Co zrobić jak partnerka albo partner zmarłego ojca albo matki wypłacił pieniądze z jego konta bankowego? Czy i jak odzyskać te pieniądze? Czy to są pieniądze wspólne, którymi może dysponować?
Zgodnie z przepisem art. 922 § 1 KC., prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób. Prawo polskie przewiduje dwa źródła powołania do spadku: ustawę i testament (art. 926 § 1 KC.), przy czym, pomimo, iż powołany przepis w takiej kolejności wymienia źródła powołania, całokształt regulacji kodeksu wskazuje, iż bezwzględne pierwszeństwo ma dziedziczenie testamentowe. Oznacza to, że dziedziczenie ustawowe co do całości lub części spadku następuje wtedy (i tylko wtedy) gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą (art. 926 § 2 KC.).
Z art. 926 § 2 KC. można wyprowadzić wniosek, że powołanie z ustawy do spadku następuje, gdy:
1. spadkodawca nie pozostawił testamentu;
2. spadkodawca wprawdzie sporządził testament, lecz go skutecznie odwołał;
3. testament okazał się nieważny albo bezskuteczny;
4. testament nie powołuje spadkobiercy, lecz zawiera wyłącznie dyspozycje w kwestii zapisów, poleceń, wydziedziczenia albo jest tzw. testamentem negatywnym;
5. żadna z osób fizycznych powołanych przez spadkobiercę nie dożyła otwarcia spadku;
6. żadna z osób prawnych objętych testamentem nie istnieje w chwili otwarcia spadku;
7. żadna z powołanych przez spadkodawcę osób nie chce dziedziczyć (odrzucenie spadku art. 1020 KC.) lub nie może być spadkobiercą (uznanie za niegodnego – art. 928 i nast. KC.).
Emanację powyższych regulacji materialno – prawnych stanowi nałożony na Sąd przepisami procesowymi obowiązek badania z urzędu kto jest spadkobiercą, czy spadkobierca pozostawił testament, jak również czy testament ten jest ważny.
Rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament (art. 941 KC.). Prawo polskie wyróżnia dwie kategorie testamentów: zwykłe i szczególne. Testamentami zwykłymi są testamenty: odręczne (własnoręczne, holograficzne) – art. 949 KC., notarialne art. 950 KC. i allograficzne (z udziałem świadków) – art. 951 KC.. Testamentami szczególnymi są testamenty: ustny – art. 952 KC., sporządzony na polskim statku morskim lub powietrznym – art. 953 KC. oraz wojskowy – art. 954 KC.
Testament został w prawie polskim ukształtowany jako czynność prawna o wysokim stopniu sformalizowania. Dla swojej ważności może on i jednocześnie musi zostać sporządzony w jednej z form przewidzianych prawem i z zachowaniem wszystkich wymogów ustawowych. Niezachowanie formy pociąga za sobą bezwzględną nieważność testamentu, o czym wprost stanowi przepis art. 958 KC. Przepisy regulujące formę testamentu są rozbudowane i w sposób szczegółowy określają rygory, jakim poddane jest dokonanie tej czynności. Rygory te mają charakter norm bezwzględnie obowiązujących i jako takie nie mogą być swobodnie kształtowane przez strony czynności. Okoliczności powodujące nieważność testamentu Sąd bierze pod uwagę z urzędu w każdym stanie sprawy.
Legalna definicja bezpodstawnego wzbogacenia została wskazana w art. 405 KC Wynika z niego, że kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Bezpodstawne wzbogacenie jest szczególnym zdarzeniem prawnym w wyniku, którego bez podstawy prawnej powstaje nowa sytuacja, polegająca na wzroście majątku po stronie podmiotu wzbogaconego, kosztem jednoczesnego pogorszenia sytuacji majątkowej osoby zubożonej. Zarówno zubożenie, jak i wzbogacenie wywołane są tą samą przyczyną. Zubożenie i wzbogacenie łączy bowiem wspólna przyczyna, a nie związek przyczynowo – skutkowy pomiędzy nimi, ponieważ wzbogacenie nie jest przyczyną zubożenia, które nie jest jego skutkiem.
Jak więc wynika z powyższego, wzbogacenie w konsekwencji oznacza albo zwiększenie aktywów, albo zmniejszenie pasywów wzbogaconego. Innymi słowy, majątek wzbogaconego powiększa się o coś, o co nie powinien się powiększyć, albo nie pomniejsza się o coś, o co powinien się pomniejszyć. Ze zwiększeniem aktywów będziemy mieli do czynienia wówczas, gdy dojdzie do bezpośredniego przesunięcia majątkowego z majątku zubożonego do majątku wzbogaconego, ale może również polegać na uzyskaniu przez wzbogaconego takich korzyści, które powinny wejść do majątku zubożonego. W związku z powyższym wyróżnia się w doktrynie następujące przesłanki bezpodstawnego wzbogacenia: wzbogacenie, zubożenie, wspólna przyczyna wzbogacenia i zubożenia oraz brak podstawy prawnej wzbogacenia
Odpowiedzialność z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia obciąża wzbogaconego niezależnie od tego, w wyniku jakiego zdarzenia uzyskał korzyść majątkową. Może ona powstać w wyniku działania wzbogaconego, jak i nawet wbrew jego woli z jego dobrą lub złą wiarą. Może być także rezultatem czynności zubożonego, osób trzecich, a nawet sił przyrody (wyrok SN z dnia 6 grudnia 2005 r., I CK 220/05).
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Na gruncie przedmiotowej sprawy strona powodowa wywodziła, iż w związku z dokonaną przez pozwaną M. T. w dniu 20 kwietnia i następnych wypłatą z rachunku bankowego spadkodawcy A. W. (2) kwoty łącznie 246.716,42 zł, pozwana uzyskała bezprawnie korzyść majątkową kosztem małoletniego powoda J. W., który jest jedynym spadkobiercą po zmarłym A. W. (2). Na tej podstawie strona powodowa domagała się zasądzenia od pozwanej na jej rzecz ww kwoty wraz z odsetkami od dnia 25 maja.
W toku procesu pozwana podjęła linię obrony polegającą na zgłoszeniu zarzutu potrącenia wskazując, iż w trakcie trwania konkubinatu ze spadkodawcą A. W. (2), wspólnie z nim prowadziła gospodarstwo domowe przyczyniając się do poczynienia z własnego majątku nakładów na zakupioną przez spadkodawcę nieruchomość w K., którą odziedziczył mał. powód.
W związku z tym, iż na gruncie przedmiotowej sprawy okolicznością bezsporną w istocie było, iż pozwana w dwie godziny po śmierci spadkodawcy A. W. (2) posługując się otrzymanym pełnomocnictwem dokonała wypłaty z jego rachunku bankowego kwoty 236.531,44 zł, z tytułu którego bank dodatkowo naliczył prowizję w wysokości 65 zł, jak również strona powodowa wykazał, iż pozwana odpowiada za wykonanie z rachunku bankowego spadkodawcy wypłaty na kwotę 10.000 zł, oraz dwóch poleceń zapłaty w kwocie po 59,99 zł – przedmiot sporu w niniejszym postępowaniu koncentrował się na tym, czy powódka: poczyniła nakłady finansowe na remont i wyposażenie budynku mieszkalnego na nieruchomości zakupionej przez spadkodawcę w K., stanowiącej jego własność oraz czy powódka wspólnie ze spadkodawcą lub z własnych źródeł dochodu miała możliwość poczynienia takich nakładów, jak również, czy powódka wraz ze spadkodawcą prowadzili wspólne gospodarstwo domowe i czy tym samym powódka miała możliwość z własnych źródeł dochodu poczynienia nakładów na bankowych co w konsekwencji niwelować miało powstanie po jej stronie bezpodstawnego wzbogacenia kosztem majątku małoletniego powoda.
W ocenie Sądu pozwana, w przeciwieństwie do powoda, nie sprostała obowiązkowi wyrażonemu w art. 6 KC i okoliczności mających na celu uzasadnienie podniesionego zarzutu potrącenia a tym samym braku bezpodstawnego wzbogacenia się kosztem małoletniego powoda – nie wykazała. Z zeznań zawnioskowanych świadków wynika, iż pozwana uczestniczyła jedynie w finansowaniu drobnych rzecz takich jak pościel, obrusy, serwis obiadowy czy komoda. Pozwana jednak nie wykazała wartości tych rzeczy czyli kwot jakie wydatkowała w celu ich zakupu.
W szczególności powódka nie wykazał ani dokumentami prywatnymi ani zeznaniami zaoferowanych przez siebie świadków, iż poniosła nakłady uzasadniające uwzględnienie jej zarzutu. W pierwszej kolejności Sąd zwraca uwagę, iż w toku postępowania zostało wykazane w świetle zeznań świadków, iż pozwana uczestniczyła w pewnym zakresie w remoncie oraz urządzaniu mieszkania, jednakże za pomocą tego środka dowodowego jak i za pomocą dowodu z zaoferowanych przez pozwaną dokumentów prywatnych (k. 160) nie wynika, jakiej wysokości były to wydatki oraz kto w istocie je finansował. Obowiązkowi wynikającemu z art. 6 KC sprostała w tym zakresie strona dowodowa wykazując, iż remont i urządzanie domu w (…) wziął na siebie spadkodawca (zeznania świadka B. W., k. 468 który był obecny przy płatnościach spadkodawcy i czynnościach remontu) oraz iż zaciągnął on w tym celu, tj. na zakup i na remont domu kredyt hipoteczny (zeznania świadka D. W.).
W szczególności w toku postępowania strona powodowa wykazała, iż po stronie pozwanej nastąpiło wzbogacenie, po stronie powodowej zubożenie, zaś u podstawy wzbogacenia pozwanej i stanu zubożenia strony powodowej leżała ta sama przyczyna – wypłata przez pozwaną z rachunku bankowego spadkodawcy kwoty dochodzonej pozwem, przez co kwota ta w wyniku dziedziczenia przez powoda w całości po spadkodawcy – do majątku powoda nie weszła. Nadto storna powodowa wykazała brak podstawy prawnej wzbogacenia pozwanej, bowiem na mocy ostatniej woli spadkodawcy wyrażonej testamentem powołanym do całości spadku po nim był mał. powód J. W., a pozwana dokonując wypłat objętych żądaniem pozwu uzyskała korzyść majątkową kosztem majątku małoletniego powoda z uwagi na treść przepisów art. 922-925 KC, w świetle których w spadkobierca, a więc mał. powód nabył spadek z chwilą jego otwarcia ( art. 925 KC), a to z kolei nastąpiło już w chwili śmierci A. W. (2) ( art. 924 KC), a więc przed wypłatami objętym żądaniem pozwu.
Nadto Sąd mając na uwadze zasady logiki i doświadczenia życiowego, porównując sytuację majątkową pozwanej i spadkodawcy, uwzględniając zarobki pozwanej na poziomie 2.000 EUR oraz wysokość ponoszonych przez nią kosztów związanych z utrzymaniem w Republice Federalnej Niemiec (wynajem mieszkania 600 EUR, koszty wyżywienia i inne) doszedł do wniosku, iż pozwanej w istocie nie stać było na dokonywanie nakładów na ów nieruchomość w stopniu większym niż marginalny.
W ocenie Sądu powódka nie sprostała nadto regule dowodowej wynikającej z art. 6 KC i nie wykazała zaoferowanymi przez siebie środkami dowodowymi, iż w istocie tworzyła wraz z pozwanym wspólne gospodarstwo domowe przyczyniając się swoim majątkiem osobistym do powstania wartości wypłaconej następnie z jego rachunku bankowego w kwocie stanowiącej żądanie pozwu. Okoliczności tej nie potwierdził w istocie żaden ze świadków, nie wynikało to również z żadnego z pozostałych środków dowodowych. Nadto Sąd miał na uwadze, iż świadkowie słuchani w toku postępowania zeznali, a pośrednio potwierdziła to swoimi zeznaniami również pozwana, jak również wynikało to także z dokumentów, iż powód w kwietniu sprzedał nieruchomość w postaci domu w R. przy ul. (…) połowę otrzymanej ceny wpłacił na swój rachunek bankowy na krótko przed śmiercią i wypłatą dokonaną przez pozwaną. W związku z powyższym Sąd uznał roszczenie małoletniego powoda w zakresie zwrotu kwoty 246.716,42 zł za zasadne, o czym orzekł na podstawie art. 405 KC w pkt I sentencji wyroku. Wyrok Sądu Okręgowego w Gdańsku – XV Wydział Cywilny z dnia 19 kwietnia 2016 r. XV C 668/14
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
