Poniedziałek - Sobota9.00 - 20.00
ul. Głogowska 47a lok. 1a 60-736 Poznań
Tel.+48696293998
ZapraszamyJeżeli chcesz mieć przewagę problemy powierz najlepszym specjalistom
Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Odpowiedzialność za otrzymaną darowiznę za zachowek po śmierci spadkodawcy

Odpowiedzialność obdarowanego za zachowek pojawi się tylko wtedy, gdy uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy lub zapisobiercy windykacyjnego należnego mu zachowku. Jeśli choć jeden z nich może pokryć zachowek, odpowiedzialność obdarowanego nie powstaje. W wypadku, w którym od jednego lub kilku spadkobierców można uzyskać tylko część należnego zachowku, odpowiedzialność obdarowanego obejmie jedynie niepokrytą część. Odpowiedzialność pojawi się nie tylko w przypadku, gdy egzekucja z majątku dłużnika głównego (spadkobiercy) lub subsydiarnego (zapisobiercy windykacyjnego) okaże się bezskuteczna czy w razie jego niewypłacalności. Chodzi tu o niemożliwość zarówno prawną, jak i faktyczną. Przykładami mogą być wypadki, gdy:

Odpowiedzialność za otrzymaną darowiznę za zachowek po śmierci spadkodawcy

1) wartość stanu czynnego spadku uzyskanego przez spadkobiercę, który przyjął go z dobrodziejstwem inwentarza, nie wystarcza na pełne pokrycie roszczenia osoby uprawnionej do zachowku;

2) sytuacja majątkowa spadkobiercy uniemożliwia wyegzekwowanie roszczenia a brak jest zapisobierców windykacyjnych lub z powodów prawnych lub faktycznych również od nich nie można uzyskać zaspokojenia zachowku;

3) spadkobierca sam jest uprawniony do zachowku, a nadwyżka w spadku ponad jego własny zachowek nie wystarcza na zaspokojenie roszczeń osoby dochodzącej zachowku;

4) powództwo przeciw uprawnionemu zostało oddalone na podstawie art. 5 k.c., czyli zasad współżycia społecznego;

Subsydiarna odpowiedzialność obejmuje tylko tych obdarowanych, którzy otrzymali darowiznę doliczoną do spadku. Nie będzie ponosił odpowiedzialności ten, kto otrzymał darowiznę, która nie została doliczona do spadku (np. dokonaną przed więcej niż dziesięciu laty na rzecz osób trzecich. Odpowiedzialność ponoszą także te osoby, który otrzymały inne świadczenia niż darowizny, jednak o takim charakterze, że zostały doliczone do spadku na tych samych zasadach co darowizny. W razie zaistnienia wymienionych wyżej przesłanek uprawniony może żądać od obdarowanego sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku.

Zakres odpowiedzialności obdarowanego

Odpowiedzialność subsydiarna dotyczy jednak tylko tych obdarowanych, których darowiznę doliczono do substratu spadku. Odpowiedzialność każdego z obdarowanych jest ograniczona, a jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. Uprawniony do zachowku, który otrzymał swój zachowek w postaci darowizny, nie może być zobowiązany do uszczuplenia własnego zachowku, by zaspokoić roszczenia innych uprawnionych.  Odpowiedzialność poszczególnych obdarowanych aktualizuje się kolejno według czasu darowizn, a obdarowany najpóźniej odpowiada w pierwszej kolejności. Jeżeli uprawniony do zachowku nie może uzyskać od tej osoby świadczenia, aktualizuje się odpowiedzialność kolejnej osoby obdarowanej przed nim, a kiedy i od niej nie można uzyskać uzupełnienia zachowku, aktualizuje się po kolei odpowiednia odpowiedzialność, jeszcze wcześniej obdarowanych osób.

Obdarowany jest obowiązany do zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. Wzbogacenie ma miejsce wtedy, gdy majątek tego, kto korzyść uzyskał, jest większy niż byłby, gdyby nie doszło do zdarzenia, z którego wzbogacenie wynika, czyli gdyby nie doszło do darowizny. Odpadnięcie wzbogacenia następuje wyłącznie wtedy, gdy zużycie czy utrata korzyści nastąpiły bez surogatu i bez żadnej korzystnej zmiany w innej części majątku obdarowanego, a zatem gdy nie ma różnicy między obecnym stanem majątku a stanem, który by istniał, gdyby nie było darowizny. Czyli, jeżeli przed dowiedzeniem się o odpowiedzialności za zachowek obdarowany zużył lub utracił korzyść uzyskaną z darowizny w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, staje się wolny od odpowiedzialności z tytułu zachowku.

Odpowiedzialność za otrzymaną darowiznę za zachowek po śmierci spadkodawcy Poznań

Obdarowany powinien się liczyć z roszczeniem uprawnionego do zachowku wtedy, gdy spełnione zostaną łącznie następujące przesłanki:

1) obdarowany dowiedział się o otwarciu spadku po darczyńcy albo jeszcze przed otwarciem spadku dowiedział się o takim układzie faktycznym, który nakazuje liczyć z obowiązkiem zaspokojenia roszczenia o zachowek;

2) obdarowany wie, lub oceniając sprawę rozsądnie powinien wiedzieć, że uprawniony nie uzyska zaspokojenia swego roszczenia o uzupełnienie zachowku od spadkobierców, zapisobierców windykacyjnych i później obdarowanych.

Obdarowani grupy pierwszej ponoszą odpowiedzialność, gdy darowizna została uczyniona przed mniej niż dziesięcioma laty, licząc wstecz od otwarcia spadku (wtedy tylko darowiznę dolicza się do spadku), a przy tym po stronie obdarowanego istnieje wzbogacenie będące skutkiem darowizny. Granicę odpowiedzialności tych osób stanowi wartość tego wzbogacenia. Jeśli zaś chodzi o chwilę przyjmowaną do oceny istniejącego w majątku obdarowanego wzbogacenia, to najwłaściwszą wydaje się chwila zgłoszenia obdarowanemu przez uprawnionego żądania zapłaty. Przy ustalaniu granic wzbogacenia obdarowanego uwzględnia się istniejącą jeszcze w jego majątku korzyść osiągniętą bezpośrednio z darowizny, a także surogaty uzyskane za te korzyści.

Obdarowany może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu darowizny. Wydanie tego przedmiotu powoduje wygaśniecie obowiązku subsydiarnej odpowiedzialności obdarowanego bez dokonywania jakichkolwiek obliczeń.

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię

Pozwem P. P. (1) wniósł o zasądzenie od pozwanej na swoją rzecz kwoty 800.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia doręczenia pozwu do dnia zapłaty; zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania według norm przepisanych. Nadto powód złożył wniosek o zwolnienie go od kosztów sądowych w całości. W uzasadnienia powód wyjaśnił, że wraz z pozwaną oraz bratem A. P. są spadkobiercami po zmarłej matce S. M., każdy w 1/3 części. Za życia spadkodawczyni darowała swojej córce I. U. nieruchomość położoną w P., przy ulicy (…), zabudowaną kamienicą. Do dokonania darowizny doszło na podstawie umowy sporządzonej w formie aktu notarialnego Rep. A nr (…). Powyższa darowizna wyczerpała majątek spadkowy, a przedmiotowa nieruchomość podlega zaliczeniu do spadku po S. M..

Odpowiedzialność za otrzymaną darowiznę za zachowek po śmierci spadkodawcy Poznań

Spadkodawczyni S. M. zmarła nie pozostawiła po sobie żadnego majątku, spadek po niej był pusty, co było pomiędzy stronami okolicznością bezsporną. Zgodnie z art. 993 KC przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. W oparciu o dyspozycję powołanego przepisu Sąd ustalając skład masy spadkowej zaliczył darowiznę dokonaną przez zmarłą na rzecz I. U w postaci przeniesienia prawa własności nieruchomości położonej w P. przy ulicy (…) w postaci kamienicy.

Sąd nie uwzględnił argumentu strony powodowej, która w oparciu o treść przepisu art. 994 § 1 KC podnosiła, iż darowizna została dokonana w okresie dalszym niż 10 lat i nie podlega zaliczeniu w skład masy spadkowej. Wskazać bowiem należy, że darowizn dokonanych więcej niż przed dziesięciu laty nie dolicza się do masy spadkowej wyłącznie, kiedy zostały one dokonane na rzecz osób trzecich tj. takich, które nie należą do kręgu spadkobierców ani nie są uprawnione do zachowku. Natomiast darowizny dokonane na rzecz spadkobierców lub osób uprawnionych do zachowku podlegają zaliczeniu do spadku bez względu na to kiedy zostały dokonane.

Twierdzenia pozwanej dotyczące dokonania darowizny wkładu mieszkaniowego na rzecz powoda sąd uznał za niedowiedzione. Ustalenia tej okoliczności nie można było oprzeć wyłącznie o treść zeznań samej pozwanej. Jak wynika z przedłożonej informacji ze spółdzielni mieszkaniowej mieszkanie, na które wkład zgormadzony na rzekomej książeczce miał zostać przeznaczony, zostało przydzielone innej osobie, nie związanej ze stronami postępowania. Na podstawie zaprezentowanego materiału dowodowego Sąd nie był w stanie ustalić kiedy i jakie środki zostały zgormadzone na książeczce i na jaki cel zostały przeznaczone.

Wobec powyższego Sąd był zobowiązany do ustalenia wartości darowizny dokonanej przez spadkodawczynię, według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku (art. 995 § 1 KC). Celem ustalenia tych okoliczności Sąd opierał się na treści opinii pisemnych biegłego sądowego z dziedziny szacowania nieruchomości D. C. oraz jego zeznaniach. Na podstawie przeprowadzonych wyliczeń biegły sądowy stwierdził, że wartość szacunkowa przedmiotowej nieruchomości według stanu nieruchomości wynosi 2.866.379 zł. Biegły sądowy wszechstronnie określił tendencje na rynku nieruchomości, biorąc pod uwagę szereg okoliczności mających wpływ na ceny nieruchomości.

Odpowiedzialność za otrzymaną darowiznę za zachowek po śmierci spadkodawcy

Odnosząc się do ustanowionego prawa użytkowania na rzecz spadkodawczyni biegły wskazał, że nie wpływa ono na wartość nieruchomości w postępowaniach cywilnych w przedmiocie zachowku. Powyższe jest ugruntowanym podglądem w doktrynie, które Sąd podziela. Niemniej rozważając okoliczności niniejszej sprawy Sąd doszedł do przekonania i w tym zakresie podzielił stanowisko strony powodowej, że ustanowienie na rzecz spadkodawczyni prawa nie było czynnością realną. Sąd powyższe okoliczności wywiódł z faktu, iż wartość tego prawa została ustalona na poziomie wartości całej nieruchomości w postaci kamienicy, nadto na okres 45 lat. Realizacja uprawnienia w tak długim okresie była fikcją, z uwagi na sędziwy wiek spadkodawczyni w momencie dokonania czynności. Nie sposób było przyjąć, że S. M. dożyje 118 lat, a nadto przedmiotowe prawo nie zostało ujawnione w treści księgi wieczystej. Z zeznań świadków jednoznacznie wynika, że pozwana po dacie dokonania darowizny przejęła władztwo nad nieruchomością, wobec czego spadkodawczyni nie korzystała z ustanowionego na jej rzecz prawa. Również w pismach procesowych pozwanej była podnoszona okoliczność, że nieruchomość została darowana na rzecz pozowanej albowiem zmarła nie chciała się nią zajmować. Szczególnie w kontekście zwrotu nieruchomości z zadłużeniem oraz lokatorami przydzielonymi w szczególnym trybie najmu. Reasumując ustanowione prawo nie było realizowane, a zostało ustanowione zapewne dla celów podatkowych, wobec czego w ocenie Sądu nie wpływało na obniżenie wartości przedmiotowej nieruchomości.

Mając na uwadze powyższe należy wskazać, że powód wykazał przysługujące mu co do zasady roszczenie o zachowek. Wartość spadku pozostawionego przez zmarłą S. M. wynosi łącznie 2.866.379 zł, na którą to kwotę składają się wartość rynkowa nieruchomości położonej w P. przy Ulicy (…), stanowiąca obecnie wyłączną własność pozwanej. Należny powodowi zachowek w wysokości 2/3 części udziału przypadającego mu w drodze dziedziczenia ustawowego tj.1/3 całego spadku, z kwoty 2.866.379 zł to 636.973 zł. Wyliczając zachowek należny powodowi Sąd przyjął, że przysługiwało mu 2/3 wartości udziału spadkowego, który przysługiwałby mu przy dziedziczeniu ustawowym, z uwagi na fakt że pozostaje trwale niezdolny do pracy i samodzielnej egzystencji. Wobec powyższego Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 636.973 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie do dnia zapłaty. Wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu – XII Wydział Cywilny z dnia 28 stycznia 2019 r. XII C 786/15

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu