Poniedziałek - Sobota9.00 - 20.00
ul. Głogowska 47a lok. 1a 60-736 Poznań
Tel.+48696293998
ZapraszamyJeżeli chcesz mieć przewagę problemy powierz najlepszym specjalistom
Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Dziedziczenie spadku oraz testament wspólny małżonków – męża i żony

Powołanie do spadku wynika z ustawy lub testamentu odpowiadającego wymogom formalnym jeżeli spadkodawca testament pozostawi. Art. 942 KC wprowadza bowiem zakaz sporządzania testamentów wspólnych co odnosi się także do małżonków. Nie może być więc uznany za ważny testament zawierający rozrządzenie majątkowe na wypadek śmierci więcej niż jednego spadkodawcy – testatora. Spadkodawcy nie mogą zatem w jednym dokumencie składać wspólnych oświadczeń zawierających dyspozycje odnoszące się do ich majątku po śmierci testatorów, nawet wówczas, gdy rozrządzenia te dotyczą prawa lub majątku wspólnego. Nieważnością bezwzględną dotknięty będzie zarówno testament notarialny, w którym zawarto rozrządzenie więcej niż jednej osoby, jak i testament własnoręczny spisany przez kilku spadkobierców (np. małżonków) zaopatrzony ich podpisem oraz datą (tak komentarz do kodeksu cywilnego pod red. Gniewek art. 942 KC Legalis).

W tym miejscu zwrócić bowiem należy uwagę na Uchwałę Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 1972 roku (III CZP 88/72), stanowiącą, iż nieważność testamentu przewidzianego w art. 951 KPC spowodowana zamieszczeniem w nich rozporządzeń dwóch spadkodawców (art. 942 KC) nie stanowi przeszkody do uznania oświadczeń woli złożonych przez tych spadkodawców za dwa oddzielne testamenty ustane. Orzeczenie to wydane zostało co prawda na tle wątpliwości związanych ze sporządzeniem innego rodzaju testamentu, a mianowicie testamentu allograficznego, zważywszy jednak, że w niniejszej sprawie przy wykonywaniu czynności związanych z rozrządzeniem testamentowych uczestniczyli świadkowie, sąd dokonał oceny tych czynności w celu ustalenia, czy spadkodawcy złożyli oświadczenia, które mogą zostać ocenione jako sporządzenie ważnego testamentu ustanego.

Dziedziczenie spadku oraz testament wspólny małżonków – męża i żony Poznań

Zgodnie z art. 952 KC jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 14 maja 1958 roku w sprawie I CR 325/58 do zachowania formy testamentu ustanego konieczna jest jednoczesna obecność trzech powołanych do testamentu świadków, oświadczenie przez spadkodawcę wobec tych świadków ostatniej swej woli i przyjęcie przez nich treści tej woli do wiadomości. Wskazane przesłanki wyczerpują ustawowe wymagania formy testamentu ustnego. Stąd też z chwilą ich spełnienia testament jest sporządzony i ma byt prawny. Tak sporządzony testament nie ma jednak żadnej zewnętrznej trwałej postaci, istnieje jedynie w świadomości świadków i zdany jest na pamięć. Pismo utrwalające treść oświadczenia woli spadkodawcy nie stanowi jego oświadczenia przyobleczonego w formę pisemną, nie jest więc testamentem, jest świadczeniem wiedzy o treści testamentu ustnego już przedtem istniejącego, a więc dokumentem o wtórnym charakterze.

Jeżeli więc ze względu na naruszenie art. 942 KC testament pisemny jest nieważny, zostałyby zaś spełnione przesłanki sporządzenia testamentu ustanego i została zachowana jego forma, to pismo spisane w związku z tą czynnością, a obejmujące rozporządzenie dwóch spadkodawców, stałoby się dokumentem tylko o wtórnym charakterze dowodowym.

Jako przesłankę sporządzenia testamentu w trybie art. 952 KPC określono zaistnienie szczególnych okoliczności, które skutkują, że zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. W tym miejscu po raz kolejny wskazać należy na Uchwałę Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 1972 roku (III CZP 88/72), że nieważność testamentu przewidzianego w art. 951 KC spowodowana niezachowaniem obowiązującego przepisu prawa może być uznana za okoliczność szczególną w rozumieniu art. 952 § 1 KC uzasadniającą potraktowanie oświadczenia ostatniej woli złożonego przez spadkodawcę jako testamentu ustnego. Sąd w niniejszym składzie wyraża opinię, że zasadę tę należy zastosować również do sporządzenia nieważnego testamentu własnoręcznego z powodu zawarcia w nim wspólnego rozrządzenia na wypadek śmierci.

Zgodnie z art. 931 § 1 i 2 KC w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Jeżeli z kolei dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadł, przypada jego dzieciom w częściach równych.

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię

Z ustaleń sądu wynika, że spadkodawcy Z. P. oraz E. P. dokonali rozrządzenia na wypadek śmierci z tym, że rozrządzenie to stanowi nieważny z mocy art. 942 KC testament wspólny. Sporządzony przez spadkodawców testament z dnia 7 października niewątpliwie stanowi wspólny testament własnoręczny. Testament ten został spisany własnoręcznie przez spadkodawcę Z. P. i podpisany przez niego oraz przez E. P.. Forma oświadczenia zawarta w testamencie, zwłaszcza sformułowanie „w razie naszej śmierci budynek, który jest naszą własnością” jednoznacznie wskazuje, że oświadczenie to ma charakter rozrządzenia obu spadkodawców – obejmuje ich majątek wspólny. Takie dookreślenie formy rozporządzenia testamentowego pisemnego czyni je nieważnym w związku z bezwzględnie obowiązującą zasadą, iż testament może zawierać rozrządzenie tylko jednego spadkodawcy. Ocena ta ma istotne znaczenie z tego względu na to, że pismo sporządzone zostało własnoręcznie przez spadkodawcę Z. P. i mogłoby być oceniane jako jego testament własnoręczny. Zawarcie jednak wspólnego rozrządzenia czyni ten testament własnoręczny nieważny w całości.

Dziedziczenie spadku oraz testament wspólny małżonków – męża i żony Poznań

Z treści dokumentu wynika jednak, że w czynnościach związanych ze składaniem oświadczeń na wypadek śmierci uczestniczyli świadkowie – dokument zawiera podpisy dwóch świadków Z. G. i T. K. W tej sytuacji należało ocenić, czy czynności przedsięwziętych przez spadkodawców w związku ze sporządzeniem dokumentu z dnia 7 października nie można uznać za inny ważny testament, w szczególności czy nie jest to szczególna postać testamentu określana jako testament ustny i uregulowana w art. 952 § 1 KC. Z ustaleń wynika bowiem, że podczas przedsięwziętych czynności uczestniczyła oprócz spadkodawców i tych wymienionych świadków trzecia osoba, a mianowicie wnioskodawczyni G. P.

Ustalając nawet, że w niniejszej sprawie zaistniały szczególne okoliczności, o których stanowi art. 952 KC brak jest jednak zdaniem sądu do uznania, że spadkodawcy dokonali ważnego ustnego rozporządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci. Czynności przedsięwzięte przez spadkodawców w obecności świadków polegały bowiem wyłącznie (zgodnie z zapewnieniami wnioskodawczyni G. P.) na odczytaniu przez świadków wcześniej sporządzonego przez Z. P. własnoręcznie testamentu z dnia 7 października w obecności E. P. i Z. P., a także G. P. oraz złożeniu przez tych świadków podpisu na tym dokumencie. Nie daje to podstaw do stwierdzenia, iż spadkobiercy Ci złożyli w obecności świadków ustne oświadczenia dotyczące ich rozrządzenia na wypadek śmierci. Procedura testowania określona w art. 952 KC wymaga bowiem by testator oświadczył swoja wolę ustanie. Oznacza to, że musi wypowiedzieć słowa, które złożą się na treść oświadczenia w jednoczesnej obecności świadków. Użycie przez ustawodawcę określenia „oświadczy ustanie” wyłącza możliwość posłużenia się przygotowanym przez spadkodawcę lub inną osobę dokumentem (tak komentarz do kodeksu Cywilnego pod red. Gutowskiego do art. 952 KC).

W niniejszej sprawie niewątpliwie nie zaistniały okoliczności, które pozwalają na ocenę, iż którykolwiek ze spadkodawców złożył wobec świadków tak rozumiane ustne oświadczenie. Gdyby nawet jednak oświadczenie w takiej formie zostało złożone, to działania spadkodawców nie mogą być uznane za sporządzenie ważnego testamentu ustanego również i z tego powodu, że przy tych czynnościach jednocześnie nie uczestniczyły trzy osoby, które mogłyby pełnić rolę świadków testamentu ustanego.

O tym, kto pełni funkcję świadka testamentu ustnego, decyduje testator. W rozpoznawanej sprawie ponad wszelką wątpliwość spadkodawca Z. P. wskazał kto przy wykonywaniu czynności polegających na rozrządzeniu na wypadek śmierci ma pełnić funkcję świadków. Nakazał on bowiem przywołanie w tym celu wyłącznie T. K. i Z. G. Jako osoby obce z cała pewnością mogły one pełnić funkcję świadków testamentu. Co prawda przy czynnościach spadkodawców obecna była również G. P., jednak zgodnie z wolą Z. P. nie przypisano jej roli świadka ani innej roli przy wykonywaniu czynności testamentowych. Gdyby jednak nawet uznać jej rolę jako świadka przy wykonywaniu czynności testamentowych to i tak w świetle art. 957 KC nie mogłaby być ona świadkiem sporządzenia testamentu ustanego jako osoba podlegająca wyłączeniu, dotknięta niezdatnością względną. Zauważyć bowiem należy, że zgodnie z treścią dokumentu z dnia 7 października 1992 roku, który podlegał odczytaniu przez świadków tej czynności, wyłącznie uposażonymi na wypadek śmierci spadkodawców zostali jej synowie K. P. i P. P. (1) oraz jej mąż T. P., a więc jej krewni, powinowaci pierwszego stopnia. Tymczasem zgodnie z art. 957 KC nie może być świadkiem przy sporządzeniu testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia. Jeżeli świadkiem była jedna z takich osób, nieważne jest tylko to postanowienie, które przysparza korzyść tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia lub osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia. Tak więc wszystkie rozrządzenia testamentowe dokonane ustanie w obecności tego świadka byłyby nieważne albowiem testament przywidywał korzyści wyłącznie dla jej najbliższych krewnych i powinowatego – pierwszego stopnia. Na marginesie zauważyć również należy, że z tych samych powodów spadkodawcy nie mogliby być uznani za wzajemnych świadków swoich oświadczeń ustnych, ponieważ i oni jako rodzice Z. P. i dziadkowie P. P. (1) i K. P. należą do kręgu świadków podlegających z mocy art. 957 KC wyłączeniu jako niezdolni względnie.

Dziedziczenie spadku oraz testament wspólny małżonków – męża i żony Poznań

Zważywszy na powyższe sąd uznał, iż czynności wykonane przez Z. P. i E. P. w celu dokonania rozrządzenia na wypadek śmierci, nie stanowią ważnego testamentu. Zgodnie z zapewnieniami spadkowymi spadkobierców innych testamentów spadkodawcy ci nie sporządzili. Natomiast spadkodawcy J. P. i T. P. – zgodnie ze złożonymi przez spadkobierców zapewnieniami spadkowymi – w ogóle nie sporządzili testamentów. W tej sytuacji sąd stwierdził powołanie do dziedziczenia po wszystkich spadkodawcach ich spadkobierców ustawowych .

W niniejszej sprawie na podstawie zapewnień spadkowych złożonych w trycie art. 671 § 1 i 2 KPC sąd – oprócz już wskazanej kwestii dotyczącej sporządzenia testamentów- ustalił, krąg spadkobierców ustawowych – małżonka (o ile dożył otwarcia spadku) i dzieci spadkodawców, okoliczność, że spadkobiercy nie złożyli oświadczeń spadkowych, nie zawierali ze spadkodawcami umów o zrzeczeniu się dziedziczenia, nie zostali wyłączeni od dziedziczenia z powodu niegodności dziedziczenia oraz, że spadkodawca nie pozostawił testamentu, przy czym stopień pokrewieństwa spadkodawców i jego dzieci oraz fakt pozostawania w związku małżeńskim i osobę małżonka ustalone został na podstawie odpisów skróconych aktów stanu cywilnego (w przedmiocie wartości dowodowej odpisów aktów stanu cywilnego w postępowaniu spadkowym porównaj orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 1960 r. OSPiK z 1961 r. Nr 7-8, poz. 220).

Na podstawie tak przeprowadzonych ustaleń sąd stwierdził iż do spadku po wszystkich spadkodawcach powołani zostali spadkobiercy ustawowi dziedziczący w pierwszej kolejności. W przypadku Z. P. spadek nabyli jego żona E. P., albowiem dożyła ona otwarcia spadku po tym spadkodawcy oraz jego dzieci – J. P. i T. P. po 1/3. Natomiast do spadku po E. P. jako spadkobiercy ustawowi dziedziczący w pierwszej kolejności powołani zostali wyłącznie jej synowie J. P. i T. P. – w częściach równych- albowiem w chwili śmierci spadkodawczyni była wdową. Z kolei spadek po J. P. i T. P. również dziedziczony jest według zasad ustawowego dziedziczenia, stąd sąd stwierdził nabycia spadku po nich przez ich małżonków oraz dzieci w częściach równych. W przypadku T. P. spadek nabyli więc jego żona G. P. oraz jego dzieci P. P. (1) i K. P. – po 1/3 części. Natomiast spadek po J. P. nabyły jego żona B. P. i jego córka D. M. – po ½ części – syn jego spadkodawcy nie zastał uwzględniony w kręgu spadkobierców, ponieważ nie dożył on otwarcia spadku po tym spadkodawcy i nie pozostawił zstępnych. Postanowienie Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 28 października 2016 r. I Ns 333/16

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu