Poniedziałek - Sobota9.00 - 20.00
ul. Głogowska 47a lok. 1a 60-736 Poznań
Tel.+48696293998
ZapraszamyJeżeli chcesz mieć przewagę problemy powierz najlepszym specjalistom
Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Zachowek od dalszej, następnej i kolejnej darowizny obdarowanego przed śmiercią

Zgodnie z art. 991 § 1 KC, zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku w postaci darowizny od spadkodawcy, albo powołania do spadku, albo zapisu, przysługuje mu roszczenie w stosunku do spadkobiercy o zapłatę określonej sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku lub uzupełnienia (art. 991 § 2 KC). Jeżeli jednak uprawniony nie może otrzymać spadkobiercy należnego mu zachowku, może skierować swoje roszczenie przeciwko osobie, na rzecz której został uczyniony zapis windykacyjny (art. 9991 § 1 KC). W końcu, gdy i od osoby, na rzecz której zostało uczyniony zapis windykacyjny, uprawniony również nie może uzyskać należnego mu zachowku, może skierować swoje roszczenie przeciwko osobie, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę. Jednakże osoba ta ponosi odpowiedzialność tylko w granicach wzbogaceni będącego skutkiem darowizny (art. 1000 § 1 KC).

Należy w tym miejscu wskazać, że artykuł 1000 KC reguluje problem uzyskania kwoty potrzebnej do uzupełnienia zachowku od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczaną do spadku (art. 993-995 KC), przy czym należy uznać, że odpowiedzialność obdarowanych ma charakter subsydiarny. Wprawdzie przepis stanowi o sumie pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku, nie powinno jednak budzić wątpliwości, że uprawniony do zachowku może kierować swoje roszczenia przeciwko obdarowanym także w sytuacji, gdy nie otrzymał żadnej korzyści ze spadku (a taka sytuacja bezspornie miała miejsce w przypadku powodów z tytułu spadkobrania po ojcu), jak też od zobowiązanych spadkobierców tytułem wypłaty części zachowku (zob. Kodeks cywilny. Komentarz. Tom IV. Spadki pod red. A. Kidyby, publ.).

Zachowek od dalszej, następnej i kolejnej darowizny obdarowanego przed śmiercią Poznań

Jeżeli spadkodawca dokonał darowizny wyczerpującej cały spadek, uprawniony do zachowku może dochodzić od obdarowanego roszczenia o zachowek w granicach określonych w art. 1000 KC (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2008 roku, sygn. akt III CSK 255/07). Nieuwzględnienie takich darowizn przy obliczaniu zachowku czyniłoby ochronę osób najbliższych, ustanowioną w ustawie, całkowicie iluzoryczną. O tym, że uprawnionym do zachowku jest też spadkobierca powołany do dziedziczenia wskazuje chociażby treść art. 998 § 1 KC Użycie zaś w art. 991 KC słowa ,,byliby’’ ma natomiast określić, że zachowek nie zawsze przysługuje zstępnym czy rodzicom, lecz tylko wtedy, gdy osoby te dziedziczyłyby z ustawy w danej, konkretnej sytuacji (jeżeli pozostały dzieci, rodzice nie są uprawnieni do zachowku, itd.). Ustawodawca postanowił, że głównym adresatem roszczenia o zachowek jest spadkobierca (art. 991 § 2 KC), a dopiero kiedy otrzymanie od spadkobiercy zachowku jest niemożliwe, uprawniony może żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Odpowiedzialność obdarowanego względem uprawnionego ogranicza się do wzbogacenia będącego skutkiem darowizny (art. 1000 § 1 KC).

Analizując art. 1000 § 1 KC, należy wziąć pod uwagę odesłanie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Wyżej wspomniany przepis zawiera bowiem niejasny zwrot („w granicach wzbogacenia”), odwołujący się do zakresu odpowiedzialności obdarowanego. Jednakże doktryna zgodnie utrzymuje, iż odesłanie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu dotyczy tylko i wyłącznie wykładni wspomnianych „granic wzbogacenia” obdarowanego. Nie znajduje więc zastosowanie art. 407 KC, stanowiący, iż jeśli ten, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, rozporządził korzyścią na rzecz osoby trzeciej bezpłatnie, obowiązek wydanie korzyści przechodzi na tę osobę trzecią. Nie znajduje zastosowania, albowiem, po pierwsze, obdarowany nie jest bezpodstawnie wzbogacony, a po drugie, jak zostało już wspomniane powyżej – odesłanie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu w kontekście art. 1000 § 1 KC istnieje tylko w zakresie wykładni „granic wzbogacenia” obdarowanego. W konsekwencji, należy przyjąć, że w razie zbycia przedmiotu darowizny przez obdarowanego na rzecz osób trzecich bezpłatnie, obowiązek zapłaty zachowku dla uprawnionego nie przechodzi na te osoby trzecie (tak: (1) P. Księżak, Zachowek w polskim prawie spadkowym; (2) Art. 1000 KC, P. Księżąk (w:) Kodeks cywilny. Komentarz., pod red. dr hab. Konrad Osajda, wyd. 16, 2017; (3) Komentarz do ustawy Kodeks cywilny, art. 1000, System Prawa Prywatnego, tom 10, pod red. B. Kordasiewcz, wyd. 3, 2015).

Analizując kwestię darowizn w kontekście zachowku, należy również pamiętać, że przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani też tych dokonanych na rzecz osób trzecich (niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku) przed więcej niż 10 laty (art. 994 § 1 KC).

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię

K. M. wniosła powództwo o zachowek wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych przeciwko J. P. i R. P. dochodząc zasądzenia na jej rzecz od pozwanych kwoty 703.500 zł wraz z ustawowymi odsetkami. Powódka podniosła, że nie otrzymała po Z. M. (1) należnego jej zachowku w postaci darowizny od spadkodawcy, powołanie do spadku czy zapisu. Cały majątek bowiem został darowany przez Z. M. (1) jej bratu – Z. M. (2). Powódka jako podstawę prawną swych roszczeń podała art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego, argumentując, że dochodzi zachowku o wartości ½ udziału spadkowego po swoim ojcu, a z uwagi na fakt, że cały jego majątek został zbyty umową darowizny na rzecz Z. M. (2), a ten z kolei darował ten majątek na rzecz pozwanych – powódka kieruje swoje roszczenie właśnie do pozwanych.

Zachowek od dalszej, następnej i kolejnej darowizny obdarowanego przed śmiercią Poznań

W niniejszej sprawie powódka dochodziła zapłaty zachowku po zmarłym ojcu – Z. M. (1), podnosząc, że Z. M. (1) dokonał darowizny swojego majątku na rzecz swojego syna Z. M. (2), a ten z kolei dokonał darowizny swojego majątku na rzecz pozwanych. W kontekście powyższego stanu faktycznego, jak i brzmienia art. 1000 § 1 KC kluczowym było udzielenie odpowiedzi pytanie, czy osoba trzecia, na rzecz której została dokonana darowizna przez obdarowanego, ponosi odpowiedzialność z tytułu zachowku. W ocenie sądu, odpowiedź na powyższe zagadnienie jest przecząca.

W niniejszym postępowaniu zatem należało zająć się ustaleniem, czy stronie pozwanej przysługiwała legitymacja bierna do występowania w niniejszej sprawie, w razie bowiem ustalenia przez Sąd, iż pozwani nie mają legitymacji do występowania w niniejszej sprawie, niecelowe byłyby dalsze wywody odnoszące się do poszczególnych zarzutów merytorycznych w niniejszej sprawie. Legitymacja bierna stanowi bowiem jedną z przesłanek zasadności powództwa, jest ona przesłanką merytoryczną, warunkującą możliwość wydania wyroku zasądzającego. Jej istnienie nie ma jednak żadnego wpływu na byt sprawy cywilnej. Ta ostatnia bowiem musi być postrzegana jako zupełnie niezależna od konkretnego stosunku łączącego strony. Sprawa cywilna to nic innego bowiem jak abstrakcyjny stosunek prawny z zakresu prawa cywilnego (sensu largo). Dlatego też, jeśli sąd doszedł do wniosku, iż węzeł cywilnoprawny, jaki mógłby występować w zgłoszonym do rozstrzygnięcia sądowi roszczeniu, nie istnieje pomiędzy stronami tego procesu, winien powództwo oddalić wyrokiem, z uwagi na brak koniecznej przesłanki merytorycznej (legitymacji procesowej) w sprawie (glosa do postanowienia s. apel. z dnia 17 grudnia 1991 r., I ACz 247/91, OSP.1994.12.245).

W niniejszej sprawie pozwani zostali obdarowani przez brata powódki, mianowicie Z. M. (2), który uprzednio otrzymał darowiznę od swojego ojca Z. M. (1), będącego jednocześnie ojcem powódki. W ocenie Sądu jedynym zobowiązany do zapłaty zachowku byłby zatem Z. M. (2), to jest brat powódki. Z. M. (2) zmarł jednakże przed spadkobiercą, to jest Z. M. (1) zatem jest oczywistym, iż powódka nie może dochodzić od niego zachowku po zmarłym ojcu. Powódka mogłaby zatem dochodzić zachowku wyłącznie od swojego brata jako obdarowanego przez spadkodawcę. Sąd ustalił zatem, iż pomiędzy stronami nie występuje żaden węzeł cywilnoprawny, z którym powódka wiąże swoje roszczenie.

Jakkolwiek w niniejszej sprawie darowizna na rzecz pozwanych (którzy nie są ani spadkobiercami, ani uprawnionymi do zachowku) została dokonana przed mniej niż 10 laty, to biorąc pod uwagę powyższą analizę prawną, należy uznać, że skoro pozwani nie ponoszą odpowiedzialności z tytułu zapłaty zachowku na rzecz powódki, a więc nie posiadają w niniejszej sprawie legitymacji biernej, kwestia terminu dokonania darowizny pozostaje bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Należy również zauważyć, że Z. M. (2) zawarł z pozwanymi nie tylko umowę darowizny, ale również – w stosunku do jednej z nieruchomości – umowę dożywocia. Powyższą nieruchomość powódka również wliczyła do masy spadkowej (w pozwie o zachowek z dnia 1 czerwca 2015 roku), jednak i w tym zakresie powództwo winno zostać oddalone. Jak zauważył Sąd Apelacyjny w Warszawie (sygn. akt: VI ACa 67/14, Legalis nr 1372804): „Nie jest zasadne objęcie dyspozycją art. 1000 KC umowy dożywocia. Umowa dożywocia jest bowiem umową wzajemną i odpłatną. Brak jest podstaw do utożsamiania obydwu rodzajów umów, tudzież przenoszenia skutków darowizny, o których mowa w art. 1000 KC, na umowę dożywocia.”. W niniejszej sprawie, Z. M. (2) przeniósł własność nieruchomości, oznaczonej nr KW (…) na pozwanych w zamian za jego dożywotnie utrzymanie – jest to więc umowa dwustronna, odpłatna i wzajemna i w efekcie nie sposób przyjąć, że takie same skutki jak te wynikające z art. 1000 KC będą obejmowały zarówno umowę darowizny, jak i dożywocia. Ponadto, art. 1000 KC wyraźnie stanowi o darowiźnie – nie ma podstaw dla stosowania jakiejkolwiek wykładni rozszerzającej, wliczającej w treść tego przepisu np. umowę dożywocia.

Zachowek od dalszej, następnej i kolejnej darowizny obdarowanego przed śmiercią Poznań

Odnosząc się do alternatywnego żądania powódki, tj. żądania zapłaty od pozwanych na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, należy przede wszystkim zauważyć, że zarówno przy pierwszej darowiźnie (od Z. M. (1) na rzez Z. M. (2)), jak przy drugiej darowiźnie (od Z. M. (2) na rzecz pozwanych), zostały zawarte skuteczne umowy w formie aktów notarialnych. W obu więc przypadkach istniała podstawa prawna dla nabycia poszczególnych darowizn. Chociażby z tego względu, nie może być w niniejszej sprawie mowy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Ponadto, jak już zostało podkreślone przez sąd powyżej – przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu znajdują swoje zastosowanie w kontekście art. 1000 KC, tylko w zakresie, w jakim definiują granice wzbogacenia obdarowanego. Z uwagi na powyższe więc, w ocenie sądu, nie znajdują w niniejszej sprawie zastosowania przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Odwołując się natomiast do zarzutu powódki, jakoby umowa darowizny i umowa dożywocia z dnia 31 lipca 2012 roku była nieważna, albowiem Z. M. (2) był w stanie uniemożliwiającym zawarcie tej umowy ze względu na swój stan zdrowia, sąd zwraca uwagę, że w przypadku powyższej argumentacji, powódka, reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, winna była wystąpić z powództwem o ustalenie nieważności ww. umowy (art. 189 KPC w zw. z art. 82 KC), zamiast z powództwem o zapłatę, przygotowując jednocześnie na okoliczność ustalenia nieważności umowy stosowne wnioski dowodowe. W sprawie o zachowek konstruowanie tego typu roszczenia oraz zgłaszanie na tę okoliczność wniosków dowodowych było, zdaniem Sądu niedopuszczalne. Jednocześnie konsekwencją nieważności umów byłaby konieczność zwrotu ww. nieruchomości powódce jako jedynej spadkobierczyni po ojcu i bracie, zatem konieczne stałoby się wniesienie powództwa windykacyjnego. Z uwagi na powyższe, powództwo zostało oddalone w całości. Wyrok Sądu Okręgowego – XII Wydział Cywilny z dnia 31 maja 2017 r. XII C 1614/15

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu