W myśl art. 670 KC. Sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą. W szczególności Sąd bada czy spadkodawca nie pozostawił testamentu. Jeżeli testament zostanie złożony, sąd dokona jego otwarcia i ogłoszenia. Sąd nie ustala natomiast w tym postępowaniu składu oraz wartości spadku, chyba, że jest to niezbędne w sytuacjach wskazanych w art. 961 KC., ani nie dokonuje podziału majątku spadkowego pomiędzy spadkobierców, co może nastąpić w dopiero w postępowaniu o dział spadku.
Sąd stwierdzi nabycie spadku przez spadkobierców, choćby były nimi inne osoby niż te, które wskazali uczestnicy. W postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd wymienia spadkodawcę oraz wszystkich spadkobierców, którym spadek przypadł, jak również wysokość ich udziałów (art. 677 § 1 KPC).
Zgodnie z przepisem art. 926 § 1 KC. powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy w ważnym testamencie albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą. Przepis art. 926 § 2 KC. wyraża zatem generalną zasadę, iż powołanie do dziedziczenia z testamentu ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. Zasada ta zabezpiecza pełną realizację swobody w dysponowaniu majątkiem na wypadek śmierci.
Testament jest czynnością prawną jednostronną, osobistą, nie skierowaną do adresata, na wypadek śmierci (mortis causa), odwołalną oraz sformalizowaną do tego stopnia, iż sporządzenie go z naruszeniem przepisów o formie testamentu, skutkuje jego bezwzględną nieważnością (art. 941 KC., art. 944 § 2 KC., art. 958 KC.). Mianem testamentu określa się także dokument zawierający oświadczenie woli testatora.
Aby można mówić o testamencie niezbędne jest ustalenie, iż spadkodawca działał z wolą testowania. Innymi słowy, że celem jego działania było rozrządzenie majątkiem na wypadek śmierci, sporządzenie testamentu, a nie wywołanie innych skutków prawnych. Testator musi mieć świadomość tego, że reguluje losy swego majątku na czas po swojej śmierci. Jest to elementarny wymóg sporządzenia testamentu. Brak takiej świadomości po stronie spadkodawcy powoduje, że nie dochodzi w ogóle do sporządzenia testamentu, choćby według subiektywnej oceny innych osób był to testament. Ustalenie woli testowania winno nastąpić przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności sprawy, cech testatora, jego sytuacji życiowej, stanu intelektualnego i uczuciowego, formy dokonanej czynności oraz jej treści.
Sporządzenie testamentu wymaga dla swej ważności zachowania jednej z form testamentu przewidzianej w kodeksie cywilnym. Kodeks cywilny dzieli testamenty na zwykłe oraz szczególne. Do testamentów zwykłych zalicza między innymi testament własnoręczny (holograficzny art. 949 § 1 KC.) oraz testament sporządzony w formie aktu notarialnego (art. 950 KC.), który dla swej ważności musi spełniać wymogi stawiane aktowi notarialnemu przez ustawę z dnia 14 lutego 1991 roku Prawo o notariacie (Dz.U. z 2002 r. Nr 42, poz. 369 ze zm.), w szczególności wskazane w art. 92 tejże ustawy.
Zgodnie z art. 968 § 1 KC spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis zwykły). W myśl natomiast art. 971 KC jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, zapis obciąża ich w stosunku do wielkości ich udziałów spadkowych, chyba że spadkodawca postanowił inaczej. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszego zapisu.
To, w jaki sposób i co musi zostać uczynione, aby prawidłowo wykonać zapis zwykły, zależy w głównej mierze od tego, co jest jego przedmiotem, tzn. na czym polega świadczenie dłużnika obciążonego zapisem zwykłym. Zastosowanie znajdą tu ogólne przepisy o wykonaniu zobowiązań, chyba że dane zagadnienie regulują przepisy o zapisie zwykłym.
Nie ulega wątpliwości, że na skutek ustanowienia zapisu pomiędzy obciążonym zapisem a zapisobiercą powstaje stosunek zobowiązaniowy. Zapisobierca jest więc wierzycielem a obciążony – dłużnikiem, zaś przedmiotem: świadczenie majątkowe określone przez spadkodawcę w testamencie. Zatem z chwilą otwarcia spadku zapisobierca ma wierzytelność (roszczenie) o spełnienie świadczenia z tytułu zapisu zwykłego. Przedmiotem zapisu może być każde świadczenie majątkowe , które może być przedmiotem zobowiązania. Podstawowe znaczenie ma wola testatora i strony muszą się tej woli podporządkować. Strony nie mogą dowolnie go modyfikować w sytuacji gdy testator taką możliwość wyłączy. W innych przypadkach można rozważać, czy i w jakich granicach strony mogą kształtować łączący je stosunek prawny w oparciu o art. 3531 kc (tak : Komentarz do art. 968 Kodeksu Cywilnego , A. Kidyba, E. Niezbecka ; LEX, teza 13). Co należy podkreślić – ewentualna modyfikacja woli testatora możliwa jest jedynie w sytuacji wyrażenia zgodnej woli stron stosunku zobowiązaniowego – co wprost wynika z treści art. 3531 kc.
Wykonanie zapisu zwykłego następuje w podobny sposób, jak wykonanie każdego innego zobowiązania – a zatem poprzez spełnienie świadczenia zgodnie z treścią zobowiązania. To, w jaki sposób i co musi zostać uczynione, aby prawidłowo wykonać zapis zwykły, zależy w głównej mierze od tego, co jest jego przedmiotem, tzn. na czym polega świadczenie dłużnika obciążonego zapisem zwykłym. Zastosowanie znajdą tu ogólne przepisy o wykonaniu zobowiązań, chyba że dane zagadnienie regulują przepisy o zapisie zwykłym.
Przykładowo, jeżeli przedmiotem zapisu jest nieruchomość, to do pełnego wykonania obowiązku wynikającego z zapisu nie wystarcza samo wydanie nieruchomości, lecz konieczne jest jeszcze przeniesienie prawa własności na zapisobiercę (zob. wyr. WSA w Warszawie z 25.4.2008 r., I SA/Wa 26/08, L.).
Tym samym, dochodzenie roszczeń z zapisu zwykłego, w przypadku gdy spadkobiercy nie wykonują tego zapisu w sposób dobrowolny, następuje zasadniczo poprzez wytoczenie powództwa o wykonanie zapisu zwykłego. Przedmiot postępowania determinowany jest przez treść zapisu zwykłego, w zależności od której żądanie pozwu będzie dotyczyło zasądzenia sumy pieniężnej, złożenia zastępczego oświadczenia woli, wydania rzeczy itp.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Powód M. A. (1), wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanej S. A. (1) kwoty 9825 zł, od pozwanej U. A. kwotę 5895 zł, od pozwanego Z. A. kwoty 5895 zł, od pozwanej B. F. kwoty 5895 zł i od pozwanego B. A. kwoty 5895 zł, płatnych od dnia 30 sierpnia 2016 r. w stosunku do wszystkich pozwanych i zasądzenia na rzecz powoda kosztów postępowania w stosunku do wszystkich pozwanych.
W uzasadnieniu wskazano że w dniu 29 sierpnia 2016 r. zmarł M. A. (2), dziadek powoda, a mąż i ojciec pozwanych. Sąd Rejonowy stwierdził nabycie praw do spadku po zmarłym – na podstawie ustawy. Żona nabyła spadek w 1/4 części, dzieci zaś w 3/10 części. Spadek był obciążony zapisem na rzecz wnuka M. A. (1). Przedmiotem zapisu była połowa lokalu mieszkalnego, stanowiącego współwłasność małżeńską z pozwaną S. A. (1). Całkowita wartość spadku to kwota 133 668 zł. Na wskazaną kwotę składa się wartość połowy lokalu mieszkalnego o wartości 78 600 zł, połowa wartości samochodu B. wartości 12 500 zł oraz nieruchomości w gminie O. o wartości 41 368 zł i udziałów pracowniczych o wartości 1200 zł. Powód dochodzi wskazanej kwoty od wszystkich spadkobierców ustawowych stosownie do ich udziałów spadkowych z ograniczeniami wynikającymi z art. 998 § 1 KC to jest do kwoty przewyższającej własny zachowek.
Do chwili obecnej z zapisu testamentowego z powodem rozliczył się jedynie syn zmarłego − J. A.. W odpowiedzi na pozew z dnia 20 lutego 2019 r. pozwani S. A. (1), U. A., Z. A., B. F., B. A wnieśli o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz każdego z pozwanych kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu wskazano że powództwo nie zasługuje na uwzględnienie. Bezspornym w sprawie jest, że M. A. (2) sporządził w dniu 22 sierpnia 2016 r. testament, w którym zawarta jest wola przekazania na rzecz wnuka M. A. (1) lokalu mieszkalnego położonego w E. przy ul. (…). Rozporządzenie to zostało potraktowane przez Sąd Rejonowy w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku jako zapis testamentowy. Pozwani podnieśli, że spadkodawca nie mógł uczynić powyższego zapisu, albowiem nie był on stuprocentowym właścicielem przedmiotowego lokalu. Podkreślenia wymaga, że spadkodawca w swoim testamencie nie przewidział świadczenia alternatywnego, za jakie uznać należy żądanie powoda.
Sąd wiec ustalił, że Postanowieniem Sądu Rejonowego stwierdził, że spadek po M. A. (2) nabyli: żona S. A. (1) w 1/4 części i dzieci: J. A., Z. A., U. A., B. F. i B. A. – każde z nich w 3/20 części. Testament sporządzony przez spadkodawcę Sąd potraktował przy tym jako zapis na rzecz M. A. (1). Bezspornym w niniejszej sprawie pozostaje, iż rozporządzenie woli na wypadek śmierci (testament) sporządzone przez M. A. (2) przybrało formę przeznaczenia M. A. (1) mieszkania położonego w E. przy ul. (…), przy czym strony pozostają zgodne co do tego, że spadkodawcy przysługiwał wyłącznie udział w wysokości 1/2 we wskazanym składniku majątkowym, skoro spadkodawca pozostawał jego współwłaścicielem wraz z żoną S. A. (1) na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej, a także, że lokal ten nie wyczerpywał całości spadku po zmarłym. Oprócz spornego mieszkania, w skład spadku wchodził bowiem także samochód marki B., nieruchomości w gminie O. i udziały pracownicze.
Skoro zatem spadkodawca sporządził testament w którym uczynił zapis, iż na wypadek śmierci przekazuje swoje mieszkanie położone w E. przy ul. (…) wnukowi M. A. (1), abstrahując już od faktu, iż w chwili śmierci miał prawo rozporządzać wyłącznie udziałem w przedmiotowym lokalu, to zapisobierca może skutecznie domagać się od spadkobierców tylko takiego świadczenia – przeniesieni prawa własności poprzez złożenie oświadczenia woli w odpowiedniej formie, nie może zaś domagać się od nich zapłaty. Zapis polega bowiem na zobowiązaniu spadkobiercy do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby i jego wykonanie nie może polegać na spełnieniu innego świadczenia aniżeli określone w rozrządzeniu testamentowym. Wyjątek przy tym stanowi okoliczność, gdy testator przewidział możliwość świadczenia alternatywnego – sytuacja taka nie miała jednak miejsca w stanie faktycznym niniejszej sprawy. Wyrok Sądu Okręgowego – I Wydział Cywilny z dnia 27 sierpnia 2019 r. I Ca 225/19
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
