Poniedziałek - Sobota9.00 - 20.00
ul. Głogowska 47a lok. 1a 60-736 Poznań
Tel.+48696293998
ZapraszamyJeżeli chcesz mieć przewagę problemy powierz najlepszym specjalistom
Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Kwestionowanie, podważanie i obalanie wydziedziczenia w testamencie w sprawie o stwierdzenia nabycia spadku

Zgodnie z zasadą prymatu dziedziczenia testamentowego nad ustawowym, w razie istnienia testamentu pozostawionego przez spadkodawcę, podstawę dziedziczenia stanowi testament, nie zaś ustawa, chyba, żeby testament ten był nieważny. Zgodnie z art. 944 § 1 KC sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych.

Zgodnie z art. 945 § 1 testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

1. w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;

2. pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;

3. pod wpływem groźby.

Kwestionowanie, podważanie i obalanie wydziedziczenia w testamencie w sprawie o stwierdzenia nabycia spadku Poznań

Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku (§ 2).

Okoliczność, że testament został sporządzony w formie aktu notarialnego, nie stanowi przeszkody do wykazania jego nieważności według art. 945 KC (zob. post. SN z 25.6.1985 r., III CRN 181/85, L.).

Jeśli chodzi o przesłankę wymienioną w art. 945 § 1 pkt 1 KC ocena skuteczności testamentu sporządzonego w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli nie jest zależna od przyczyn, które doprowadziły testatora do działania w takich właśnie warunkach. Ochrona swobody testowania nakazuje jednakowo traktować oświadczenie złożone przez osobę dotkniętą trwałymi zaburzeniami jej świadomości lub swobody (np. choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy), jak też działanie testatora w okolicznościach przemijającego wyłączenia świadomości lub swobody (np. zaburzenia wynikłe z pozostawania pod wpływem narkotyków, alkoholu, leków, hipnozy, wysokiej gorączki).

Rozstrzygając kwestię ewentualnego działania testatora w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, należy uwzględnić okoliczności towarzyszące takiej czynności. Choroba psychiczna nieubezwłasnowolnionego spadkodawcy, czy też przebywanie na leczeniu w szpitalu psychiatrycznym nie są same przez się przesłankami wystarczającymi do uznania testamentu sporządzonego w tym czasie za nieważny. Istotne jest bowiem ustalenie stanu psychicznego testatora w chwili podejmowania decyzji i wyrażania woli. W razie stwierdzenia u spadkodawcy choroby psychicznej niezbędne jest przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego w celu ustalenia zdolności testowania po stronie spadkodawcy, działania z rozeznaniem w czasie sporządzenia przez niego testamentu (zob. post. SN z 30.4.1976 r., III CRN 25/76, OSP 1977, Nr 4, poz. 78).

Zgodnie z treścią art. 1008 KC spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

– wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,

– dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,

– uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Kwestionowanie, podważanie i obalanie wydziedziczenia w testamencie w sprawie o stwierdzenia nabycia spadku Poznań

Wydziedziczenie jest instytucją prawa cywilnego pozwalającą spadkodawcy na pozbawienie prawa do zachowku osób do zachowku uprawnionych z mocy ustawy, tj. zstępnych, małżonka i rodziców. Należy zgodzić się z poglądem, że wydziedziczenie pozbawia nie tylko prawa do zachowku, pozbawia również powołania do spadku, a ściślej rzecz ujmując, pozbawia zdolności do dziedziczenia po określonym spadkodawcy. W drodze wydziedziczenia spadkodawca skutecznie obala ustawowy tytuł powołania do dziedziczenia.

Wskazanie w testamencie przyczyny wydziedziczenia nie zawsze przesądza o skuteczności wydziedziczenia. Dana przyczyna bowiem musi rzeczywiście istnieć, stąd też spadkobierca bezpodstawnie wydziedziczony może dochodzić zachowku, powołując się na bezzasadność wydziedziczenia. Jeżeli wydziedziczenie określonej osoby jest skuteczne, to w miejsce wydziedziczonego mogą wejść jego zstępni na zasadach określonych w art. 1011 KC. Artykuł 1008 KC ustala zamknięty katalog przyczyn wydziedziczenia, niedopuszczalna jest więc wykładnia rozszerzająca tego przepisu. Natomiast w myśl art. 1009 KC przyczyna wydziedziczenia musi wynikać z treści testamentu. Na podstawie tego przepisu w literaturze przyjmuje się, że ustawa nie wymaga wyraźnego wskazania wprost przyczyny wydziedziczenia, jednakże wola wydziedziczenia i jego przyczyna powinny wynikać z treści testamentu (M. Pazdan (w:) K. Pietrzykowski, Kodeks cywilny. Komentarz, t. II, CH BECK Warszawa 2003 s. 883; orzeczenie SN z 9.02.1961 r., sygn. 1 CR 365/60, opublik. w OSP 1962, nr 3, poz. 74). Jeżeli jednak z treści testamentu nie wynika przyczyna wydziedziczenia, wskazany spadkobierca nie zostanie pozbawiony prawa do zachowku, albowiem wydziedziczenie nie wywoła wówczas skutków prawnych. Zatem to spadkodawca w treści testamentu winien opisać przykłady zachowania, czy też czynności uprawnionego do zachowku bądź ich brak, które w jego ocenie pozbawiły go udziału w spadku. Wynika to jednoznacznie z treści art. 1009 KC (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 13.01.2011 r. sygn. I ACa 1021/10; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 6.03.2013 r., sygn. akt I ACa 4/13)

Ocena czy istniały podstawy do wydziedziczenia, może być przedmiotem oceny Sądu w postępowaniu o zachowek, a nie w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku, w sytuacji gdy przesądzono ważność zapisu testamentowego. Spadkobierca bezpodstawnie wydziedziczony może bowiem dochodzić zachowku powołując się na bezzasadność wydziedziczenia, bądź też wystąpić z powództwem o ustalenie bezpodstawności wydziedziczenia. Dla obu postępowań właściwa jest zaś droga postępowania procesowego. Wydziedziczenie stanowi materialnoprawną przesłankę unicestwiającą roszczenie o zachowek, stąd w tym właśnie postępowaniu wnioskodawca może podważać skuteczność takiego zapisu (vide : wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 12 kwietnia 2013 r., I ACa 517/12, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 09 grudnia 1974 r., I CR 873/74).

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię

Wnioskodawca J. G. wniósł o otwarcie i ogłoszenie testamentu A. G. (3), zmarłej w dniu 13 grudnia 2014 r. oraz o stwierdzenie, że spadek po niej, na mocy testamentu sporządzonego w dniu 24 listopada 2014 r., nabył wnioskodawca, jako jedyny powołany do dziedziczenia spadkobierca. Wnioskodawca jednocześnie wskazał, że do kręgu spadkobierców ustawowych po A. G. (3) należą mąż S. G., syn A. G. (2), wnioskodawca (syn) oraz córka A. G. (1).

W odpowiedzi uczestnicy postępowania S. G. i A. G. (1) wnieśli o stwierdzenie, że spadek po spadkodawczyni na podstawie ustawy nabyli mąż S. G. w udziale 1/4 części spadku, córka A. G. (1) w udziale ¼ części spadku, syn A. G. (2) w udziale ¼ części spadku, syn J. G. w udziale ¼ części spadku oraz o zasądzenie od wnioskodawcy na ich rzecz kosztów postępowania. W uzasadnieniu uczestnicy zarzucili co do zasady nieważność testamentu ze względu na pozostawanie przez spadkodawczynię w chwili jego sporządzania w stanie wyłączającym świadome i swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli. Uczestnicy podkreślili bardzo zły stan zdrowia spadkodawczyni – zarówno fizycznego, jak i psychicznego. W konsekwencji według uczestników, nie była ona w stanie podjąć decyzji co do treści testamentu i wyrazić woli w sposób swobodny (niespełna trzy tygodnie przed jej śmiercią). W takim stanie rzeczy według uczestników, dziedziczenie odbywać się powinno na podstawie ustawy. Uczestnicy ewentualnie również zakwestionowali testament (na wypadek gdyby sąd uznał jego ważność) w zakresie wydziedziczenia uczestników – ze względu na jego bezpodstawność i brak jakichkolwiek uzasadniających wydziedziczenie dowodów. Uczestnicy zaprzeczyli, by dopuścili się jakiegoś czynu przeciw spadkodawczyni, spełniającego przesłanki z art. 1008 KC dające możliwość ich wydziedziczenia. Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W rozpoznawanym przypadku spadkodawczyni rozrządziła swoim majątkiem na wypadek śmierci przez testament, który zawierał rozrządzenia jednego spadkodawcy. Spadkodawczyni była w chwili śmierci osobą mającą pełną zdolność do czynności prawnych.

Kwestionowanie, podważanie i obalanie wydziedziczenia w testamencie w sprawie o stwierdzenia nabycia spadku Poznań

Testament nie został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Opinia sądowo – psychiatryczna wykluczyła, by spadkodawczyni w chwili testowania znajdowała się właśnie w takim stanie. Nie sposób również uznać (między innymi z powyższych powodów), by spadkodawczyni działała pod wpływem błędu z przypuszczeniem, że gdyby nie działała, toby nie sporządziła testamentu tej treści lub – by działała pod wpływem groźby. Żaden z uczestników nie zgłaszał zresztą takich zarzutów. Nie wolno też tracić z pola widzenia, że testament został sporządzony w formie aktu notarialnego a więc w obecności notariusza, któremu zgodnie z przepisem art. 86 ustawy Prawo o notariacie nie wolno dokonywać czynności notarialnej, jeżeli poweźmie wątpliwość, czy strona czynności notarialnej ma zdolność do czynności prawnych.

Podobnie też przepis art. 81 ww. ustawy nakazuje notariuszowi odmówić dokonania czynności prawnej sprzecznej z prawem. Przepis art. 49 ustawy wskazuje natomiast na szczególną staranność, do jakiej obowiązany jest notariusz przy wykonywaniu czynności. Oznacza to, że notariusz, w obecności którego spadkodawczyni sporządziła testament był obowiązany pilnować, czy testatorka jest w stanie świadomości, który pozwalał jej niewadliwie oświadczyć swą wolę mortis causa. Skoro testament został sporządzony, oznacza to, że notariusz nie powziął wątpliwości co do stanu świadomości spadkodawczyni, której stan zdrowia w przedmiotowym zakresie potwierdziła przywoływana już opinia biegłego sądowego lekarza psychiatry.

W rezultacie sąd doszedł do przekonania, że przedstawiony przez wnioskodawcę testament jest ważny. Tym samym wniosek wnioskodawcy zasługiwał na uwzględnienie. W konsekwencji testament został otwarty i ogłoszony przez sąd a zgodnie z jego treścią jedynym spadkobiercą był wnioskodawca, który nabył spadek na podstawie przepisów art. 924 KC i art. 925 KC w zw. z art. 926 § 1 KC

W testamencie spadkodawczyni wydziedziczyła pozostałe osoby, które uprawnione byłyby do dziedziczenia z ustawy. Niniejsze postępowanie było postępowaniem o stwierdzenie nabycia spadku. Sąd nie badał więc – i nie mógł badać – zasadności dokonanego przez spadkodawczynię w testamencie wydziedziczenia. W niniejszym postępowaniu sąd był obowiązany ustalić z urzędu krąg spadkobierców powołanych do dziedziczenia a także ustalić ważność testamentu, a w konsekwencji stwierdzić nabycie przez nich spadku. Powyższe stanowiło przyczynę oddalenia wniosku dowodowego o przesłuchanie w charakterze świadków M. K. i A. K.. Świadkowie ci byli powołani na okoliczności dotyczące wydziedziczenia, które to okoliczności nie były istotne dla sprawy. Tym samym ten wniosek dowodowy podlegał oddaleniu.

Sąd więc stwierdził, że spadek po A. G. (3) zmarłej 13.12.2014 r. w K., ostatnio stale zamieszkałej w K. na podstawie testamentu z dnia 24.11.2014 r. nabył:- syn J. G. w całości. Postanowienie Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 9 listopada 2016 r. I Ns 269/15

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu