Poniedziałek - Sobota9.00 - 20.00
ul. Głogowska 47a lok. 1a 60-736 Poznań
Tel.+48696293998
ZapraszamyJeżeli chcesz mieć przewagę problemy powierz najlepszym specjalistom
Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Zapisanie w testamencie dożywotniego do śmierci prawa do zamieszkiwania w domu czy mieszkaniu

Zgodnie z art. 968 § 1 KC spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis zwykły). W myśl natomiast art. 971 KC jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, zapis obciąża ich w stosunku do wielkości ich udziałów spadkowych, chyba że spadkodawca postanowił inaczej. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszego zapisu. To, w jaki sposób i co musi zostać uczynione, aby prawidłowo wykonać zapis zwykły, zależy w głównej mierze od tego, co jest jego przedmiotem, tzn. na czym polega świadczenie dłużnika obciążonego zapisem zwykłym. Zastosowanie znajdą tu ogólne przepisy o wykonaniu zobowiązań, chyba że dane zagadnienie regulują przepisy o zapisie zwykłym.

Nie ulega wątpliwości, że na skutek ustanowienia zapisu pomiędzy obciążonym zapisem a zapisobiercą powstaje stosunek zobowiązaniowy. Zapisobierca jest więc wierzycielem a obciążony – dłużnikiem, zaś przedmiotem: świadczenie majątkowe określone przez spadkodawcę w testamencie. Zatem z chwilą otwarcia spadku zapisobierca ma wierzytelność (roszczenie) o spełnienie świadczenia z tytułu zapisu zwykłego. Przedmiotem zapisu może być każde świadczenie majątkowe , które może być przedmiotem zobowiązania. Podstawowe znaczenie ma wola testatora i strony muszą się tej woli podporządkować. Strony nie mogą dowolnie go modyfikować w sytuacji gdy testator taką możliwość wyłączy. W innych przypadkach można rozważać, czy i w jakich granicach strony mogą kształtować łączący je stosunek prawny w oparciu o art. 3531 kc (tak : Komentarz do art. 968 Kodeksu Cywilnego , A. Kidyba, E. Niezbecka ; LEX, teza 13). Co należy podkreślić – ewentualna modyfikacja woli testatora możliwa jest jedynie w sytuacji wyrażenia zgodnej woli stron stosunku zobowiązaniowego – co wprost wynika z treści art. 3531 kc.

Zapisanie w testamencie dożywotniego do śmierci prawa do zamieszkiwania w domu czy mieszkaniu Poznań

Wykonanie zapisu zwykłego następuje w podobny sposób, jak wykonanie każdego innego zobowiązania – a zatem poprzez spełnienie świadczenia zgodnie z treścią zobowiązania. To, w jaki sposób i co musi zostać uczynione, aby prawidłowo wykonać zapis zwykły, zależy w głównej mierze od tego, co jest jego przedmiotem, tzn. na czym polega świadczenie dłużnika obciążonego zapisem zwykłym. Zastosowanie znajdą tu ogólne przepisy o wykonaniu zobowiązań, chyba że dane zagadnienie regulują przepisy o zapisie zwykłym.

Przykładowo, jeżeli przedmiotem zapisu jest nieruchomość, to do pełnego wykonania obowiązku wynikającego z zapisu nie wystarcza samo wydanie nieruchomości, lecz konieczne jest jeszcze przeniesienie prawa własności na zapisobiercę (zob. wyr. WSA w Warszawie z 25.4.2008 r., I SA/Wa 26/08, L.).

Tym samym, dochodzenie roszczeń z zapisu zwykłego, w przypadku gdy spadkobiercy nie wykonują tego zapisu w sposób dobrowolny, następuje zasadniczo poprzez wytoczenie powództwa o wykonanie zapisu zwykłego. Przedmiot postępowania determinowany jest przez treść zapisu zwykłego, w zależności od której żądanie pozwu będzie dotyczyło zasądzenia sumy pieniężnej, złożenia zastępczego oświadczenia woli, wydania rzeczy itp.

Służebność osobista stanowi ograniczone prawo rzeczowe polegające na obciążeniu nieruchomości na rzecz oznaczonej osoby fizycznej w celu zaspokajania jej potrzeb osobistych, w tym także mieszkaniowych. Prawo to ma charakter szeroko pojętej alimentacji, jest terminowe, ponieważ wygasa z chwilą śmierci uprawnionego oraz niezbywalne. Na treść służebności składają się stosunki osobiste między właścicielem a uprawnionym. Swoistą treść ma służebność mieszkania, uregulowana w art. 301 do 302 KC. Obejmuje ona możliwość przyjęcia przez uprawnionego na mieszkanie małżonka i jego małoletnich dzieci, a innych osób jedynie wówczas, gdy są przez niego utrzymywane albo potrzebne przy prowadzeniu gospodarstwa domowego (art. 301 KC). Zgodnie z art. 302 § 1 KC, mający służebność mieszkania może korzystać z pomieszczeń i urządzeń przeznaczonych do wspólnego użytku mieszkańców budynku. Stosownie do art. 302 § 2 KC, do wzajemnych stosunków pomiędzy mającym służebność mieszkania a właścicielem nieruchomości obciążonej stosuje się odpowiednio przepisy o użytkowaniu przez osoby fizyczne. Takie ukształtowanie uprawnień mającego służebność mieszkania wynika z jej celu i funkcji ukierunkowanych na ochronę takich osób, zwłaszcza tych, które jeszcze lub już nie są w stanie pracować jak dziecko, osoba w podeszłym wieku, lub niezdolna do działania z powodu choroby czy innego rodzaju niedomagania.

Wprawdzie obowiązujące przepisy prawa, w tym art. 301 KC, nie opisują w szczegółowy sposób treści służebności mieszkania, tym niemniej już sama jej nazwa jednoznacznie wskazuje, że uprawnia ona oznaczoną osobę fizyczną do zamieszkiwania w określonej nieruchomości obciążonej. Służebność ta spełnia doniosłe znaczenie społeczne, albowiem służy zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych, dając tym samym gwarancje schronienia, wypoczynku, snu, przyrządzenia posiłków, dokonywania czynności higieny osobistej itp. Treść łączącej strony umowy wskazuje, że taki też zakres osobistych potrzeb mieszkaniowych powoda miała zaspokajać ustanowiona przez pozwanego służebność mieszkania.

Zasadniczym źródłem powstania służebności osobistej jest umowa, która może być zastąpiona orzeczeniem sądu tylko wtedy, gdy ten, kto zobowiązał się do ustanowienia służebności, uchyla się od zawarcia umowy, albo gdy ustawa przewiduje ustanowienie służebności przez sąd. Art. 296 KC nie stanowi samodzielnej podstawy do obciążenia nieruchomości służebnością wbrew woli i zgodzie właściciela nieruchomości. Zakres uprawnień mającego służebność mieszkania powinien być określony przez umowę, którą ją ustanowiono, a gdyby strony umowy tego nie dokonały, wyznaczają go, jak i sposób wykonywania, osobiste potrzeby uprawnionego, charakter służebności, zasady współżycia społecznego oraz miejscowe zwyczaje. Kryteria te są uzależnione od okoliczności faktycznych występujących w sprawie.

Zapisanie w testamencie dożywotniego do śmierci prawa do zamieszkiwania w domu czy mieszkaniu Poznań

Istotną cechą służebności osobistych, różniącą ją od służebności gruntowych, jest ta, że powinna ona przynosić korzyści osobie fizycznej, polegające na zaspokojeniu potrzeb uprawnionego. Do ochrony tego prawa stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności (art. 251 KC). Ochrona ta jest skuteczna także przeciwko właścicielowi nieruchomości (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 1976 r., III CRN 89/76, OSNCP 1977, nr 3, poz. 49). Podkreślenia wymaga, że służebność mieszkania wiąże się z uprawnieniem do władania nieruchomością w oznaczonym zakresie, a zatem może on być pozbawiony tego władztwa, a jego prawo może być w inny sposób naruszone. Odpowiednie stosowanie przepisów o ochronie własności umożliwia mu skorzystanie z ochrony przewidzianej w art. 222 w związku z art. 251 KC.

Korzystanie z cudzej nieruchomości w ramach tego prawa posiada obiektywną i wymierną wartość ekonomiczną. Nie ma znaczenia dla określenia takiej jego istoty nieodpłatność ustanowienia służebności mieszkania i brak obowiązku zapłaty za wykonywanie jej, ani niezbywalność (por postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2002 r., I CZ 28/02, z dnia 20 czerwca 2008 r., IV CZ 34/08, z dnia 26 stycznia 2018 r., II CZ 93/17, niepublikowane). Z przyjętego przez Sąd Najwyższy stanowiska wynika, że roszczenia związane z ustanowioną służebnością mieszkania mają majątkowy charakter, ponieważ taki charakter ma to ograniczone prawo rzeczowe, a jego realizacja wpływa bezpośrednio na stosunki majątkowe stron. Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 23 listopada 2018 r. II CSK 682/17

Z kolei zgodnie z art. 301 KC, uprawniony ze służebności mieszkania może zezwolić na zajmowanie tego mieszkania osobom, które są mu potrzebne do prowadzenia gospodarstwa domowego. Uprawnienie osoby, która ma pomagać w prowadzeniu gospodarstwa domowego, do zajmowania pomieszczeń objętych służebnością mieszkania, nie może jednak trwać niezależnie od tego, czy uprawniony ze służebności korzysta.

Służebność osobista wygasa najpóźniej ze śmiercią uprawnionego. Brak tej cechy powodowałby nadmierną niemożność wykonywania własności. Doszłoby do trwałego „rozszczepienia” uprawnień mieszczących się w ramach treści własności. Ograniczenie własności służebnością mogłoby istnieć przez czas niedający się z góry określić, co należy – podobnie jak w przypadku dopuszczenia zbywalności – ocenić krytycznie. Jakkolwiek służebność osobista nie wchodzi w skład spadku, pewne uprawnienia i obowiązki względne towarzyszące temu prawu (np. roszczenie o zwrot nakładów poczynionych przez mającego służebność) przechodzą na spadkobierców.

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię

Pozwem powód R. P. wniósł o nakazanie pozwanej M. W. opuszczenie i opróżnienie ze swoich rzeczy lokalu mieszkalnego nr (…) położonego w budynku i wydanie go powodowi w terminie 7 dni od uprawomocnienia się wyroku. Ponadto powód wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanej zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych. W uzasadnieniu pozwu wskazano, że ww. lokal jest własnością powoda, który nabył go w wyniku spadkobrania po jego dziadku W. P.. Powód podniósł, że W. P. do swej śmierci mieszkał w ww. lokalu wraz ze swoją konkubiną M. W., która przebywała tam wraz ze spadkodawcą z jego woli na zasadzie użyczenia. Powód wskazał, że po śmierci W. P. pozwana nie opuściła pozwana mieszkała tam z woli W. P.. Powód stwierdził, że pozwana po śmierci W. P. nie opuściła lokalu i w nim nadal zamieszkuje. Powód wskazał, że w dniu 15 lipca 2016 r. wypowiedział pisemnie pozwanej umowę użyczenia zajmowanego przez nią lokalu i wezwał ją opuszczenia lokalu, wydania go powodowi oraz do zapłaty na jego rzecz odszkodowania za bezumowne korzystanie przez pozwaną po 2.000 zł miesięcznie do czasu wydania lokalu powodowi.

Zapisanie w testamencie dożywotniego do śmierci prawa do zamieszkiwania w domu czy mieszkaniu Poznań

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na jej rzecz zwrotu kosztów procesu. Pozwana wskazała, że mieszka w objętym pozwem lokalu od wielu lat, zaś W. P. wielokrotnie zapewniał ją, że zabezpieczy jej byt i będzie mogła pozostać w ww. lokalu do końca swojego życia. Pozwana wskazała, iż w sporządzonym przez W. P. testamencie zostało jej zagwarantowane prawo dożywotniego korzystania z przedmiotowego lokalu. Nadto pozwana podniosła, że korzysta wyłącznie z jednego pokoju w ww. lokalu, a od śmierci W. P. uiszcza opłaty za cały lokal, jak również poniosła na niego liczne nakłady.

Powództwo podlega oddaleniu, albowiem skuteczny okazał się podniesiony przez pozwaną zarzut przysługiwania jej skutecznego względem powoda uprawnienia – wynikającego z zapisu testamentowego – do zamieszkiwania w lokalu nr.

Zdaniem Sądu Rejonowego, w świetle całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, nie budzi żadnych wątpliwości fakt, że W. P. uczynił w swoim testamencie zapis, zobowiązując spadkobiercę testamentowego (R. P.) do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz M. P. w postaci ustanowienia na jej rzecz służebności osobistej lokalu. O powyższym przesądza jednoznacznie treść ww. testamentu, a konkretnie zawarte w nim słowa: „Ponieważ od kilkunastu lat zamieszkuję z konkubiną M. W. wobec powyższego przysługuje ww. prawo do zamieszkania przy ul. (…) i korzystania z kuchni łazienki oraz innych okoliczności.”.

W świetle powyższego sformułowania nie ulega zatem wątpliwości, że pozwanej przysługuje skuteczne wobec powoda prawo do zajmowania ww. lokalu. Przedmiotowy zapis testamentowy jest bowiem w pełni skuteczny, nawet jeśli pozwana jak dotąd nie wyegzekwowała od powoda realizacji ww. zapisu poprzez złożenie przez powoda w formie aktu notarialnego oświadczenia o ustanowieniu służebności i wpis przedmiotowego prawa do księgi wieczystej lokalu. Nie ulega bowiem wątpliwości, że o ile brak ww. wpisu w księdze wieczystej powoduje nieskuteczność ww. uprawnienia pozwanej do lokalu wobec osób trzecich, to nie wyłącza tej skuteczności w stosunku do powoda, jako spadkobiercy testamentowego, obciążonego ważnym zapisem na rzecz pozwanej.

Zdaniem Sądu, chybione jest przy tym stanowisko powoda, jakoby wobec niewskazania w treści testamentu, że prawo pozwanej do zamieszkiwania w ww. lokalu jest dożywotnie, prawo to było czasowo ograniczone. Przeciwnie bowiem – skoro spadkodawca nie dokonał czasowego ograniczenia powyższego uprawnienia, w ocenie Sądu brak podstaw do czynienia domniemania, że było to intencją spadkodawcy. W tym stanie rzeczy należy zatem uznać, że przedmiotem powyższego zapisu na rzecz pozwanej jest dożywotnia służebność osobista mieszkania w ww. lokalu.

W ocenie Sądu, nietrafny jest także podniesiony przez powoda zarzut nieważności ww. zapisu mający rzekomo wynikać z tego, że m.in. także pozwana złożyła podpis pod testamentem własnoręcznym W. P.. Należy bowiem wskazać, że powyższy testament był zwykłym testamentem holograficznym, przy którym nie występują świadkowie, w przeciwieństwie do testamentu allograficznego i testamentów szczególnych. Przepisy art. 957 § 1 i 2 KC, na które powoływał się powód, w ogóle nie znajdują zastosowania do testamentu holograficznego. Nawet bowiem podpisanie takiego testamentu dodatkowo przez osoby inne niż spadkodawca nie czyni tych osób „świadkami” testamentu w rozumieniu art. 957 § 1 i 2 KC Jedynie zaś w odniesieniu do świadków testamentu może wystąpić bezskuteczność zapisu testamentowego dokonanego na ich rzecz.

Mając na uwadze powyższe, Sąd uznał, że M. W. posiada skuteczne względem powoda uprawnienie do zajmowania ww. lokalu co z kolei w świetle przepisu art. 222 § 1 KC stanowi negatywną przesłankę dla uwzględnienia żądania pozwu w niniejszej sprawie. Wyrok Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 6 października 2017 r. I C 4632/16

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu