy windykacyjnej wezwanie do zapłaty długów spadkodawczyni. Od tej daty należy liczyć termin określony z art. 88 § 2 KC, co skutkuje uznaniem, że wnioskodawca zachował termin do wystąpienia z wnioskiem o zatwierdzenie uchylenia się od skutków niezłożenia w terminie oświadczenia w przedmiocie odrzucenia spadku po T. B. (1), występując z niniejszym wnioskiem w dniu 13 stycznia (data nadania) tj. w ciągu roku od wykrycia błędu co do stanu spadku. Mając na uwadze powyższe okoliczności, Sąd odebrał od wnioskodawcy R. D. oświadczenie w przedmiocie odrzucenia spadku po siostrze T. B. (1).
W tym miejscu należy dokonać oceny, czy w sytuacji, gdy nie toczyło się i nie toczy postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po T. B. (1), wnioskodawca mógł złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku po niej, skoro nie rozpoczął jeszcze wobec niego bieg terminu określonego w art. 1015 § 1 KC (nie ustalono, aby syn spadkodawczyni i jej wnuki odrzuciły spadek po zmarłej).
Literalne brzmienie treści art. 1019 § KC wskazuje, że przepis ten stanowi o odrzuceniu spadku przez spadkobiercę, a to przemawia za wymogiem ustalenia prawidłowości oświadczeń powołanych do dziedziczenia we wcześniejszej kolejności. Oznaczałoby to zmianę prostej czynności odrzucenia spadku w sprawę o stwierdzenie nabycia spadku.
W ocenie Sądu, analiza przepisów dotyczących możliwości uchylenia się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu wskazuje, że ustawa nie wprowadziła żadnych wymogów dla złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, w szczególności Sąd nie bada, czy jednostronna czynność prawna jest złożona w terminie. Tym bardziej, że przyjęcie tego oświadczenia nie przesądza o jego skuteczności.
Sąd Rejonowy w składzie orzekającym w pełni podziela pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w uchwale z dnia 19 października 2017 roku w sprawie sygn. III CZP 48/17 zgodnie z którym, w postępowaniu o zatwierdzenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku sąd nie bada twierdzenia wnioskodawcy, że jest spadkobiercą.
W tych okolicznościach wniosek R. D. o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po T. B. (1) z powodu istotnego błędu, co do stanu masy spadkowej, należało uznać za uzasadniony. Postanowienie Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 23 listopada 2017 r. I Ns 258/17
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
