Poniedziałek - Sobota9.00 - 20.00
ul. Głogowska 47a lok. 1a 60-736 Poznań
Tel.+48696293998
ZapraszamyJeżeli chcesz mieć przewagę problemy powierz najlepszym specjalistom
Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Zachowek od ziemi i nieruchomości rolnej

Czy można żądać zachowku od nieruchomości czy ziemi rolnej ojca albo matki po ich śmierci? Jak wygląda procedura jego uzyskania? Ile można dostać za taki zachowek? Przeanalizujmy to na podstawie jednej z naszych ciekawych spraw.

Instytucja zachowku służy ochronie interesów osób najbliższych spadkodawcy przed skutkami dokonanych przez niego rozrządzeń w ramach przysługującej mu swobody testowania . W wyroku z dnia 25 lipca 2013 r. (P 56/11, OTK-A 2013, Nr 6, poz. 85) Trybunał Konstytucyjny orzekł, że instytucja zachowku jest zgodna z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej. Prawo do zachowku stanowi bowiem uzasadnione konstytucyjnie ograniczenie praw podmiotowych. Zachowek ma prowadzić do sprawiedliwego – w sensie ekonomicznym – podziału schedy pomiędzy uprawnionymi członkami rodziny. Instytucja zachowku ma zapobiegać pokrzywdzeniu najbliższych członków rodziny spadkodawcy niesprawiedliwymi rozrządzeniami testamentowymi. Odwołuje się do określonego systemu wartości i norm moralnych, w myśl którego osoby najbliższe dla zmarłego winny mieć zapewniony udział w spadku po nim. Nie przy tym znaczenia czy członek najbliższej rodziny przyczyniła się do zgromadzenia majątku spadkowego. Zachowek jest bowiem powiązany z więzami rodzinnymi, a nie stopniem w jakim spadkobiercy przyczynili się do zgromadzenia majątku spadkowego.

Zgodnie z treścią art. 991 § 1 KC zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z mocy ustawy, należą się, jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni –dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadł przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach –połowa wartości tego udziału. Jak natomiast stanowi przepis art. 991 § 2 KC jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej niezbędnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełniania ( art. 991 § 2 KC).

Stosownie do art. 1000 KC jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy (…) może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkobiercy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku.

Zachowek od ziemi i nieruchomości rolnej Poznań

Zachowek zabezpiecza osoby najbliższe spadkodawcy przed niekorzystnymi konsekwencjami rozrządzeń spadkodawcy. Jest obojętne, z punktu widzenia uprawnionego, czy spadkodawca przeznaczył określone składniki swego majątku innym osobom w testamencie, czy je darował. Instytucja zachowku stanowi formę ustawowego zabezpieczenia interesów osób najbliższych spadkodawcy przed skutkami rozporządzeń dokonywanych przez niego (spadkodawcę) w ramach przysługującej swobody testowania. Ustawodawca pozostawił spadkodawcy wybór co do sposobu zapewnienia uprawnionemu należnego mu zachowku, spadkodawca może bowiem powołać uprawnionego do dziedziczenia po sobie, może ustanowić na jego rzecz zapis, czy też dokonać na jego rzecz darowiznę. Jeżeli zaś uprawniony nie otrzymał w żadnej z tych postaci należnego mu zachowku, to przysługuje mu roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do jego pokrycia. Roszczenie o zapłatę określonej kwoty zachowku przysługuje osobie, która – należy do kręgu osób uprawnionych do zachowku, – dziedziczyłaby z ustawy w danym wypadku, – nie została wydziedziczona ( art. 1008 KC), – nie otrzymała w inny sposób owego minimum, które w ramach zachowku jej się należy ( art. 996 i 997 KC).

Przy obliczaniu zachowku, które jest wieloetapowym zabiegiem matematycznym, w pierwszej kolejności ustaleniu podlega udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Oblicza się go według prawideł dziedziczenia ustawowego zawartych w art. 931 i następne kodeksu cywilnego. Kolejnym etapem obliczania zachowku jest ustalenie udziału zachowkowego. Następnie zaś substratu zachowku. Wyliczenie to jest uzależnione od tego, czy spadkodawca uczynił za życia darowizny na rzecz spadkobierców uprawnionych do zachowku. Jeżeli tak, to do wartości czystej spadku należy doliczyć wartość darowizn według zasad określonych w art. 993- 997 KC Oznacza to, że substrat zachowku równa się czystej wartości spadku + wartość darowizn. Przy braku majątku spadkowego podstawę obliczenia zachowku stanowi suma darowizn (orzeczenie SN z dnia 7 lipca 1964 roku, I CR 691/62 opubl. OSNCP 1965r, poz. 143).

Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni. Spadkodawca, który nie może liczyć się z ewentualnym odrzuceniem spadku albo uznaniem któregoś ze spadkobierców za niegodnego, musi mieć możliwość ustalenia udziału, jaki będzie określał zachowek poszczególnych uprawnionych. Gdyby nie brać przy obliczaniu zachowku pod uwagę spadkobiercy odrzucającego spadek, oznaczałoby to, że wola tego spadkobiercy wpływa na wielkość zachowków, co z kolei oznaczałoby, że roszczenia uprawnionych byłyby trudne do ustalenia przez dłuższy czas. Na wielkość roszczeń uprawnionego do zachowku nie powinny mieć wpływu zdarzenia następujące już po otwarciu spadku. Uprawniony jest chroniony w określonym zakresie; a contrario – pozostała wartość substratu zachowku jest przedmiotem swobodnej dyspozycji i nie ma już znaczenia, czy przypadnie ona tej czy innej osobie. Jeśli spadkobierca odrzuca spadek, nie ma powodu, by oznaczało to zwiększenie zakresu ochrony uprawnionego do zachowku – po prostu spadek przypadnie komuś innemu. Ujmując rzecz jeszcze inaczej, abstrakcyjny ułamek stanowiący podstawę obliczenia zachowku nie może być zmieniony na skutek oddziaływania spadkobierców czy osób trzecich . Te same argumenty odnieść można do orzeczenia niegodności dziedziczenia. Celem art. 992 KC jest zatem ustalenie udziału spadkowego stanowiącego podstawę ustalenia zachowku „abstrakcyjnie”, tj. tak, jakby rzeczywiście doszło do skutku dziedziczenie ustawowe.

Przy obliczaniu zachowku nie bierze się pod uwagę spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia. Zrzeczenie się dziedziczenia nie następuje bez powodu; co do zasady jego istotą jest rezygnacja ze spadku wtedy, gdy spadkobierca uzyskał już korzyść za życia spadkodawcy. Jest zrozumiałe, że zrzekający się powinien być wyeliminowany z dalszych obliczeń. Spadkodawca zna stan rzeczy po zrzeczeniu się dziedziczenia i może obliczyć należny zachowek pozostałych uprawnionych. Inaczej jest natomiast przy zrzeczeniu się jedynie prawa do zachowku. Ten, kto zrzekł się tylko prawa do zachowku, może nadal dziedziczyć i to zarówno jako spadkobierca ustawowy, jak i testamentowy. Zrzeczenie się zachowku ma na celu zwiększenie swobody testowania spadkodawcy, nie zaś powiększenie praw innych uprawnionych. Z tej przyczyny zrzekający się zachowku jest brany pod uwagę przy obliczaniu zachowku.

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię

Powódka D.G. domagała się zasądzenia od pozwanej kwoty 96.332,75 zł tytułem zachowku po zmarłym mężu.  D. G. pozostawała w nieformalnym związku z A. G. (2. i od tego czasu zamieszkiwała z nim na nieruchomości stanowiącej jego własność, a położonej w miejscowości B.. Była ona zabudowana drewnianym domem składającym się z kuchni , pokoju, przedpokoju i łazienki, która została urządzona. Związek małżeński D. i A. G. (2) zawarli dopiero 31 sierpnia. Spadkodawca poza żoną D. pozostawił po sobie córkę z poprzedniego związku.

A. G. (2) zmarł 22 października. W sierpniu  sporządził w formie aktu notarialnego testament, w którym do całego spadku powołał swoją córkę A. G. (1). Sąd Rejonowy postanowieniem z 19 stycznia  stwierdził, że spadek po A. G. (2) na mocy tego testamentu nabyła w całości córka A. G. (1).

Zachowek od ziemi i nieruchomości rolnej Poznań

Masę spadkową po A. G. (2) stanowiła nieruchomość rolna o łącznej powierzchni 6,58 ha położona we wsi B. gmina O. składającą się z zabudowanej działki oznaczonej numerem (…) o powierzchni 0,297 ha oraz działek rolnych oznaczonych numerami 548/2 o powierzchni 4,3103 ha, nr 549 o powierzchni 0,75 ha, nr 583 o powierzchni 1,08 ha i nr 584 o powierzchni 0,15 ha. Dla nieruchomości tej w Sądzie Rejonowym prowadzona była księga wieczysta (…). Działki mają kształt prostokątów, położone są przy drodze krajowej w środku wsi typu ulicowego w sąsiedztwie zabudowy siedliskowej.

Na działce siedliskowej usytuowany jest parterowy, drewniany budynek mieszkalny o powierzchni całkowitej 77 m2 wzniesiony w 1946 r., stodoła drewniana , obora (wybudowane w tym samym roku co dom) i dwa murowane budynki gospodarcze (z 1948 r. i 1997 r.). Budynek mieszkalny był remontowany (kiedy to A. G. (2) urządził w nim łazienkę- dotychczas niewykończoną) oraz kiedy to wymienione zostało pokrycie dachowe, ocieplono dom i wymieniono część okien. Na remont budynku spadkodawca zaciągnął kredyt. Działka siedliskowa uzbrojona jest w energię elektryczna i wodę z wodociągu gminnego.

Wartość rynkowa nieruchomości zabudowanej według stanu z daty śmierci A. G. (2) , a wartości obecnej wynosi 69. 250 zł., a działek rolnych 313.581 zł. (łącznie 382.831 zł). A. G. (1) 6 listopada sprzedała A. i K. małż. G. z gospodarstwa jej ojca działki rolne o łącznej powierzchni 6,2903 ha za kwotę 280.000 zł, ustanawiając równocześnie służebność przejazdu i przechodu przez działkę siedliskową do nieruchomości oznaczonej numerem 548/2.

A. G., jako żona spadkodawcy należy do kręgu osób uprawnionych do zachowku, zatem posiada legitymację czynną do wystąpienia z pozwem z niniejszej sprawie.

Punktem wyjścia do obliczenia substratu zachowku jest czysta wartość spadku, czyli wartość aktywów wchodzących w skład spadku, pomniejszona o wartość długów spadkowych, z modyfikacjami wynikającymi z art. 993 – 995 KC. W sprawie bezsporne było to, że w skład spadku po zmarłym A. G. (2) wchodziła nieruchomość rolna o powierzchni 6,58 ha składająca się z działek o numerach: 584/1 (zabudowana), 548/2 , 549 , 583 i 584, dla których w Sądzie Rejonowym w Ostrowcu Świętokrzyskim prowadzona była księga wieczysta (…).

Niekwestionowaną okolicznością, wynikającą z zeznań pozwanej A. G. (1) świadka M. N. jak i przyznaną przez powódkę było to, że pozwana poniosła koszty pogrzebu i pochówku ojca jak i spłaciła jego długi spadkowe w łącznej wysokości 15.600 zł (ponad zasiłek pogrzebowy w wysokości 4.000 zł.) Zgodnie z art. 922 § 3 KC do długów spadkowych należą koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku. Brak jest podstaw do przyjęcia, że koszt pogrzebu A. G. (2) poniesione przez jego córkę były wygórowane, niecelowe.  W związku z powyższym należy uznać, że substrat zachowku wyraża się kwotą 367.231 zł (382.831 zł – wartość nieruchomości ustalonej w ślad za opinią biegłego M. B., której wnioski Sąd podzielił w całości pomniejszona o długi spadkowe w kwocie 15.600 zł) Przysługujący D. G. udział w spadku po mężu – stosownie do art. 931 KC. – wynosi ½ część. Zgodnie z art. 991 § 1 KC. małżonkowi, który nie jest trwale niezdolny do pracy przysługuje połowa wartości udziału, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. D. G. przysługuje zatem zachowek w wysokości ¼ wartości udziału spadkowego, a zatem kwota 91.807,75 zł (367.231:4= 91807,75 zł)

Zachowek od ziemi i nieruchomości rolnej

Sąd nie znalazł podstaw do obniżenia zachowku należnego powódce, a tym bardziej do całkowitego go pozbawienia. Na uzasadnienie takiego żądania A. G. (1) powołała się na to, że D. G. nie przyczyniła się do powstania majątku spadkowego, a wręcz go uszczupliła pozostawiając budynek w złym stanie, a nadto nie wykonywała swoich obowiązków wobec męża, nie wspierała go, obrażała i odmawiała podjęcia zatrudnienia pozostając na całkowitym utrzymaniu spadkodawcy.

A. G. (1) nie udowodniła też, aby D. G. nadużyła zasady współżycia społecznego poprzez zdewastowanie nieruchomości spadkowej jak również nieetyczne zachowania wobec spadkodawcy, a po jego śmierci wobec członków jej rodziny. Twierdzeń swych bowiem nie udowodniła. Z przekazania przez powódkę spadkowego budynku córce spadkodawcy został sporządzany protokół, z treści którego wynika, że żadna ze stron czynności nie rości sobie żadnych pretensji. Dom zamieszkały przez D. i A. G. (2) był wyposażony w podstawowe sprzęty, raczej ubogi niż wystawny. Pozwana poza stwierdzeniem, że został zdewastowany przez powódkę okoliczności tej nie wykazała. Z zeznań świadków: W. S., B. D. i K. G. (2) wynika, że stan budynku mieszkalnego nie uległ diametralnej zmianie, jest wynikiem tego, że od dłuższego czasu nikt w nim nie zamieszkuje.

W sprawach zachowek dopuszczalna została przez orzecznictwo możliwość zastosowania art. 5 KC., przy czym wskazuje się, że uznanie żądania zachowku za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego powinno mieć charakter zupełnie wyjątkowy (patrz uchwała SN z dnia 19 maja 1981 r., III CZP 18/81, OSNC 1981, Nr 12, poz. 228).

Art. 5 KC. stanowi, że nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Przy ocenie czy żądanie zapłaty sumy odpowiadającej wysokości zachowku stanowi nadużycie prawa, nie można pomijać okoliczności, iż prawa osoby uprawnionej do zachowku służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec swoich najbliższych. Do nadużycia prawa w takiej sytuacji będzie mogło dojść jedynie wyjątkowo, w przypadkach szczególnie rażących.

Powódka była żoną spadkodawcy. nie pozostawiła go w sytuacji uzależnienia od alkoholu, prowadziła dom, dbała o zaspokojenie potrzeb domowników, pomimo awantur, które wszczynał spadkodawca. D. G. przyznała, że wraz z matką wyjechała do swojego brata do Irlandii na około dziesięć dni lecz był to wyjazd planowany od dawna i miał miejsce we wrześniu  A. G. (2) został zatrzymany prowadząc pojazd pod wpływem alkoholu w listopadzie tego roku, zaś wyrok zapadł dopiero we wrześniu . Trudno zatem twierdzić, że powódka pozostawiła swojego męża „ bez wsparcia” w toku sprawy karnej. Reasumując postepowania powódki nie można ocenić jako rażąco nagannego i nacechowanego złą wolą również z tego względu, że realizuje swoje ustawowe prawo do zachowku. Osoba należąca do kręgu podmiotów wymienionych w art. 991 § 1 KC. ma bowiem prawo do uzyskania określonej korzyści ze spadku. Brak jest zatem podstaw do zastosowania art. 5 KC. i obniżenia należnego D. G. zachowku

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu