Poniedziałek - Sobota9.00 - 20.00
ul. Głogowska 47a lok. 1a 60-736 Poznań
Tel.+48696293998
ZapraszamyJeżeli chcesz mieć przewagę problemy powierz najlepszym specjalistom
Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Zapisanie udziału w mieszkaniu czy domu w osobnym testamencie, piśmie, dokumencie czy liście

Zgodnie z art. 926 § 1 i 2 KC powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci dokonuje się tylko przez testament (art. 941 KC). Z powołanego przepisu wynika, że polskie prawo przewiduje dwa źródła powołania do spadku: przepisy ustawy oraz wola spadkodawcy wyrażona w testamencie odpowiadającym wymaganiom formalnym. Nadto z powyższego uregulowania wynika prymat dziedziczenia na podstawie testamentu, jeżeli został sporządzony, nad dziedziczeniem na podstawie ustawy. Dopiero ustalenie, że spadkobierca nie pozostawił testamentu lub uznanie, że testament, który został sporządzony jest nieważny, otwiera drogę do stosowania ustawowego porządku dziedziczenia.

Na wstępie należy zaznaczyć, że testament, tak jak każda czynność prawna, jest ważny wtedy, gdy spełnia określone w ustawie przesłanki, w tym określoną ustawowo formę. Jak wskazuje się w doktrynie prawa cywilnego „takie stanowisko w kwestii formy testamentu wynika stąd, iż testament jest czynnością prawną jednostronną, w której skład wchodzi oświadczenie woli testatora nieskierowane do oznaczonej osoby i wywołujące skutki prawne dopiero z chwilą jego śmierci. Oświadczenie woli spadkodawcy powinno być tak utrwalone, aby jego treść mogła być poznana przez inne osoby z chwilą, kiedy stanie się skuteczne, tzn. z chwilą śmierci spadkodawcy. Celem szczególnej formy testamentu jest też zapewnienie pełnej zgodności między treścią, jaką nadał spadkodawca testamentowi w chwili jego sporządzenia, a treścią, jaka zostanie odtworzona i wywrze skutki prawne z chwilą jego śmierci (…) ” (B. Kordasewicz (red.), System Prawa Prywatnego, Tom 15. Prawo spadkowe, § 20, Nb. 37-38, publikacja elektroniczna systemu Legalis). Przepisy te powinny być ściśle przestrzegane, a zachowanie wymagań formalnych przez testatora nie zależy w żadnym wypadku od swobodnej oceny sądu.

Zapisanie udziału w mieszkaniu czy domu w osobnym testamencie, piśmie, dokumencie czy liście Poznań

Kodeks cywilny przewiduje trzy formy testamentu zwykłego: testament własnoręczny (holograficzny), testament notarialny oraz testament urzędowy (allograficzny). Nie ulega wątpliwości, że testament W. K. (1) jest testamentem własnoręcznym. Testament ten spełnia wymagania przewidziane dla testamentu holograficznego.

Zgodnie z art. 949 § 1 KC spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Stosownie do § 2 brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości, co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.

Zgodnie z art. 948 § 1 KC, testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. Z powyższego wynika, że po pierwsze, wola zmarłego powinna być w możliwie najpełniejszy sposób ustalona i urzeczywistniona. Po drugie, interpretacja jest dopuszczalna jedynie wówczas, gdy sformułowania testamentu są niejasne i w żadnym wypadku nie może prowadzić do uzupełnienia rozrządzeń. Nie do pomyślenia jest zatem uzupełnienie testamentu w drodze wykładni, dodanie nowych rozrządzeń, niedokonanych przez spadkodawcę (por. wyrok SN z dnia 15 marca 1963 r., III CR 131/62, OSNCP 1964, nr 2, poz. 39, z notką W.Ś., OSPiKA 1964, z. 5, poz. 94, który zachował walor pod rządem kodeksu cywilnego; por. też wyrok SA w Warszawie z dnia 20 października 2000 r., I ACa 480/00, OSA 2002, nr 1, poz. 2, z glosą M. Niedośpiała, OSA 2002, nr 5, s. 77). Ponadto, interpretacja testamentu może dotyczyć tylko jego treści. Jak słusznie wskazał Sąd Apelacyjny w Szczecinie w uzasadnieniu wyroku z dnia 3 grudnia 2015 r., I ACa 586/15 wykładni, o której mowa w art. 948 KC, podlegają jedynie zawarte w testamencie sformułowania niejasne, wieloznaczne lub wykluczające się. Wykładnia testamentu nie może jednak nigdy prowadzić do uzupełnienia treści testamentu o treści czy rozrządzenia, których w testamencie nie zawarto. Nie można bowiem dokonywać wykładni tego, czego w testamencie nie ma (por. także wyrok SA w Warszawie z dnia 18 czerwca 2013 r., I ACa 61/13).

Zapisanie udziału w mieszkaniu czy domu w osobnym testamencie, piśmie, dokumencie czy liście Poznań

Te ogólne zasady wykładni nie mają zastosowania, jeżeli w ustawie przewidziano inne reguły wyjaśniające, jak należy rozumieć rozrządzenia, których treść nasuwa wątpliwości. W polskim prawie regułę taką zawiera art. 961 KC, zgodnie z którym, jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku. Jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz kilku osób, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów. Omawianą regułę można jednak stosować tylko wtedy, gdy spadkodawca rozporządził przedmiotami majątkowymi wyczerpującymi „prawie cały spadek:” Jak wskazuje się w doktrynie, „chodzi o wartość obiektywną, gospodarczą. Wartość przedmiotów pominiętych w testamencie musi być w określonych okolicznościach gospodarczo nieistotna (E. Skowrońska – Bocian (aktualizacja J. Wierciński) w: J. Gudowski (rewd.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki, wyd. Wolters Kluwer 2017, publikacja sytemu Lex, teza 14 do art. 961 z powołaniem się na orzeczenie SN z dnia 23 lutego 1950 r., Wa.C. 289/49, PiP 1951, z. 7, s. 159, zob. także postanowienie SN z 20 lutego 2013 r., III CSK 169/12, OSNC 2013 nr 7-8 poz. 101).

Zgodnie z art. 968 § 1 KC spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis). Dalszy zapis polega na tym, że spadkodawca obciąża zapisem zapisobiercę. Przedmiotem zapisu może być świadczenie majątkowe, takie jak:

  1. wypłata określonej sumy pieniężnej,
  2. zobowiązanie do przeniesienia na wskazaną zapisem osobę własności rzeczy zarówno należącej, jak i nienależącej do spadku,
  3. ustanowienie przez spadkobiercę określonego prawa na rzecz takiej osoby, w tym ograniczonego prawa rzeczowego,
  4. zrzeczenie się należącej lub nienależącej do spadku wierzytelności skierowanej przeciw zapisobiercy,
  5. zobowiązanie do świadczenia pewnych usług na rzecz zapisobiercy,
  6. inne świadczenia o charakterze majątkowym.

Zapis może zostać także określony jako ułamek wartości udziału spadkowego. Przedmiotem zapisu mogą być zarówno rzeczy ruchome oznaczone co do tożsamości jak i rzeczy oznaczone co do gatunku.

Jeżeli przedmiotem zapisu jest nieruchomość, do pełnego wykonania obowiązku spadkobiercy nie wystarczy wydanie (udostępnienie) nieruchomości. Niezbędne jest w tym wypadku przeniesienie prawa własności na zapisobiercę w formie aktu notarialnego (uchwała SN z 17.1.1969 r., uchwała SN z 10.8.1988 r., III CZP 65/88). W tej ostatniej uchwale SN orzekł, że: „Stosownie do treści art. 968 § 1 KC, zapis sprawia, że spadkobierca nim obciążony zobowiązany jest wobec zapisobiorcy do spełnienia określonego świadczenia. Zapis zatem sam przez się nie powoduje, że zapisobiorca nabywa prawo stanowiące przedmiot zapisu już w momencie otwarcia spadku. Natomiast przysługuje mu w stosunku do spadkobiercy roszczenie o wykonanie zapisu przez spełnienie określonego w testamencie świadczenia majątkowego. Spełnienie świadczenia skutkuje wykonaniem nałożonego na spadkobiercę zobowiązania. Jeżeli zatem przedmiotem zapisu jest prawo własności działki gruntu lub udział we własności działki gruntu, to do wykonania zapisu niezbędne jest przeniesienie własności w drodze odpowiedniej czynności. W tym wypadku chodzić tu będzie o zawarcie przez obciążonego zapisem spadkobiercy z zapisobiorcami umowy o przeniesienie własności (udziału) nieruchomości w formie aktu notarialnego, jak tego wymagają art. 156 i 158 KC. W sytuacji, gdy osoba, na której rzecz uczyniony został zapis nieruchomości, przyjęła go przez objęcie w posiadanie przedmiotu zapisu, lecz odmawia zawarcia ze spadkobiercą obciążonym zapisem umowy w formie aktu notarialnego przenoszącej na nią własność tej nieruchomości, spadkobierca uprawniony jest do żądania w drodze powództwa, aby sąd stwierdził obowiązek zapisobiercy do złożenia oznaczonego oświadczenia woli”.

Zapisanie udziału w mieszkaniu czy domu w osobnym testamencie, piśmie, dokumencie czy liście Poznań

Zapis testamentowy może także nakładać na spadkobiercę obowiązek ustanowienia na rzecz zapisobiercy odrębnej własności lokalu, jak również do przeniesienia udziału we własności tej nieruchomości (uchwała SN z 20.11.1981 r., III CZP 48/81). W uchwale tej sąd stwierdził m.in., że w przypadku gdy wykonanie zapisu przez zawarcie umowy o ustanowienie odrębnej własności lokali mieszkalnych (między spadkobiercą a zapisobiercą) nie będzie – w świetle obowiązujących przepisów – możliwe i z tej przyczyny zapis nie mógłby być zrealizowany, treść zapisu mogłaby stanowić zobowiązanie spadkodawcy do przeniesienia na rzecz zapisobiercy określonego udziału w prawie własności spadkowej nieruchomości. Wielkość tego udziału byłaby określona stosunkiem wartości zapisu do wartości nieruchomości spadkowej.

W zależności od tego, z jakim zapisem mamy do czynienia, w różny sposób kształtuje się odpowiedzialność zobowiązanego z tytułu zapisu wobec zapisobiercy. Jeżeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tożsamości – do roszczeń zapisobiercy o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również do roszczeń obciążonego zapisem o zwrot nakładów na rzecz stosuje się odpowiednio przepisy o roszczeniach między właścicielem a samoistnym posiadaczem rzeczy. Jeżeli zaś przedmiotem zapisu są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, obciążony powinien świadczyć rzeczy średniej jakości, uwzględniając przy tym potrzeby zapisobiercy.

Jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, zapis obciąża ich w stosunku do wielkości udziałów spadkowych, chyba że spadkodawca postanowił inaczej. Nie każda osoba wskazana przez testatora jako zapisobierca automatycznie staje się uprawniona do zapisu. Dopiero sąd w postępowaniu spadkowym bada zdolność do dziedziczenia oraz przesłanki niegodności dziedziczenia zapisobiercy. Warto także pamiętać, że zapis może być uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Niespełnienie warunku eliminuje zapisobiercę z kręgu uprawnionych. Zapisobierca nie jest spadkobiercą, nie odpowiada więc za długi spadkowe. Natomiast sam zapis ma charakter obciążenia masy spadkowej i jest długiem spadkowym obciążającym spadkobiercę. Dalszy zapis jest z kolei ciężarem dla zapisobiercy. Wpływa to na rozliczenia podatkowe, pomniejszając podstawę opodatkowania

Sprawa spadkowa opracowana przez Kancelarię

Bezsporny był fakt, że W. K. (1) sporządził własnoręczny testament z dnia 15 listopada 2005 roku. Zdolność spadkodawcy do sporządzenia testamentu nie była kwestionowana, a Sąd z urzędu również nie dostrzegł okoliczności, które mogłyby świadczyć o zaistnieniu jednej z wad oświadczenia woli, o których mowa w art. 945 KC.

Wątpliwości dotyczyły natomiast formy, a w konsekwencji – kwalifikacji prawnej listu zatytułowanego „Z. braciszku”. Nie ulega wątpliwości, że w niektórych sytuacjach list może być potraktowany jako testament holograficzny, jeżeli spełnia wszystkie wymagania z art. 949 § 1 KC W ocenie Sądu, listu tego nie można traktować jako testament, ale jako dokument pochodzący od spadkodawcy, który może być pomocy przy dokonywaniu wykładni testamentu. List ten został sporządzony tego samego dnia, co testament, a ponadto nie jest w żaden sposób sprzeczny z treścią rozrządzenia na wypadek śmierci. Dlatego też Sąd, również na jego treści oparł wykładnię przedmiotowego testamentu.

Zapisanie udziału w mieszkaniu czy domu w osobnym testamencie, piśmie, dokumencie czy liście Poznań

Na tę regułę powoływał się uczestnik B. K. (1), który wnosił o uznanie, że dopisek, w którym spadkodawca zapisał mu swój udział w lokalu mieszkalnym przy ul. (…), oznacza powołanie go do połowy spadku. Wnioskodawca zaś kwestionował ważność tego postanowienia.

Odnosząc się do postanowienia zawartego w końcowej części testamentu (po słowach C.D.) w pierwszej kolejności stwierdzić należy, że Sąd nie znalazł podstaw do zakwestionowania ważności tego dopisku. Dopisek ten jest sporządzony własnoręcznie przez spadkodawcę. Jest też przez niego własnoręcznie podpisany. Na podstawie zeznań świadka D. K. Sąd ustalił, że został on poczyniony w tym samym dniu, w którym został sporządzony testament. Powyższe znajduje również potwierdzenie w samej formie graficznej oraz treści całego testamentu, jak i omawianego dopisku.

Niezależnie od tego Sąd odszedł jednak do przekonania, że ocenianego postanowienia testamentu, w okolicznościach niniejszej sprawy, nie można rozpatrywać w kontekście art. 961 KC Sąd dokonał bowiem szczegółowych ustaleń co do składu majątku spadkowego i w oparciu o w istocie niesporne stanowiska stron ustalił, że w skład tego majątku wchodziły także inne wartościowe przedmioty majątkowe (w tym kilka nieruchomości). Majątek spadkodawcy został też przez niego wymieniony w liście zaadresowanym do B. K. (1) z dnia 15 listopada 2005 roku. Z całą pewnością nie można przyjąć, aby spadkodawca rozporządził majątkiem wyczerpującym „prawie cały spadek”, gdyż nie sposób przyjąć, aby przedmioty pominięte w treści testamentu, a należące bezspornie do majątku spadkodawcy, przedstawiło gospodarczo wartość niesitotną. Brak jest też dostatecznych podstaw do stwierdzenia, aby udział ½ części w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego przy ul. (…) wyczerpywał połowę spadku.

Analizowane postanowienie testamentu należy wiec uznać za zapis zwykły, o którym mowa w art. 968 § 1 KC. Przepis ten stanowi, że spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis zwykły). Ocena zapisu zwykłego, który powoduje skutki wyłącznie obligacyjne, nie należy jednak do Sądu rozpoznającego sprawę o stwierdzenia nabycia spadku.

Dlatego tylko dodatkowo można zauważyć, że nietrafne są zarzuty wnioskodawcy, który powoływał się na rzekomą nieważność ocenianego postanowienia testamentu z uwagi na sprzeczność z zasadą „nemo plus iuris”. Warto w tym kontekście przytoczyć pogląd Sądu Najwyższego, wyrażony w postanowieniu z dnia 28 października 1997 r., I CKN 276/97 (OSNC 1998/4/63), w którym stwierdzono, że przy ocenie, czy przedmiot przeznaczony w testamencie określonej osobie wyczerpuje prawie cały spadek, uwzględnieniu podlegają w zasadzie jedynie przedmioty (prawa) należące do spadkodawcy w chwili sporządzenia testamentu. Jeżeli jednak spadkodawca zadysponował przedmiotem nie należącym do niego lub w chwili sporządzenia testamentu zaliczał do swego majątku przedmioty, które mu nie przysługują, także one powinny być uwzględniane przy wspomnianej ocenie.

Reasumując Sąd uznał dopisek zawarty w testamencie z dnia 15 listopada 2005 roku po wyrażeniu „C.D.” za ważny, ale stanowiący jedynie zapis zwykły. Roszczenie wynikające z tego zapisu nie może być jednak dochodzone w niniejszym postępowaniu nieprocesowym. Zapis jest bowiem rozrządzeniem testamentowym, w którego wyniku po otwarciu spadku powstaje skuteczny inter partes stosunek zobowiązaniowy, którego przymusowa realizacja może być dochodzona w postępowaniu procesowym. W stosunku tym zapisobierca jest wierzycielem, obciążony – dłużnikiem, a przedmiotem jest świadczenie majątkowe określone przez spadkodawcę w testamencie (por. uzasadnienie do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 1998 r., I CKU 35/98).

Dodać należy, że na uwzględnienie nie zasługuje również wniosek wnioskodawcy o stwierdzenie, iż spadkodawca w testamencie z dnia 15 listopada 2005 roku dokonał zapisu całego swojego majątku na rzecz swojego syna K. K. (1), a nie powołał go do spadku. Co prawda, W. K. (1) użył w testamencie sformułowania „zapisuję wszystko co posiadam mojemu synowi”, ale sformułowanie to jest jednak często używane w języku potocznym i nie jest równoznaczne z dokonaniem zapisu w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego. Przede wszystkim jednak pogląd ten jest całkowicie sprzeczny z istotą zapisu, który – jak już podkreślono – dotyczy określonego świadczenia, a nie całości praw i obowiązków. Dla wykładni tego postanowienia testamentu decydujące w omawianym testamencie jest więc wyrażenie „wszystko co mam”, a nie „zapisuję”.

Reasumując, w ocenie Sądu Włodzimierz K. w testamencie z dnia 15 listopada 2005 roku powołał do całości spadku swojego syna K. K. (1), a na rzecz swojego brata B. K. (1), którego uczynił jednocześnie zarządcą spadku, dokonał zapisu zwykłego, którego przedmiotem jest udział we własności lokalu mieszkalnego przy ul. (…) w W. Postanowienie Sądu Rejonowego – VII Wydział Cywilny z dnia 15 marca 2018 r. VII Ns 547/17

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu