Poniedziałek - Sobota9.00 - 20.00
ul. Głogowska 47a lok. 1a 60-736 Poznań
Tel.+48696293998
ZapraszamyJeżeli chcesz mieć przewagę problemy powierz najlepszym specjalistom
Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Zachowek po śmierci żony od darowizny mieszkania, nieruchomości czy domu darowanego i przepisanego na syna czy córkę

Na wstępie rozważań zaznaczyć należy, iż prawo spadkowe zapewnia członkom najbliższej rodziny spadkodawcy, zaliczonym do kręgu uprawnionych do zachowku, uzyskanie określonej korzyści ze spadku niezależnie od woli spadkodawcy, to jest choćby spadkodawca pozbawił ich tej korzyści przez rozrządzenia testamentowe lub dokonane darowizny. Zgodnie z art. 991 § 1 KC zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

Uprawniony może otrzymać należny mu zachowek przede wszystkim w postaci powołania do spadku, zapisu lub uczynionej przez spadkodawcę na jego rzecz darowizny (art. 991 § 2 KC). Gdy jednak to nie nastąpi przysługuje mu względem spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (roszczenie o zachowek). Stosownie do art. 1000 § 1 KC w sytuacji, gdy uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na rzecz której został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. Jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek (art. 1000 § 2 KC).

Zachowek po śmierci żony od darowizny mieszkania, nieruchomości czy domu darowanego i przepisanego na syna czy córkę Warszawa Poznań

Należy zaznaczyć, że ustawodawca przewidział trzy odrębne instytucje prawne: umowę darowizny, uregulowaną tytule XXXIII KC, służebność mieszkania, uregulowaną w szczególności w przepisach art. 301 – 302 KC oraz umowę dożywocia, uregulowaną w tytule XXXIV dziale II KC Umowa dożywocia polega na tym, że w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązuje się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie. Umowa dożywocia, w przeciwieństwie do umowy darowizny, jest umową odpłatną, a formą odpłatności jest dożywotnia opieka i utrzymanie. Z kolei darowaną nieruchomość można obciążyć służebnością mieszkania. Jest to służebność osobista polegająca na obciążeniu konkretnej nieruchomości na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem, którego treść może polegać m.in. na tym, że osoba uprawniona może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej. Umowa dożywocia i służebność mieszkania są więc odrębnymi instytucjami prawnymi.

W tym miejscu zaznaczenia wymaga, iż zasadą jest, że przy ustalaniu prawa do zachowku dolicza się do spadku darowizny uczynione przez spadkodawcę (art. 993 KC). Wyjątki od tej zasady określa art. 994 KC, który w § 1 stanowi, że przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.

Jeżeli spadkodawca dokona darowizny wyczerpującej cały spadek na rzecz spadkobiercy – pozwanego, a powód uprawniony do zachowku, nie otrzymał należnego mu zachowku w żadnej postaci, może dochodzić od obdarowanego roszczenia o zachowek w granicach określonych art. 1000 KC

W tym celu konieczne było ustalenie tzw. substratu zachowku, czyli czystej wartości spadku (art. 993-995 KC), stanowiącej różnicę pomiędzy wysokością aktywów wchodzących w skład spadku a wysokością długów spadkowych. Obliczenie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu (tak: uchwała SN z 17 maja 1985, III CZP 69/84, OSNC 1986, nr 3, poz. 24; uchwała SN z 26 marca 1985, III CZP 75/84, OSNC 1985, nr 10, poz. 147). Zasada ta zapewnia uprawnionemu utrzymanie realnej wartości zachowku, a ustawowym jej przejawem są przepisy art. 995 oraz art. 1042 § 2 KC, a także przesłanka ochrony interesów wierzyciela – uprawnionego do zachowku.

Zachowek po śmierci żony od darowizny mieszkania, nieruchomości czy domu darowanego i przepisanego na syna czy córkę

W orzecznictwie podkreśla się, że art. 5 KC nie może być traktowany jako źródło roszczeń materialnoprawnych, albowiem służy on jedynie ochronie przed nadużyciem prawa podmiotowego przejawiającego się działaniem sprzecznym z zasadami współżycia społecznego lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa. W sprawach o zachowek możliwe jest stwierdzenie nadużycia prawa podmiotowego, jednakże zastosowanie normy art. 5 KC powinno być wyjątkowe i doznaje znaczących ograniczeń. Sąd Najwyższy podkreślił bowiem, że „sprzeczność z zasadami współżycia zachodzi bowiem wówczas, gdy w świetle reguł lub wartości moralnych powszechnie społecznie akceptowanych żądanie zapłaty należności z tytułu zachowku musiało by być ocenione negatywnie. Dokonując osądu roszczenia o zachowek w tym aspekcie trzeba mieć na uwadze, że prawa uprawnionego do zachowku przysługujące mu ze względu na szczególny, bardzo bliski stosunek rodzinny, istniejący między nim a spadkodawcą, służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma względem swoich najbliższych oraz realizacji zasady, iż nikt nie może na wypadek swojej śmierci rozporządzić swoim majątkiem zupełnie dobrowolnie, z pominięciem swoich najbliższych (por. wyrok SN z 07 kwietnia 2004 r., sygn. IV CK 215/03). Zachowek stanowi minimum zagwarantowanego udziału w spadku spadkobiercy ustawowemu i pozbawić go tego udziału na podstawie art. 5 KC W orzecznictwie zaprezentowany został także podgląd, iż „zastosowanie art. 5 KC nie może udaremniać celów przepisów o zachowku, a odwołanie do zasad współżycia społecznego winno raczej służyć ochronie zobowiązanego do zachowku w sytuacji, gdy jego wysokość będzie nadmierna na przykład w wyniku nagłych zmian ekonomicznych, czy innych niezależnych od spadkobiercy zjawisk wpływających na wartość spadku (por. A. Szpunar glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 19 maja 1981 r., III CZP 18/81, NP 1983, nr 2, s. 94 i nast.). Należy mieć na uwadze, że główną funkcją zachowku jest zabezpieczenie interesów majątkowych osób najbliższych pominiętych przez spadkodawcę w testamencie.

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię

W niniejszej sprawie powód K. D. domagał się zasądzenia na jego rzecz od pozwanego R. K. (1) kwoty 38.333 zł tytułem zachowku po zmarłej żonie J. D. Spadek po zmarłej J. D. na podstawie testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego nabyli wspólnie pozwany R. K. (1) oraz M. K.. Spadkobiercami ustawowymi w wysokości po 1/3 są powód – mąż zmarłej, pozwany jako jej syn oraz córka B. K.. Z uwagi na powyższe powodowi przysługuje roszczenie wobec pozwanego o zachowek w wysokości 1/6 majątku spadkowego. Powód podniósł, iż spadkodawczyni w dacie otwarcia spadku nie pozostawiła po sobie żadnego majątku, jednakże za życia dokonała na rzecz pozwanego, będącego jej synem, darowizny nieruchomości, podlegającej doliczeniu do spadku.

W ocenie Sądu, w okolicznościach niniejszej sprawy nie budziło wątpliwości, iż powodowi, jako mężowi zmarłej J. D. przysługiwało roszczenie o zachowek w wysokości 1/6 udziału spadkowego (1/2 x 1/3 = 1/6). Wynika to z faktu, że spadkobiercami ustawowymi po J. D. są: mąż K. D., syn R. K. (1) oraz córka B. K.. Jednocześnie spadkodawczyni J. D. sporządziła testament, na mocy którego do spadku jako jedynych spadkobierców powołała syna R. K. (1) oraz synową M. K., którzy – na mocy prawomocnego postanowienia tutejszego Sądu, nabyli spadek w udziałach po 1/2 części.

W przedmiotowym wypadku darowizna i ustanowienie służebności mieszkania zostało zawarte w jednej umowie, nie oznacza to jednak, że zmienił się charakter umowy darowizny i została niejako „przekształcona” w umowę dożywocia. W świetle powołanych okoliczności, w ocenie Sądu należało zatem przyjąć, że pomiędzy pozwanym a spadkodawczynią J. D. została zawarta umowa darowizny, której przedmiot podlega doliczeniu do wartości spadku, stanowiącej podstawę ustalenia należnego powodowi zachowku.

Mając na względzie powyższe stwierdzić należało, że odpowiedzialność pozwanego oparta jest na okoliczności, iż został on obdarowany przez spadkodawczynię jedynym wartościowym składnikiem majątkowym w postaci lokalu mieszkalnego. Powodowi przysługiwało zatem roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej, określonej wartością udziału spadkowego i wartością spadku.

Zachowek po śmierci żony od darowizny mieszkania, nieruchomości czy domu darowanego i przepisanego na syna czy córkę Warszawa Poznań

Wobec braku składników majątkowych wchodzących w skład spadku po J. D., czyli przy zerowym stanie czystego spadku, dla ustalenia substratu zachowku konieczne było ustalenie wartości podlegającej doliczeniu do spadku darowizny dokonanej przez spadkodawczynię na rzecz pozwanego.

Zgodnie z art. 995 KC wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Dokonując ustaleń stanu faktycznego w zakresie spornej między stronami wartości nieruchomości stanowiącej przedmiot darowizny, Sąd oparł się na dowodzie z opinii biegłego sądowego z zakresu wyceny nieruchomości mgr inż. K. H., który, przy uwzględnieniu stanu nieruchomości na dzień dokonania darowizny w oparciu o analizę lokalnego rynku, fachową wiedzę i doświadczenie zawodowe, ustalił jej aktualną wartość rynkową na 217.000 zł.

Podsumowując poczynione dotychczas uwagi, Sąd przyjął za podstawę ustalenia należnego powodowi zachowku kwotę 217.000 zł stanowiącą wartość uzyskanej przez pozwanego darowizny. Wyliczony od powyższej kwoty zachowek przysługujący powodowi, zgodnie z treścią art. 991 § 1 KC, stanowiłby zatem kwotę 36.166,66 zł (217.000 zł x 1/6). Tym niemniej, Sąd zasądził na rzecz powoda od pozwanego połowę wymienionej sumy, a o takim rozstrzygnięciu sporu zdecydowały względy słusznościowe i przepis art. 5 KC, zgodnie z którym nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Zdaniem Sądu należało przyjąć, iż realizacja przez powoda roszczenia o zachowek stanowiła nadużycie przysługującego mu prawa podmiotowego i przyznanie mu tego roszczenia w całości godziłoby w zasady współżycia społecznego. Powód bowiem w trakcie trwania małżeństwa ze spadkodawczynią zadbał o swój interes majątkowy, zabezpieczając finansowo siebie i swoją rodzinę, potwierdzeniem czego są nieruchomości nabyte przez powoda w trakcie trwania małżeńskiej wspólności majątkowej ze spadkodawczynią do majątku osobistego powoda, jak również fakt dokonania przez powoda i spadkodawczynię darowizny nieruchomości gruntowej położonej przy ul. (…) we W. na rzecz córki powoda i jej męża.

Zachowek po śmierci żony od darowizny mieszkania, nieruchomości czy domu darowanego i przepisanego na syna czy córkę Warszawa Poznań

W ocenie Sądu powołane wyżej okoliczności, odwołujące się do woli samej spadkodawczyni, jak również porównanie sytuacji majątkowej powoda i pozwanego, skłaniają do zastosowania normy art. 5 KC i uwzględnienia na tej podstawie żądania powoda jedynie częściowo, to jest co do połowy należnej mu kwoty z tytułu zachowku. Należy zaznaczyć, że sytuacja finansowa powoda jest stabilna, jest właścicielem wskazanych nieruchomości i pobiera stałą emeryturę. Tymczasem sytuacja materialna pozwanego nie jest tak dobra jak powoda. Ze względu na problemy finansowe, pozwany sprzedał nieruchomość otrzymaną od spadkodawczyni, obecnie posiada ¼ udziału w nieruchomości położonej w J.. Utrzymuje się z pracy na stanowisku pracownika porządkowego, osiąga zarobki rzędu 1.379.95 zł, pomaga finansowo córce. W ocenie Sądu uznać należy, iż w okolicznościach rozpoznawanej sprawy, wobec faktu, iż pozwany jest jedyną osobą obdarowaną, ponoszącą odpowiedzialność z tytułu należnego powodowi zachowku, uzasadnionym było zmniejszenie go o połowę, to jest do kwoty 18.083,33 zł. Wyrok Sądu Rejonowego – VIII Wydział Cywilny z dnia 1 kwietnia 2016 r. VIII C 1217/13

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu