Czy jako pełnomocnik albo uprawniony do pieniędzy znajdujących się banku mogę je wypłacić lub przelać? Czy wymagana na to jest zgoda współwłaściciela? Przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku, na czas oznaczony lub nieoznaczony, do przechowywania jego środków pieniężnych oraz, jeżeli umowa tak stanowi, do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. Posiadacz rachunku bankowego z chwilą wpłaty pieniędzy do banku traci ich własność na rzecz banku, a nabywa roszczenie o zwrot takiej samej ich ilości.
Z przepisu tego wynika domniemanie, że posiadaczem zdeponowanych na rachunku środków jest osoba, na której rzecz prowadzony jest rachunek. Nie są istotne źródła zasilania tego rachunku tj. pochodzenie środków na nim zgromadzonych. Z chwilą wpisu na rachunku stają się one środkami posiadacza rachunku (zob. również uzasadnienie wyroków Sądu Najwyższego z dnia: 13 lutego 2004 r., IV CK 40/03, 4 października 2007 r., V CSK 255/07, 8 grudnia 2010 r., V CSK 163/10, 29 listopada 2013 r., I CSK 87/13, i uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 14 stycznia 2015 r., I ACa 717/14).
Z art. 922 KC wynika, że w skład spadku mogą w zasadzie wchodzić prawa i obowiązki majątkowe w stanie istniejącym w chwili otwarcia spadku. Na spadkobierców przechodzą m.in. obowiązki wynikające z działania spadkodawcy niebędącego organem osoby prawnej w imieniu tej osoby, z działania jako organ osoby prawnej z przekroczeniem umocowania ( art. 39 § 1 KC) albo z działania w imieniu osoby prawnej nieistniejącej ( art. 39 § 2 KC), a także obowiązki wynikające z działania spadkodawcy jako falsus procurator ( art. 103 § 3 KC). W zasadzie na spadkobierców przechodzą prawa i obowiązki wynikające ze stosunków zobowiązaniowych, których podmiotem był spadkodawca. Dziedziczeniu podlegają prawa i obowiązki niezależnie od źródła, z którego dany stosunek obligacyjny wypływa. Zasada ta odnosi się zarówno do odpowiedzialności deliktowej, jak i kontraktowej (por. uzasadnieniem wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2008 r., I CSK 362/07, OSNC 2009/3/46, Biul.SN 2008/6/14, M. Prawn. 2008/24/1327-1329, OSP 2009/7-8/89, OSP 2013/12/122, i powołane w nim orzecznictwo, w tym uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego – zasada prawna – z dnia 4 lipca 1963 r., III CO 21/63, OSNC 1964, nr 12, poz. 245, oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 kwietnia 1990 r., III CRN 68/90, OSNCP 1991, nr 8-9, poz. 109, i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2000 r., V CKN 1298/00, OSNC 2001, nr 6, poz. 94 oraz z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 14 stycznia 2015 r., I ACa 717/14).
Zgodnie z art. 1029 § 1 KC. spadkobierca może żądać, ażeby osoba, która włada spadkiem jako spadkobierca, lecz spadkobiercą nie jest, wydała mu spadek. To samo dotyczy poszczególnych przedmiotów należących do spadku. Należy jednak wskazać, iż art. 1029 § 1 KC. nie wyklucza możliwości posługiwania się przez spadkobiercę pozostającymi w zbiegu roszczeniami szczególnymi przysługującymi mu względem poszczególnych przedmiotów wchodzących do spadku, a zwłaszcza roszczeniem windykacyjnym (art. 222 § 1 KC.) czy z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (art. 405 KC.). Dokonując wyboru roszczenia, spadkobierca powinien mieć w szczególności na uwadze łatwość jego dochodzenia, a także termin przedawnienia (por. J. Ciszewski (red.), P. Nazaruk (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, WKP 2019). Do roszczeń rzeczywistego spadkobiercy można stosować przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, jednakże o tyle tylko, o ile nie są wyłączone przez przepisy, do których odsyła art. 1029 § 2 KC. Ma to szczególnie istotne znaczenie dla roszczeń samoistnego posiadacza w złej wierze o zwrot nakładów na rzecz (może domagać się jedynie zwrotu nakładów koniecznych) (por. M. Fras (red.), M. Habdas (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki (art. 922-1087), WKP 2019).
Stosownie do treści art. 405 KC., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Przesłankami bezpodstawnego wzbogacenia są zatem: uzyskanie korzyści majątkowej bez podstawy prawnej, wymierna wartość tej korzyści (to jest wartość możliwa do określenia w pieniądzu, na przykład prawo własności lub inne prawo majątkowe, nabyta rzecz, nieodpłatne korzystanie z cudzych usług, zaoszczędzenie wydatków) oraz fakt uzyskania tej korzyści kosztem innej osoby, oznaczający istnienie równoległego powiązania między wzbogaceniem po jednej stronie a zubożeniem po drugiej. Wzbogacenie jednej osoby jest zawsze następstwem zubożenia innej osoby. Istnieje więc w istocie współzależność między uzyskaniem korzyści majątkowej wzbogaconego a umniejszeniem majątku, bądź braku korzyści u zubożonego.
Powołany przepis wskazuje na cztery przesłanki powstania roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, którymi są: wzbogacenie jednego podmiotu, zubożenie drugiego podmiotu, związek między wzbogaceniem a zubożeniem i bezpodstawność wzbogacenia. Jak wyjaśnił w swoim wyroku Sąd Najwyższy wartość bezpodstawnego wzbogacenia jest ograniczona dwiema wielkościami, a mianowicie wartością tego, co bez podstawy prawnej ubyło z majątku zubożonego i wartością tego, co bez podstawy prawnej powiększyło majątek wzbogaconego. Wartości te nie muszą być równe, a w wypadku nierówności niższa kwota określa wartość bezpodstawnego wzbogacenia (wyrok z dnia 2002.03.19 w sprawie IV CKN 892/00 opublikowany).
W tym miejscu przywołać należy przepis art. 409 KC., zgodnie z którym obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba, że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. W orzecznictwie i w doktrynie powinność liczenia się z obowiązkiem zwrotu utożsamia się ze złą wiarą (por. np. wyr. SN z 7.8.2001 r., I PKN 408/00, OSNAPiUS 2003, Nr 13, poz. 305; W. Serda, Nienależne świadczenie, s. 253 i n.; E. Łętowska , Bezpodstawne wzbogacenie, s. 135; krytycznie S. Wójcik , Recenzja książki E. Łętowskiej, s. 97). Wzbogacony powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu przede wszystkim wtedy, gdy wie, że korzyść mu się nie należy, a zatem gdy zna wadliwość podstawy prawnej świadczenia.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
W przedmiotowej sprawie bezspornym pozostawał fakt, że na mocy postanowienia Sądu Rejonowego powód odziedziczył w całości spadek po zmarłym ojcu C. B.. Niespornym jest również fakt, że w chwili otwarcia spadku spadkodawca był współposiadaczem rachunków bankowych i lokat wraz z pozwaną, która po śmierci C. B. wypłaciła wszystkie środki z przedmiotowych instrumentów finansowych.
Powód twierdził, iż na rachunkach bankowych należących do C. B. i K. S. (1) zgromadzone były oszczędności stanowiące własność jego zmarłego ojca. Natomiast pozwana podnosiła, iż zgromadzone na wspólnych rachunkach bankowych środki pieniężne należały do niej, co uprawniało ją do ich pobrania i rozdysponowania. W ocenie Sądu powyższe twierdzenia pozwanej nie znalazły jednak potwierdzenia w zgromadzonym materiale dowodowym. Nie ma wątpliwości, iż na rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym o numerze (…) spadkodawca zgromadził środki pieniężne uzyskane na skutek sprzedaży należącego do niego lokalu mieszkalnego, o czym świadczą daty dokonywanych przez spadkodawcę wpłat i przelewów. I tak, w dniu 21 listopada, tj. w dniu zawarcia umowy sprzedaży lokalu mieszkalnego za cenę 100.000 zł, C. B. wpłacił na rachunek bankowy kwotę 95.000 zł, którą w tym samym dniu ulokował na rachunku bankowym o numerze (…), otwierając lokatę nr (…). Po zerwaniu wskazanej lokaty w dniu 1 kwietnia część otrzymanych środków pieniężnych w kwocie 83.000 zł C. B. przelał na rachunek bankowy o numerze (…), otwierając kolejną lokatę, która istniała w chwili otwarcia spadku.
W ocenie Sądu uzyskana w toku postępowania dokumentacja bankowa pozwala również stwierdzić, iż wypłacona przez pozwaną kwota 101.902,47zł z rachunku bankowego o numerze (…) należała do spadkodawcy powoda. Należy bowiem wskazać, iż C. B. posiadał lokatę nr (…) przypisaną do rachunku bankowego nr (…), zaś w dniu 24 grudnia pochodzące ze wskazanej lokaty środki pieniężne w kwocie 102.069,32 zł wpłynęły na rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy (…) o numerze (…), które to środki w wysokości 100.000 zł przelał następnie w dniu 2 stycznia, otwierając lokatę terminową (…) z numerem rachunku bankowego (…), istniejącą w dniu 9 maja.
W świetle powyższych ustaleń należy stwierdzić, iż zgromadzone środki na wspólnych rachunkach bankowych należały do C. B.. W ocenie Sądu pozwana nie przedstawiła żadnych dowodów, które podważałyby podnoszone przez powoda twierdzenia w tym zakresie. Jak już wskazano, zeznania powódki sąd w tym zakresie niewiarygodne. Powódka nie była w stanie precyzyjnie określić, jakie poczyniła oszczędności. W treści odpowiedzi na pozew pozwana wskazywała, iż całość zgromadzonych na rachunkach bankowych środków pieniężnych stanowiła jej własność, by na rozprawie twierdzić, że z tytułu pracy za granicą zgromadziła kwotę 100.000 zł, a C. B. był w posiadaniu 83.000 zł, a następnie uznać, że kwota 83.000 zł należała do ich obojga. Pozwana nie uprawdopodobniła nawet, czy i przez ile lat podejmowała zatrudnienie w Stanach Zjednoczonych, jakie z tego tytułu dochody osiągała, co miałoby pozwolić jej na poczynienie tak znaczących oszczędności, a na dowód tych twierdzeń przedstawiła wyłącznie swoje zeznania.
Wątpliwym jest także fakt przewiezienia znacznych oszczędności w gotówce w obcej walucie przez granicę. Pozwana wskazywała też, że to spadkodawca miał namówić ją do zdeponowania środków pieniężnych na ich wspólnym rachunku, które dotychczas miała przechowywać w mieszkaniu. Twierdzenia te jednak, jak słusznie wskazywał powód, budzą wątpliwości w świetle zasad doświadczenia życiowego. Ponadto pomimo iż pozwana – jak sama twierdziła – umieściła środki pieniężne w banku z powodu obawy przed ich utratą lub kradzieżą, to jednak podjęła nagłą decyzję o wypłacie wszystkich zgromadzonych na rachunkach bankowych środków pieniężnych niedługo po śmierci spadkodawcy, choć materiał dowodowy nie wskazuje, by poczyniła w tym okresie jakiekolwiek wydatki, wymagające zainwestowania kwoty ponad 180.000 zł. Co więcej wbrew twierdzeniom pozwanej należy wskazać, iż operacje na rachunku bankowym były dokonywane przez spadkodawcę, a nie przez pozwaną, na co wskazuje treść zgromadzonej dokumentacji bankowej. Jednocześnie wymaga podkreślenia, iż w niniejszym postępowaniu powód domagał się jedynie zapłaty połowy zgromadzonych na rachunkach bankowych środków pieniężnych, jakie wypłaciła pozwana po śmierci spadkodawcy.
W toku postępowania pozwana zakwestionowała także obowiązek zwrotu uzyskanych korzyści, powołując się na treść art. 409 KC., zgodnie z którym obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. W ocenie Sądu w niniejszej sprawie pozwana w żaden sposób nie wykazała, że zużyła uzyskane korzyści majątkowe, które otrzymała kosztem majątku powoda w taki sposób, że nie jest już wzbogacona. Pozwana powoływała się w sposób lakoniczny na fakt zużycia uzyskanych korzyści majątkowych i nie wskazała szczegółowo, co było przyczyną poniesienia wydatków w kwocie ponad 180.000 zł, poza zapłatą kosztów pogrzebu spadkodawcy. Twierdzenia pozwanej w tym zakresie pozostały gołosłowne i nie poparte żadnymi wiarygodnymi dowodami. Tymczasem zgodnie z treścią art. 6 KC. to pozwana powinna wykazywać okoliczności, z których wywodzi skutki prawne. Zgromadzony materiał dowodowy pozwala jedynie stwierdzić, iż pozwana wypłaciła wszystkie zgromadzone na rachunkach bankowych środki.
Nawet jeśliby przyjąć, iż twierdzenia pozwanej o poniesieniu wydatków w kwocie ponad 20.000 zł na pogrzeb spadkodawcy zasługują na wiarę, to nie tłumaczą one tego, co stało się z pozostałą kwotą wypłaconą ze wszystkich kont bankowych. Jednocześnie należy stwierdzić, iż zebrane w sprawie dowody pozwalają stwierdzić, że zużywając uzyskane korzyści, pozwana powinna była liczyć się z obowiązkiem zwrotu. W trakcie wybierania środków pieniężnych z rachunków bankowych pozwana nie posługiwała się postanowieniem sądu stwierdzającym, iż nabyła ona spadek po zmarłym C. B. i była jednoczenie świadoma, że zmarły miał syna, który ma prawo do spadku. Należy podkreślić, iż wzbogacony powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu także wtedy, gdy z okoliczności wynika, iż powinien wiedzieć, że jego wzbogacenie może być bezpodstawne (por. K. Osajda (red.), Komentarze Prawa prywatnego. Tom III A. Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania. Część ogólna, C.H. Beck, 2018).
W niniejszej sprawie nie budzą wątpliwości Sądu twierdzenia pozwanej o konieczności poniesienia wydatków związanych z organizowaniem pochówku dla zmarłego. Niemniej jednak pozwana nie wykazała w żadnym stopniu, iż wydatkowała na ten cel deklarowaną przez siebie kwotę 20.000 zł. Pozwana nie przedłożyła żadnych rachunków, które dokumentowałyby poniesione przez nią koszty. Co więcej pozwana nie wskazała choćby, jakie wydatki składały się na wskazywaną przez nią, wygórowaną kwotę 20.000 zł, ani nie uprawdopodobniła ich wysokości przez wykazanie co najmniej ich lokalnych stawek rynkowych. Powyższe nie pozwala uznać żądania pozwanej za udowodnione.
Na uwzględnienie nie zasługuje również zarzut naruszenia prawa podmiotowego z art. 5 KC. Ze zgromadzonego materiału dowodowego nie wynika, by pozwanej przysługiwały zgromadzone na rachunkach bankowych środki pieniężne. Pomimo tego pozwana dokonała wypłaty wszystkich środków pieniężnych, nie czekając na stwierdzenie nabycia spadku po C. B.. Sama okoliczność, iż pozwana jest osobą w podeszłym wieku, nie może przemawiać za oddaleniem powództwa. W toku postępowania pozwana podnosiła, iż powód nie opiekował się zmarłym ojcem i nie zajął się jego pochówkiem. Skoro jednak powód został uznany za spadkobiercę C. B., a jego zachowanie nie zostało uznane za podstawę do jego wydziedziczenia czy uznania za niegodnego dziedziczenia, to nie sposób stwierdzić, by relacja łącząca powoda ze spadkodawcą, czy nawet brak lub dysfunkcyjność tej relacji uprawniała pozwaną do rozporządzenia środkami należącymi do spadku.
Należy przypomnieć, iż zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego artykuł 5 KC. ma wyjątkowy charakter, przełamuje zasadę, że wszystkie prawa podmiotowe korzystają z ochrony prawnej. Odmowa udzielenia ochrony musi być uzasadniona okolicznościami rażącymi i nieakceptowanymi ze względu na system wartości istniejący w społeczeństwie. Wszelkie rozstrzygnięcia będące wyjątkiem od strzeżenia praw podmiotowych wymagają ostrożności oraz wnikliwego rozważenia wszystkich aspektów rozpoznawanego przypadku. Objęte art. 5 KC. zasady współżycia społecznego pozostają w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności konkretnej sprawy, występujących tak po stronie powoda, jak i pozwanego i w takim ujęciu wyznaczają podstawy, granice oraz kierunek jej rozstrzygnięcia, w wyjątkowych sytuacjach, które ten przepis przewiduje (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2013 r. II CSK 438/12). Mając na uwadze powyższe, Sąd uznał powództwo za zasadne i zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 93.881,52 zł wraz z odsetkami ustawowymi. Wyrok Sądu Okręgowego – I Wydział Cywilny z dnia 25 listopada 2019 r. I C 1505/18
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
