Poniedziałek - Sobota9.00 - 20.00
ul. Głogowska 47a lok. 1a 60-736 Poznań
Tel.+48696293998
ZapraszamyJeżeli chcesz mieć przewagę problemy powierz najlepszym specjalistom
Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Przerwanie przedawnienia zachowku

Zgodnie z art. 1007 § 1. Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. § 2. Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.

Choć przepisy art. 1007 KC., dotyczące przedawnienia roszczenia o zachowek nie regulują wprost sytuacji, gdy roszczenia tego dochodzi powołany do dziedziczenia spadkobierca ustawowy przeciwko innemu spadkobiercy ustawowemu także powołanemu do spadku, to jednak w literaturze i orzecznictwie niemal jednolicie przyjmuje się, że do takiej sytuacji ma zastosowanie, w drodze analogii, przepis art. 1007 § 2 KC. (porównaj między innymi wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 2011 r. V CSK 283/10).

Termin przedawnienia zachowku

Przepis ten, podobnie jak § 1, został zmieniony przez wydłużenie terminu przedawnienia roszczeń w nim przewidzianych z trzech do pięciu lat. Nastąpiło to z dniem 23 października 2011 r. na podstawie ustawy z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy- Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 85, poz. 458 – dalej: „ustawa nowelizacyjna”), której art. 8 stanowi, że do roszczeń wskazanych w art. 1007 KC., powstałych przed wejściem w życie ustawy nowelizacyjnej i w tym dniu jeszcze nie przedawnionych, stosuje się przepisy art. 1007 KC. w brzmieniu nadanym tą ustawą. A zatem do dnia 22 października 2011 r. roszczenie o zachowek dochodzone przez powołanego do dziedziczenia spadkobiercę ustawowego przeciwko innemu spadkobiercy ustawowemu powołanemu do spadku ulegało przedawnieniu z upływem trzech lat od otwarcia spadku, zaś od dnia 23 października 2011 r. roszczenie takie ulega przedawnieniu z upływem pięciu lat od otwarcia spadku. Roszczenie powódki o zachowek powstało przed wejściem w życie ustawy nowelizacyjnej i w dniu jej wejścia w życie było już przedawnione według art. 1007 § 2 KC. w dawnym brzmieniu, gdyż termin trzech lat od otwarcia spadku minął z dniem 6 kwietnia 2011 r., a pozew w sprawie o zachowek powódka wniosła w dniu 30 kwietnia 2012 r. Natomiast w świetle art. 1007 § 2 KC. w nowym brzmieniu roszczenie to nie byłoby jeszcze przedawnione. Jednakże art. 8 ustawy nowelizacyjnej, stanowiący przepis przejściowy, nakazuje w takiej sytuacji stosowanie art. 1007 § 2 KC. w dawnym brzmieniu, a zatem należy uznać, że powódka wystąpiła z powództwem o zachowek już po upływie trzyletniego terminu przedawnienia tego roszczenia.

Sprawa spadkowa w sądzie, stwierdzenie nabycia spadku, poświadczenie dziedziczenia, przerwanie przedawnienia a zachowek Poznań Warszawa adwokat radca prawny prawnik kancelaria

Zgodnie z art. 123 § 1 pkt 1 KC., bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Rodzi się zatem pytanie, czy złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy jest czynnością przedsięwziętą przed sądem bezpośrednio w celu dochodzenie, ustalenia, zaspokojenia albo zabezpieczenia roszczenia o zachowek.

Odpowiedź twierdząca niewątpliwie uzasadniona byłaby w sytuacji, gdyby orzeczenie o stwierdzeniu nabycia spadku stanowiło konieczny prejudykat dla wyroku w sprawie o zachowek. Jednakże zależność taka nie istnieje, co powszechnie przyjmuje się w literaturze i orzecznictwie i co stwierdzone zostało już w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 1967 r. III CZP 29/67 (OSNCP z 1967 r. Nr 12, poz. 214) wskazującej, że jeżeli prawa do spadku nie zostały stwierdzone, sąd w sprawie o zachowek ustala jako przesłankę rozstrzygnięcia przymiot spadkobierców.

Sprawa spadkowa w sądzie, stwierdzenie nabycia spadku, poświadczenie dziedziczenia, przerwanie przedawnienia zachowek

Jednakże Sąd Najwyższy jeszcze pod rządami art. 111 p.OrdPUc. (określającego przyczyny przerwy biegu przedawnienia) i art. 159 pr. spadk. Z 1946 r., (stanowiącego odpowiednik art. 1007 KC w obecnym brzmieniu), stwierdził w orzeczeniu z dnia 26 stycznia 1961 r. I CR 183/59 (OSNC z 1962 r. Nr 1, poz. 34), że dochodzenie praw spadkobiercy ustawowego, jako roszczenie dalej idące niż roszczenie o zachowek, przerywa bieg przedawnienia tego roszczenia. Podkreślił przy tym, że obojętne jest, w jakim postępowaniu odbywa się dochodzenie praw do spadku (o wydanie spadku, o dział spadku, o stwierdzenie praw do spadku, o uznanie testamentu za nieważny), jeśli tylko takie postępowanie zmierza do dochodzenia tych praw przed sądem. Bez znaczenia jest również, czy dochodzenie to wyraża się w wytoczeniu odpowiedniego powództwa lub złożeniu odpowiedniego wniosku, czy też w podniesieniu zarzutu w postępowaniu wszczętym przez przeciwnika spadkobiercy ustawowego. Sąd Najwyższy uznał, że przeciwna wykładnia prowadziłaby do trudnych do przyjęcia konsekwencji wyrażających się w tym, że termin przedawnienia roszczenia o zachowek mógłby upłynąć, zanim tzw. spadkobierca konieczny mógłby wystąpić z tym roszczeniem, gdyż dopóki sporna jest okoliczność, czy jest on spadkobiercą, czy też przysługuje mu tylko wierzytelność z tytułu zachowku, nie może domagać się uiszczenia tej wierzytelności.

Trzeba podkreślić, że wszystkie powyższe argumenty można odnieść również do wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie dziedziczenia ustawowego, który, jak stwierdził Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 26 stycznia 1961 r., także przerywa bieg przedawnienia roszczenia o zachowek.

W literaturze natomiast stanowiska w tym przedmiocie są podzielone. Część autorów opowiada się za poglądem Sądu Najwyższego podkreślając przede wszystkim konstrukcyjną relację podrzędności między żądaniem zachowku a żądaniem nabycia spadku na podstawie dziedziczenia ustawowego oraz ich zależność o charakterze ekonomicznym. Wskazuje się, że zarówno dochodzenie praw spadkobiercy jak i wystąpienie o zachowek zmierza w istocie do tego samego celu ekonomicznego, przy czym z samego założenia stwierdzenie nabycia spadku realizuje ten interes w znacznie szerszym zakresie niż zasądzenie zachowku, jest więc dalej idące w sensie ekonomicznym niż wystąpienie z roszczeniem o zachowek. Podkreśla się też zależność funkcjonalną i praktyczną między tymi roszczeniami wskazując, że dla uprawnionego najbardziej oczywistą drogą osiągnięcia celu majątkowego jest wystąpienie w pierwszej kolejności o stwierdzenie nabycia spadku, a dopiero w razie nie uzyskania przymiotu spadkobiercy, wystąpienie o zachowek. Wskazuje się również, że w przypadku obu roszczeń ich adresatem jest z reguły ta sama osoba, co pozwala uznać, iż pomiędzy wystąpieniem z tymi żądaniami zachodzi relacja „bezpośredniości”, w rozumieniu art. 123 § 1 pkt 1 KC.

Sprawa spadkowa w sądzie, stwierdzenie nabycia spadku, poświadczenie dziedziczenia, przerwanie przedawnienia a zachowek

Przerwanie przedawnienia zachowek

Przede wszystkim jednak podkreśla się względy funkcjonalno-aksjologiczne wykładni przyjętej w orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazując na specyfikę roszczenia o zachowek, cel tej instytucji i rolę przedawnienia oraz na celowość ochrony osoby uprawnionej do zachowku przed sytuacją, w której ze względu na stosunkowo krótki termin przedawnienia roszczenia o zachowek liczony a tempore facti, nie zaś a tempore scientiae, może dojść do pozbawienia jej możliwości sądowego dochodzenia roszczenia o zachowek zanim jeszcze dowie się ona o tym, że roszczenie to jej przysługuje.

Jednakże część autorów, nie podzielających powyższych argumentów ani wykładni art. 1007 w zw. z art. 123 § 1 pkt 1 KC. przyjętej w orzecznictwie Sądu Najwyższego, wskazuje przede wszystkim na różnice przedmiotowe i podmiotowe między żądaniem zasądzenia zachowku a wnioskiem o stwierdzenie praw do spadku, nie pozwalające na stwierdzenie, że dochodzenie praw do spadku pochłania roszczenie o zachowek i stanowi czynność podjętą bezpośrednio w celu dochodzenia tego roszczenia. Podkreśla się, że dochodzenie praw do spadku nie tylko nie zmierza do dochodzenia roszczenia o zachowek, lecz w istocie zmierza do wykazania, że roszczenie takie nie istnieje. Wskazuje się także, iż tzw. liberalna wykładnia przerwy biegu przedawnienia roszczenia o zachowek godzi w intencję ustawodawcy, który wprowadził dla tego roszczenia krótszy od ogólnego termin przedawnienia oraz rodzi ryzyko przekreślenia celów instytucji przedawnienia. Wskazuje się, że osoba uprawniona do zachowku może realizować wprost to roszczenie lub wnieść powództwo o ustalenie nieistnienia dokonanej przez spadkodawcę darowizny, a jeżeli wystąpi w pierwszej kolejności z wnioskiem o stwierdzenie praw do spadku, ponosi ryzyko swojego wyboru. Stwierdza się w konsekwencji, że wykładnia liberalna nie ma uzasadnienia jurydycznego, a osiągnięcie jej celów aksjologicznych jest możliwe poprzez zastosowanie art. 5 KC. w sytuacjach, gdy w sprawie występują nadzwyczajne okoliczności uzasadniające nie uwzględnienie zarzutu przedawnienia roszczenia o zachowek.

Przerwanie przedawnienia zachówku

Odnosząc się do obu koncepcji wykładni art. 1007 § 2 w zw. z art. 123 § 1 pkt 1 KC., a w szczególności do kwestii, czy złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku przerywa bieg przedawnienia roszczenia o zachowek spadkobiercy ustawowego powołanego do dziedziczenia przeciwko innemu spadkobiercy ustawowemu także powołanemu do spadku należy opowiedzieć się na pierwszą koncepcja, a więc za wykładnią tzw. liberalną.

Nie powtarzając przedstawionych wyżej argumentów przytoczonych na jej poparcie w literaturze i orzecznictwie, lecz rozwijając je należy stwierdzić, że za przyjęciem tej wykładni przemawia po pierwsze specyfika roszczenia o zachowek, powstającego na tle stosunków rodzinnych po śmierci osoby najbliższej, gdy okazuje się, często nieoczekiwanie i po długim czasie, iż pozbawiła ona – w różny sposób: czy to w wyniku sporządzenia testamentu, czy darowizn dokonanych za życia – swoich spadkobierców ustawowych lub tylko niektórych z nich należnej im z mocy ustawy schedy spadkowej. O tym, że spadkobierca taki został pozbawiony udziału spadkowego i ma prawo jedynie do zachowku, dowiaduje się on zazwyczaj dopiero w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, które w sposób naturalny jest dla spadkobierców pierwszym postępowaniem, jakie w ich ocenie powinni wytoczyć celem nabycia spadku po zmarłym krewnym.

Sprawa spadkowa w sądzie, stwierdzenie nabycia spadku, poświadczenie dziedziczenia, przerwanie przedawnienia a zachowek Poznań Warszawa adwokat radca prawny prawnik kancelaria

Choć niewątpliwie mogą oni wszcząć w pierwszej kolejności sprawę o zachowek, w której sąd samodzielnie ustali, kto jest spadkobiercą, jednak w istocie potrzeba prowadzenia procesu o zachowek powstaje dopiero po uznaniu przez sąd, że spadkobierca ustawowy nie został powołany do spadku albo po ustaleniu, że mimo powołania do spadku, nie otrzyma należnego mu zachowku, gdyż uczynione przez spadkodawcę darowizny wyczerpały majątek spadkowy. Trudno w takiej sytuacji uznać za uzasadnione przymuszanie spadkobiercy ustawowego do wszczynania w pierwszej kolejności nie sprawy o stwierdzenie nabycia spadku lecz procesu o zachowek, niejako na wszelki wypadek, tylko dla zachowania terminu przedawnienia roszczenia o zachowek. Nie ulega wątpliwości, że wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, choć formalnie nie zmierza do realizacji prawa do zachowku, jednak w istocie pochłania to roszczenie w sensie funkcjonalnym, sprawiając, że albo osobne dochodzenie zachowku staje się bezprzedmiotowe, albo uprawniony uzyskuje podstawę do jego dochodzenia jako spadkobierca ustawowy nie powołany do dziedziczenia lub jako spadkobierca ustawowy powołany do dziedziczenia lecz pozbawiony należnego mu zachowku w wyniku dokonanych darowizn. Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku zmierza zatem w istocie także do ustalenia, czy, a jeżeli tak, to na jakiej podstawie spadkobierca ustawowy ma prawo do zachowku. Może być więc uznany za czynność, o której mowa w art. 123 § 1 pkt 1 KC.

Po drugie za powyższą wykładnią przemawia cel instytucji przedawnienia roszczeń w zestawieniu z celem przepisów o zachowku. Przedawnienie, które z założenia ma przeciwdziałać zbyt długiej bierności wierzyciela, w tym wypadku w istocie zawęża możliwość dochodzenia roszczeń, które praktycznie nie mogły być dochodzone wcześniej z przyczyn faktycznych lub racjonalnych. Upływ terminu przedawnienia godziłby w takiej sytuacji nie tylko w cel tej instytucji lecz także byłby sprzeczny z podstawowym celem zachowku, jakim jest zapewnienie udziału w masie spadkowej wybranym członkom rodziny spadkodawcy.

Przerwanie zachowku a art. 5 kc

Po trzecie wskazanych wyżej, praktycznych problemów związanych z przedawnieniem roszczenia o zachowek nie można skutecznie rozwiązać za pomocą art. 5 KC., gdyż stosowanie tego przepisu jest dopuszczalne tylko w bardzo ograniczonym zakresie, jak zgodnie przyjmuje się w literaturze i orzecznictwie. Wobec tego możliwość zastosowania instytucji nadużycia prawa we wszystkich tych sytuacjach, gdy z uwagi na wcześniejsze dochodzenie praw do spadku, roszczenie o zachowek uległo przedawnieniu, wymagałaby przyjęcia znacznie liberalniejszej wykładni art. 5 KC., niż w innych przypadkach uznawanych obecnie za nadużycie prawa podmiotowego, co mogłoby wywołać daleko bardziej niekorzystne skutki dla pewności prawa, niż ograniczona tylko do roszczenia o zachowek tzw. liberalna wykładnia przerwy przedawnienia tego roszczenia.

Sprawa spadkowa w sądzie, stwierdzenie nabycia spadku, poświadczenie dziedziczenia, przerwanie przedawnienia a zachowek Poznań Warszawa adwokat radca prawny prawnik kancelaria

W tym miejscu można wskazać, że o tym, iż przepis art. 5 KC. nie stanowi skutecznej podstawy do rozwiązania problemów związanych z przedawnieniem roszczenia o zachowek może świadczyć także historia regulacji przedawnienia tego roszczenia i sposobu jej wykładni. Przed wejściem w życie kodeksu cywilnego, gdy stan prawny w tym zakresie odpowiadał obecnej regulacji, doszło do wydania przez Sąd Najwyższy powołanego orzeczenia z dnia 26 stycznia 1961 r., które zapoczątkowało jednolitą linię orzecznictwa Sądu Najwyższego w tym przedmiocie. Następnie, po wprowadzeniu do kodeksu cywilnego trzyletniego przedawnienia tego roszczenia oraz art. 117 § 3 KC., dającego możliwość nieuwzględnienia skutków upływu tego terminu, problem ten nie występował w doktrynie ani orzecznictwie, skutecznie rozwiązany przez ustawodawcę. Dopiero uchylenie art. 117 § 3 KC. stało się przyczyną kolejnych orzeczeń Sądu Najwyższego, nawiązujących do orzeczenia z dnia 26 stycznia 1961 r., które na gruncie obecnej regulacji prawnej dają najlepsze gwarancje rozwiązania zasadniczych praktycznych problemów wynikających ze specyfiki roszczenia o zachowek i przyjęcia przez ustawodawcę stosunkowo krótkiego terminu przedawnienia tego roszczenia, biegnącego nie od chwili dowiedzenia się o nim przez uprawnionego lecz od chwili otwarcia spadku lub ogłoszenia testamentu. Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 10 października 2013 r. III CZP 53/13

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu