Powołanie do spadku wynika z ustawy lub z testamentu. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy, albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą (art. 926 § 1 i 2 KC.), albo gdy sporządzony testament (testamenty) okazał się nieważny lub bezskuteczny.
Zgodnie z art. 949 § 1 KC. spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. By oznaczony dokument mógł być potraktowany jako testament, musi zawierać wszystkie elementy wymienione w przytoczonym przepisie, tj. oprócz samej treści (rozporządzenia majątkiem na wypadek śmierci), musi być opatrzony datą i podpisany przez testatora. Testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy (art. 942 KC.). Brak zachowania powyższych wymagań powoduje nieważność testamentu (art. 958 KC.).
Spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia (art. 943 KC). Odwołanie może nastąpić w sposób wyraźny bądź dorozumiany. Stosownie do treści art. 946 KC, spadkodawca może odwołać testament w ten sposób, że sporządzi nowy testament, bądź też w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień. W przypadku, gdy spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu (art. 947 KC).
Wyraźne lub dorozumiane odwołanie wcześniejszego testamentu w całości lub w części nastąpi jedynie wówczas, gdy późniejszy testament jest ważny. Nieważność testamentu sporządzonego później, z jakichkolwiek przyczyn, oznacza iż nie wywrze on żadnych skutków prawnych, a zatem nie odwoła także testamentu wcześniejszego (tak również Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 22 stycznia 1974 roku, III CRN 326/73, OSNCP 1974, nr 1, poz. 199, Elżbieta Skowrońska-Bocian „Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga czwarta. Spadki.” Warszawa 2002 rok).
Stosownie do art. 952 § 1 KC., sporządzenie testamentu ustnego jest dopuszczalne jedynie przy spełnieniu przesłanek w tym przepisie określonych, tj. jeżeli zachodzi obawa rychłej śmierci spadkodawcy, albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu nie jest możliwe lub bardzo utrudnione. Sporządzenie takiego testamentu polega na ustnym oświadczeniu przez spadkodawcę swojej ostatniej woli przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Ze względu na ustną formę oświadczenia ostatniej woli spadkodawcy, ustawodawca przewidział sposoby stwierdzenia treści testamentu ustnego. Zachowanie wymagań ustawowych w tym zakresie warunkuje skuteczność omawianego testamentu szczególnego.
Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie (art. 952 § 2 KC.).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych ugruntowało się ujęcie subiektywno-obiektywne obawy rychłej śmierci. Mianowicie przyjmuje się, że zachodzi ona wówczas, gdy testujący rzeczywiście obawia się rychłej śmierci (czynnik subiektywny) i obawa ta jest usprawiedliwiona okolicznościami o charakterze obiektywnym. Podkreśla się, że o dopuszczalności sporządzenia testamentu w tej formie nie mogą decydować czysto subiektywne, irracjonalne przyczyny, ponieważ wówczas ograniczenia w jej zastosowaniu straciłyby jakąkolwiek praktyczną doniosłość. Uwzględnienie czynników obiektywizujących jest niezbędne także ze względu na potrzebę ograniczenia powszechnie dostrzeganego niebezpieczeństwa zafałszowania woli zmarłego z wykorzystaniem tej formy testamentu. W sytuacji osób przewlekle chorych, w stanach chorobowych, które nieuchronnie prowadzą do zgonu chorego, przesłankę obawy rychłej śmierci można uznać za spełnioną wówczas, gdy w stanie zdrowia następuje nagłe pogorszenie lub pojawiają się nowe rokowania wskazujące na nadzwyczajną bliskość czasową śmierci spadkodawcy (tak Sąd Najwyższy w postanowieniach z dnia 25 lipca 2003 r., V CK 120/02 (OSNC 2004, Nr 10, poz. 159), z dnia 3 grudnia 2010 r., I CSK 37/10, z dnia 21 stycznia 2011 r., III CSK 98/10).
Testament ustny jest testamentem szczególnym, a przesłanki warunkujące jego ważne sporządzenie powinny być wykładane ściśle. Żadna choroba, nawet bardzo poważna, nie daje automatycznie prawa do sporządzenia testamentu szczególnego; nie taka jest rola art. 952 § 1 KC. Chodzi mianowicie o sytuacje, w których spadkodawca bez skorzystania ze szczególnego formy testamentu nie mógłby w ogóle testować, albo byłoby to nader utrudnione. Z takimi sytuacjami nie można zrównywać sytuacji, w których istnieją jedynie pewne niedogodności w sporządzeniu testamentu zwykłego.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
W sprawie spadkodawca sporządził dwa testamenty. Pierwszy pisemny testament spadkodawca sporządził w dniu 1 lipca 2011 r. Okoliczność tą wbrew zarzutom uczestniczki, wnioskodawca wykazał spójnymi w tym zakresie zeznaniami własnymi z zeznaniami świadka K. B., i dwóch uczestników. Wnioskodawca złożył także kopertę (k.94) w której testament otrzymał, a na której charakter pisma jest zbieżny z tym w testamencie. Uczestniczka H. K. (1) cofając wniosek dowodowy z opinii biegłego grafologa, ostatecznie nie wykazała odmiennej daty testamentu pisemnego od nakreślonej w jego treści. Dlatego Sąd uznał, że spadkodawca pierwszy testament sporządził we wskazanej dacie.
Jednakże ustalenia te w świetle art. 946 KC tracą na znaczeniu, bowiem testator złożył w dniu 2 października 2013 r. testament ustny, w jednoczesnej obecności trzech świadków, w którym poprzedni testament odwołał, a do całości spadku powołał swoją żonę H. K. (1).
Wbrew zarzutom wnioskodawcy, z zebranego materiału dowodowego w postaci dokumentacji medycznej, zeznań lekarza i pielęgniarki, opinii biegłych, zeznań uczestniczki H. K. (1), a nawet samego wnioskodawcy i pozostałych uczestników niezbicie wynikało, że stan zdrowia spadkodawcy począwszy od czerwca 2013 r. kiedy nastąpiła wznowa choroby nowotworowej sukcesywnie się pogarszał, szczególnie w okresie od 23 września 2013 r. Koreluje z tym także okoliczność śmierci spadkodawcy w dniu 7 października 2013 r. Dlatego zdaniem Sądu istniała w dniu 2 października 2013 r. obiektywna obawa rychłej śmierci spadkodawcy w rozumieniu art. 952 § 1 KC Stan zdrowa spadkodawcy w tym dniu utrudniał lub wręcz uniemożliwiał sporządzenie testamentu pisemnego. Z zeznań świadków testamentu ustnego wynikało, że spadkodawca był bardzo słaby, wymagał pomocy przy jedzeniu i piciu, nie miał władzy w rękach, skarżył się na znaczny ból w rękach i nogach, nie mógł się nawet podeprzeć przy zmianie prześcieradeł w łóżku. Zeznania te korelują z zeznaniami uczestniczki H. K. (1), z których wynika, że spadkodawca w ostatnim okresie życia nie mógł pisać bo nie utrzymałby długopisu.
Sąd nie podzielił stanowiska wnioskodawcy o „luźnym” charakterze rozmowy świadków ze spadkodawcą w dniu 2 października 2013 r. Jak już wskazano przepisy KC nie nakładają na testatora obowiązku poinformowania w jakim celu wzywa świadków. Niewątpliwie testator mówiąc o tym, że jego obawy o zostawieniu go przez żonę i oddaniu do hospicjum okazały się bezpodstawne, o tym że w świetle tych okoliczności wcześniejszy testament był „głupotą” uzasadniają zdaniem Sądu zmianę rozrządzenia na wypadek śmierci przez testatora. Okoliczności te potwierdzają jednoznaczny zamiar testowania, skoro następnie testator wskazał aby świadkowie pamiętali, że w razie jego śmierci wszystko co ma jest H.. Użyte słowa: „pamiętacie” – świadczą jednoznacznie o zamiarze testowania, traktowania sytuacji na poważnie, „w razie mojej śmierci” – wprost wskazują na oświadczenie woli mortis causa, „wszystko co mam jest H.” – stanowią o powołaniu do całego spadku żony H. K. (1), jak zdrobniale zwykł do niej mówić testator. Dlatego skoro spadkodawca w dniu 2 października 2013 r. zachował zdolność testowania co potwierdzili biegli sądowi, to wygłoszony w dniu 2 października 2013 r. testament ustny Sąd uznał za waży i skuteczny. Mocą tego testamentu na zasadzie art. 941 KC w zw. z art. 952 § 1 KC testator odwołując wcześniejszy pisemny testament, do całości spadku powołał swoją żonę H. K. (1), o czym Sąd orzekł w treści postanowienia, dążąc tym samym do urzeczywistnienia woli spadkodawcy. Postanowienie Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 21 października 2015 r. I Ns 3011/13
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
