Poniedziałek - Sobota9.00 - 20.00
ul. Głogowska 47a lok. 1a 60-736 Poznań
Tel.+48696293998
ZapraszamyJeżeli chcesz mieć przewagę problemy powierz najlepszym specjalistom
Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Zachowek od nieruchomości, mieszkania czy domu zapisanego w testamencie

Polski kodeks cywilny realizuje ochronę najbliższych osób rodziny zmarłego przede wszystkim przez zachowek. Zachowek to określona wartość, którą najbliższe osoby powinny otrzymać od spadkodawcy w postaci darowizny, powołania do spadku lub zapisu (zwykłego lub windykacyjnego). Prawo do zachowku przysługuje zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, ale jedynie wtedy, gdy in concreto byliby powołani do spadku z ustawy, a zatem są najbliższymi dziedzicami ustawowymi. Prawo do zachówku powstaje z chwilą otwarcia spadku i przysługuje zarówno w przypadku dziedziczenia testamentowego (testament notarialny czy własnoręczny), jak i ustawowego. Ten ostatni wejdzie w grę wtedy, gdy z uwagi na istnienie darowizn doliczanych do spadku, odziedziczony udział nie pokrywa zachowku uprawnionego.

Zachowek od nieruchomości, mieszkania czy domu zapisanego w testamencie

Testament notarialny albo własnoręczny jest aktem ostatniej woli, w którym testator rozporządza swoim majątkiem na wypadek śmierci. Ma charakter ściśle osobisty – nie można go sporządzić przez przedstawiciela. Jeśli zrezygnujesz z napisania testamentu, dojdzie do dziedziczenia na podstawie ustawy – kodeksu cywilnego. Testament może być sporządzony przez każdą osobę, która ma zdolność testowania. Czym ona jest? Zdolność testowania to możliwość sporządzenia ważnego testamentu, którą ma osoba pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona – czyli mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Jeśli sporządzasz testament notarialny, wstępnej weryfikacji możliwości sporządzenia testamentu dokonuje notariusz. Podważyć ostatnią wolę po śmierci można jednak zawsze – w takim przypadku oceny zarzutów dokona sąd.

Dlatego prawo spadkowe zapewnia członkom najbliższej rodziny spadkodawcy, zaliczonym do kręgu uprawnionych do zachowku, uzyskanie określonej korzyści ze spadku niezależnie od woli spadkodawcy, tj. choćby spadkodawca pozbawił ich tej korzyści przez sporządzenie testamentu odręcznego lub notarialnego lub dokonane darowizny. Zgodnie z art. 991 § 1 KC uprawnionymi do zachowku są zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Czyli jak był sporządzony testament, a spadkodawca zostawił w spadku i majątku nieruchomość, dom, lokal czy mieszkanie, które dziedziczy spadkobierca, to możesz ubiegać się o zachowek.

Kto ma prawo do zachówku od nieruchomości, mieszkania czy domu zapisanego w testamencie

Zachowek od nieruchomości, mieszkania czy domu zapisanego w testamencie Poznań Warszawa adwokat radca prawny prawnik kancelaria

Podstawą żądania pozwu o zachowek jest art. 991 § 1 KC, zgodnie z którym zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadł przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Wg § 2 cytowanego przepisu jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Instytucja zachowku związana jest ściśle z obowiązującą w prawie polskim zasadą swobody testowania, która umożliwia spadkodawcy ustanowienie swoim spadkobiercą każdej osoby, także spoza grona krewnych. Zachowek jest zatem ustawowym „zabezpieczeniem” interesów majątkowych osób najbliższych spadkodawcy, co do których uważa się, że przyczyniły się one do powstania majątku. Zapewnia on im, niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet jej wbrew, możliwość dochodzenia roszczenia pieniężnego odpowiadającego określonemu w powołanym przepisie ułamkowi wartości udziału w spadku, który by im przypadał w drodze dziedziczenia ustawowego.

Uprawnienie do zachowku oparte jest na istnieniu bliskiej więzi rodzinnej między spadkodawcą a uprawnionym. Dlatego ustawa zakreśla krąg uprawnionych podmiotów stosunkowo wąsko. Zgodnie z art. 991 § 1 KC są to jedynie zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy. Przy czym należy zauważyć, że powstanie tego uprawnienia jest uzależnione od tego, aby w konkretnym stanie faktycznym osoby te były powołane do spadku z ustawy. O kręgu podmiotów uprawnionych do zachowku decyduje chwila otwarcia spadku. Wielkość udziału w spadku określana jest zgodnie z art. 931 i nast. KC

Wyliczenie i obliczenie zachówku od nieruchomości, mieszkania czy domu zapisanego w testamencie

Określenie wartości zachowku wymaga zatem ustalenia: wielkości udziału spadkowego, jaki przypadałby osobie uprawnionej do zachowku na podstawie ustawy, rodzaju ułamka, o którym stanowi art. 991 § 1 KC, wartości spadku według cen z daty orzekania o roszczeniach z tytułu zachowku oraz ewentualnie wartości zaliczanej darowizny według stanu z chwili jej dokonania i cen z daty orzekania o roszczeniach z tytułu zachowku (tak między innymi Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów z dnia 26 marca 1985 roku, III CZP 75/84, OSNCP 1985 rok, nr 10).

Pierwszą czynnością podejmowaną w celu obliczenia zachowku jest ustalenie wartości spadku. Chodzi o czystą wartość spadku (por. Elżbieta Skowrońska-Bocian, „Komentarz do kodeksu cywilnego” 2008 rok, s. 182, pkt 1; Adam Szpunar, „Uwagi o obliczaniu wysokości zachowku”, s. 14). Przy obliczaniu substratu zachowku bierze się pod uwagę wszystkie prawa majątkowe należące do spadku według ich stanu w chwili otwarcia spadku. Przy określaniu wartości stanu czystego spadku, od aktywów należy odjąć pasywa istniejące w chwili otwarcia spadku, łącznie z zobowiązaniami podatkowymi (por. Adam Szpunar, „Uwagi o obliczaniu wysokości zachowku”, s. 23 i 24). Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 lutego 2004 roku (II CK 444/02, OSP 2007 rok, Nr 4, poz. 51, s. 301), podsumował, iż obliczając zachowek, przeprowadza się następujące operacje: ułamek określający udział spadkowy, stanowiący podstawę do obliczenia zachowku (ustalony na podstawie art. 931 KC i nast. i skorygowany stosownie do art. 992 KC), mnoży się przez dwie trzecie lub jedną drugą (w zależności od kwalifikacji personalnych uprawnionego określonych w art. 991 § 1 KC), uzyskany zaś w ten sposób ułamek mnoży się przez wartość substratu zachowku (tę zaś ustala się stosownie do postanowień art. 993-995 KC).

Zachowek od darowizny przy dziedziczeniu z testamentu

Zgodnie zaś z treścią art. 1000 § 1 KC jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. Swoboda dysponowania majątkiem za życia, np. w formie darowizn, czy swoboda testowania pozwalająca na dowolne dysponowanie majątkiem w testamencie na wypadek śmierci mogą prowadzić do pokrzywdzenia osób najbliższych spadkodawcy. Stąd też osoba fizyczna ma przynajmniej moralny obowiązek wspierania przywołanych członków najbliższej rodziny, w tym też pozostawienia im korzyści ze spadku. Jednakże o tym kto i na jakich zasadach otrzyma korzyści po zmarłym, decyduje ustawa.

Należy w tym miejscu wskazać, że artykuł 1000 KC reguluje problem uzyskania kwoty potrzebnej do uzupełnienia zachowku od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczaną do spadku (art. 993-995 KC), przy czym należy uznać, że odpowiedzialność obdarowanych ma charakter subsydiarny. Wprawdzie przepis stanowi o sumie pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku, nie powinno jednak budzić wątpliwości, że uprawniony do zachowku może kierować swoje roszczenia przeciwko obdarowanym także w sytuacji, gdy nie otrzymał żadnej korzyści ze spadku jak też od zobowiązanych spadkobierców tytułem wypłaty części zachowku (zob. Kodeks cywilny. Komentarz. Tom IV. Spadki pod red. A. Kidyby, publ.).

Zachowek od nieruchomości, mieszkania czy domu zapisanego w testamencie Poznań Warszawa adwokat radca prawny prawnik kancelaria

Jeżeli spadkodawca dokonał darowizny wyczerpującej cały spadek, uprawniony do zachowku może dochodzić od obdarowanego roszczenia o zachowek w granicach określonych w art. 1000 KC (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2008 roku, sygn. akt III CSK 255/07). Nieuwzględnienie takich darowizn przy obliczaniu zachowku czyniłoby ochronę osób najbliższych, ustanowioną w ustawie, całkowicie iluzoryczną. O tym, że uprawnionym do zachowku jest też spadkobierca powołany do dziedziczenia wskazuje chociażby treść art. 998 § 1 KC Użycie zaś w art. 991 KC słowa ,,byliby’’ ma natomiast określić, że zachowek nie zawsze przysługuje zstępnym czy rodzicom, lecz tylko wtedy, gdy osoby te dziedziczyłyby z ustawy w danej, konkretnej sytuacji (jeżeli pozostały dzieci, rodzice nie są uprawnieni do zachowku, itd.). Ustawodawca postanowił, że głównym adresatem roszczenia o zachowek jest spadkobierca (art. 991 § 2 KC), a dopiero kiedy otrzymanie od spadkobiercy zachowku jest niemożliwe, uprawniony może żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Odpowiedzialność obdarowanego względem uprawnionego ogranicza się do wzbogacenia będącego skutkiem darowizny (art. 1000 § 1 KC).

Obniżenie i obrona przed zachowkiem od nieruchomości, mieszkania czy domu zapisanego w testamencie

W orzecznictwie powszechnie przyjmuje się, że co do zasady nie można wykluczyć stosowania art. 5 KC w sprawach o zachowek, choć jednocześnie zaznacza się, że powinien on być stosowany ostrożnie i tylko w wyjątkowych wypadkach. (vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2012 r. I CSK 599/11 Lex nr 1218157, wyrok z 11 lipca 2012 r. I CSK 75/12 Lex nr 1311040). Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 kwietnia 2004 r. I CK 215/03 wyjaśniał, że „wskazana sprzeczność z zasadami współżycia społecznego zachodziłaby wówczas, gdyby w świetle reguł lub wartości moralnych powszechnie społecznie akceptowanych żądanie zapłaty należności z tytułu zachowku musiało być ocenione negatywnie. Dokonując osądu roszczenia o zachowek w tym aspekcie trzeba przy tym mieć na uwadze, że prawa uprawnionego do zachowku przysługujące mu ze względu na szczególny, bardzo bliski stosunek rodzinny, istniejący między nim a spadkodawcą, służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma względem swoich najbliższych oraz realizacji zasady, że nikt nie może na wypadek swojej śmierci rozporządzić swoim majątkiem zupełnie dobrowolnie, z pominięciem najbliższych. Względy te nakazują szczególną ostrożność przy podejmowaniu oceny o nadużycia prawa żądania zapłaty sumy pieniężnej odpowiadającej wysokości zachowku, która nie może opierać się jedynie na ogólnym odwołaniu się do klauzuli generalnej zasad współżycia.”.

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię

Spadkodawca W. S. zmarł w dniu 30 października. W chwili śmierci pozostawał w związku małżeńskim z A. S. oraz miał troje dzieci P. S., J. S. i A. Z.. W. S. w dniu 15 października. sporządził testament przed Notariuszem E. C. w Wojewódzkim Szpitalu (…) we W. Rep A nr 9207, w którym oświadczył, że powołuje do spadku jako jedynych spadkobierców żonę A. S. oraz syna P. S. przeznaczając im cały swój majątek po połowie.

Spadkobierczyni A. S. w oświadczeniu złożonym przed Sądem Rejonowym w dnia 15 lutego. przyjęła spadek po zmarłym w dniu 30 października . W. S. wprost. Natomiast spadkobierca P. S. w oświadczeniu złożonym przed Sądem Rejonowym dnia 15 lutego 2012 r. spadek po zmarłym w dniu 30 października . W. S. odrzucił.

Spadek po W. S. zmarłym dnia 30 października w Ś. ostatnio zamieszkałym w K. nabyła na podstawie testamentu notarialnego z dnia 15 października sporządzonego przed Notariuszem E. C. w Wojewódzkim Szpitalu (…) we W. żona A. S. w całości.

Jak wyliczyć zachowek z testamentu własnoręcznego albo notarialnego po śmierci Poznań Warszawa adwokat radca prawny prawnik kancelaria

Powód po ostatecznym sformułowaniu żądania domagał się zasądzenia od pozwanej A. S. kwoty 33.862,50 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem przysługującego powodowi zachowku po ojcu W. S. oraz zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów procesu.

Pozwana A. S. uznała żądanie powoda, co do zasady kwestionując wysokość żądanego przez powoda zachowku. Zarzuciła, że nieruchomość położona w K. gmina K. powiat (…) województwo (…), dla której Sąd Rejonowy  prowadzi księgę wieczystą kw nr (…) stanowi majątek wspólny małżonków. Pozwana A. S. wniosła o rozłożenie na cztery równe raty zasądzonego na rzecz powoda świadczenia z tytułu zachowku, przy czym pierwsza rata miałaby być płatna w terminie roku od dnia uprawomocnienia się orzeczenia. Wiosła również o nieobciążanie jej kosztami procesu.

Strony ustaliły zgodnie, że wartość nieruchomości wynosi 270.000,00 zł, a w skład spadku po zmarłym W. S. wchodzi także kwota 900,00 zł uzyskana ze sprzedaży pojazdu marki P. (…).

Zachowek od nieruchomości, mieszkania czy domu zapisanego w testamencie

Z mocy ustawy do spadku po W. S. powołane byłyby następujące osoby: małżonka A. S. oraz dzieci spadkodawcy P. S., J. S. i A. Z. w częściach równych tj. po 1/4 części. W okolicznościach rozpatrywanej sprawy bezspornym było, że powód jest uprawniony do zachowku po ojcu W. S.. W chwili otwarcia spadku powód był osobą pełnoletnią i nie miał orzeczonej trwałej niezdolności do pracy. Dlatego zachowek należny powodowi wynosi 1/2 wartości udziału spadkowego.

Określając wartość spadku należy brać jego stan z chwili śmierci spadkodawcy i cen z daty orzekania o zachowku. W skład spadku po zmarłym W. S. wchodzi nieruchomość gruntowa zabudowana budynkiem mieszkalnym i gospodarczym oznaczona numerem geodezyjnym (…) o pow. 0,6966 ha położona o wartości 270.000,00 zł, a także kwota 900,00 zł uzyskana ze sprzedaży pojazdu marki P. (…). Strony nie podnosiły zarzutów związanych z udzieleniem powodowi darowizn podlegających zaliczeniu na należny mu zachowek.

Po uwzględnieniu wynikającego z ustawy udziału powoda w majątku spadkowym (1/4) oraz ułamka zachowku (1/2) należny powodowi zachowek liczony od wartości spadku tj. 270.900,00 zł wynosi kwotę 33.862,50 zł. Mając na uwadze powyższe Sąd zasądził w pkt I senetencji wyroku od pozwanej na rzecz powoda kwotę 33.862,50 zł na podstawie art. 991 § 1 KC w zw. z art 931 KC. Wyrok Sądu Rejonowego I Wydział Cywilny sygn. akt I C 1225/14

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu