Poniedziałek - Sobota9.00 - 20.00
ul. Głogowska 47a lok. 1a 60-736 Poznań
Tel.+48696293998
ZapraszamyJeżeli chcesz mieć przewagę problemy powierz najlepszym specjalistom
Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Zachowek dla najbliższej rodziny – męża, żony, córki czy syna

Wielokrotnie podkreślano w nauce, że instytucja zachowku służy do ochrony interesów osób najbliższych spadkodawcy przez skutkami dokonywanych przez niego rozporządzeń (zarówno w ramach swobody testowania, jak i wynikających z poczynionych za życia darowizn – por. np. M. Pazdan (w:) K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Tom II. Komentarz, art. 450 – 1088, wyd. C. H. Beck 2013, komentarz do art. 991 KC). Ustawodawca zatem ogranicza przez zachowek swobodę testowania (dysponowania majątkiem na wypadek śmierci). Wskazuje się, że ustawa w ten sposób zmierza do realizacji wartości jakimi są ochrona (dobro) rodziny. Zachowek ma na celu ograniczenie możliwości dysponowania majątkiem właśnie w celu ochrony przed „arbitralnością” decyzji spadkodawcy i ma służyć urzeczywistnieniu sprawiedliwego podziału schedy spadkowej przy uwzględnieniu uzasadnionych zdaniem ustawodawcy praw najbliższych – por. B. Kordziewicz (red.) System Prawa Prywatnego. Tom X, Prawo spadkowe, wyd. C. H. Beck 2015, s.1035 – 1037 i tam cytowana literatura).

Zachowek dla najbliższej rodziny – męża, żony, córki czy syna Poznań

Również w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego dano wyraz stanowisku, że zachowek stanowi uzasadnione konstytucyjnie ograniczenie praw podmiotowych spadkodawcy na rzecz praw ochrony praw innych osób (por. Wyrok TK z 25 lica 2013 P 56/11). Oceniając system założeń aksjologicznych przyjęty dla ochrony dziedziczenia w Kodeksie cywilnym wyjaśnia się w konsekwencji, że Kodeks cywilny daje swoisty wyraz prymatowi zasad dziedziczenia ustawowego przed swobodą rozporządzeń testamentowych. Przyznając zaś testatorowi możliwość rozporządzania swoim majątkiem zarazem przewiduje w art. 991 § 1 KC ustawową ochronę najbliższym jego osobom, które byłyby powołane do spadku z mocy ustawy.

Stosownie do treści art. 991 § 1 KC zstępnym (dzieci, wnuki), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Na gruncie powyższych rozważań wskazać należy, iż instytucja zachowku ma charakter ustawowy i przyznaje uprawnienia określonym tylko osobom do dochodzenia roszczenia o zapłatę kwoty pieniężnej. Uprawnienie to przysługuje wyłącznie osobom które należą do kręgu ściśle określonego w przepisie art. 991 § 1 KC, jeżeli jednocześnie nie zostały powołane do spadku.

Ustalenie wysokości zachowku składa się z kilku etapów. Po pierwsze, należy określić ułamek stanowiący podstawę do obliczania zachowku. Po drugie, ustala się tzw. substrat zachowku, na który składa się stan czysty spadku wraz z doliczonymi darowiznami. Po trzecie, mnoży się substrat zachowku przez ułamek, który wyraża udział stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Wynik mnożenia stanowi zachowek. Czysta wartość spadku to aktywa spadku pomniejszone o pasywa. Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się jednak długów z tytułu zapisów zwykłych i poleceń (art. 993 KC). W orzecznictwie przyjmuje się również, że o składzie spadku decyduje zawsze chwila otwarcia spadku.

Wydziedziczenie członków rodziny

Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,

2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,

3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Zachowek dla najbliższej rodziny – męża, żony, córki czy syna Poznań

W doktrynie przyjmuje się, że zachowek ma znaczenie moralne i wiąże się z ochroną rodziny. Naruszenie obowiązków rodzinnych ciążących na uprawnionych do zachowku w stosunku do spadkodawcy musi pociągać za sobą zniesienie ich ochrony. Jeśli uprawniony narusza swoje obowiązki wobec spadkodawcy, byłoby niesłuszne, gdyby mógł żądać zachowku. Z tej przyczyny art. 1008 KC stanowi, że spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku. Pozbawienie prawa do zachowku ma, przynajmniej co do zasady, charakter karny. Jest to sankcja prywatna za określone, nieetyczne zachowanie uprawnionego. Ustawodawca daje spadkodawcy prawo wyłączenia, własnym oświadczeniem, prawa, które przysługuje innemu z mocy ustawy. Jest to zatem środek samopomocy (w szerokim znaczeniu tego słowa). To właśnie przede wszystkim odróżnia konstrukcję wydziedziczenia od niegodności dziedziczenia, której stwierdzenie wymaga orzeczenia sądu (art. 928 KC). Funkcją wydziedziczenia jest represja wobec uprawnionego do zachowku. Podstawy wydziedziczenia zostają ujawnione na zewnątrz. Taki kontekst powoduje, że na wydziedziczenie nie można patrzeć jedynie od strony czysto konstrukcyjnej. Niezwykle istotne pozostają tu momenty emocjonalne.

Z karnego charakteru tej instytucji wynikają określone konsekwencje. Powstanie po stronie spadkodawcy prawa do wydziedziczenia stanowi sankcję naruszenia obowiązków rodzinnych przez uprawnionych do zachowku. Jeśli zachowek ma na celu ochronę osób najbliższych spadkodawcy, to wydziedziczenie służy ochronie tego spadkodawcy. W niektórych wypadkach jedynie lęk przed wydziedziczeniem powstrzymuje najbliższych przed faktycznym wyłączeniem spadkodawcy ze swojego życia. Jeśli normy etyczne zawodzą, ta norma prawna może w jakimś zakresie wymusić odpowiednie zachowanie w ramach rodziny. Za punkt wyjścia takich rozważań należy przyjąć swobodę testowania, uznając ją za zasadę prawa spadkowego. Patrząc od tej strony, wydziedziczenie stanowi przejaw tej swobody i jej wzmocnienie, bowiem, pod pewnymi warunkami, pozwala znieść ograniczenie nałożone na spadkodawcę. Należy jednak zauważyć, że – ujmując rzecz czysto rachunkowo – ze względu na treść art. 992 KC, wydziedziczenie tylko w nielicznych wypadkach spowoduje poszerzenie swobody testowania.

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu