Celem zachowku jest ochrona interesów majątkowych najbliższych członków rodziny testatora (spadkodawcy), wymienionych w art. 991 § 1 KC, przez zapewnienie im niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew jego woli, roszczenia pieniężnego (zachowek) odpowiadającego określonemu w powołanym przepisie ułamkowi wartości udziału w spadku, który przypadłby im przy dziedziczeniu ustawowym.
Zgodnie z art. 991 § 2 KC, spadkodawca może pozostawić zachowek uprawnionemu do zachowku w postaci darowizny, powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku w żaden z w.w. sposobów, przysługuje mu wobec spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Dla dochodzenia roszczeń z tytułu zachowku, tj. roszczeń o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (art. 991 § 2 KC), właściwa jest droga procesu cywilnego. Wynika to z zestawienia art. 686 z art. 13 § 1 KPC W konsekwencji, roszczeń z tytułu zachowku nie można dochodzić w szczególności w postępowaniu o dział spadku. U podstaw tej wykładni leży zasada „samodzielności” procesu o zachowek. W procesie tym, gdy chodzi o zakres kognicji sądu, charakteryzuje ją niezależność zwłaszcza od postępowania o dział spadku, w którym następuje ustalenie składu i wartości spadku oraz definitywny podział majątku spadkowego (art. 922 § 1 KC).
Z prawa do zachowku wynikają uprawnienia różnej treści. Dopiero wówczas, gdy uprawniony nie uzyskał w żadnej postaci należnego mu zachowku, przysługuje mu przeciw spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku (art. 991 § 2 KC). Roszczenie z tytułu zachowku staje się wymagalne z chwilą ogłoszenia testamentu. Można powiedzieć, że roszczenie to jest najważniejszym uprawnieniem wynikającym z prawa do zachowku.
Prawo spadkowe (także art. 991 § 2 KC) przewiduje również roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Może ono przysługiwać uprawnionemu m.in. w następujących przypadkach. Testament spadkodawcy obejmuje rozrządzenie na rzecz uprawnionego do zachowku w postaci ułamkowej części spadku albo zapisu, wszak nie odpowiada to rozmiarowi należnego zachowku. Uprawniony może więc żądać zapłaty sumy pieniężnej, potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Dalej, rozrządzenie testamentowe na rzecz uprawnionego do zachowku w wymienionej postaci odpowiada wprawdzie wysokości należnego zachowku, jednak testament zawiera również obciążenia czy ograniczenia uszczuplające zachowek. W tym wypadku, poza ustawowym ograniczeniem odpowiedzialności uprawnionego, omówionym wcześniej, może mu przysługiwać również roszczenie o uzupełnienie zachowku.
Znaczenie tego roszczenia może być większe w sytuacji, w której testament zawiera obciążenie naruszające zachowek, a przewiduje taki zapis czy część spadkową, które nawet nie dorównują wysokości należnego zachowku. Również w przypadku, gdy uprawniony do zachowku, dziedziczący z ustawy wespół z innymi osobami, nie otrzymał należnego mu zachowku, ma przeciwko współspadkobiercom roszczenia o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
W wypadku, gdy spadkodawca rozrządził w testamencie tylko częścią spadku, a tym bardziej, gdy nie pozostawił testamentu, uprawniony do zachowku dziedziczy jako spadkobierca ustawowy. Może on wystąpić z roszczeniem o uzupełnienie zachowku, jeśli część otrzymana przy tym dziedziczeniu nie odpowiada jego zachowkowi. Może się zdarzyć, że spadek po spadkodawcy, który nie pozostawił testamentu, ma niską wartość na skutek rozporządzeń za życia na rzecz innych osób. W następstwie uprawniony do zachowku, powołany do dziedziczenia jako spadkobierca ustawowy, może otrzymać nieznaczną część tego zachowku, obliczonego m.in. na podstawie postanowień o doliczaniu darowizn, uczynionych przez spadkodawcę. W tej sytuacji uprawniony do zachowku (poza roszczeniem przewidzianym w art. 991 § 2 KC) może wystąpić z dodatkowym roszczeniem o uzupełnienie zachowku, przewidzianym w art. 1000 KC. Prawo do zachowku przysługuje także zstępnemu wydziedziczonego zstępnego, chociażby przeżył on spadkodawcę (art. 1011 KC).
Gdy brak jest aktywów spadku zgodnie z art. 994 KC podlegają doliczeniu darowizny, gdyż podstawą obliczenia zachowku jest tzw. substrat zachowku – czysta wartość spadku powiększona o darowizny podlegające zaliczeniu zgodnie z art. 994 KC Według art. 994 KC do spadku zaliczane są darowizny na rzecz spadkobierców bez względu na czas ich dokonania. Chodzi tutaj o wszystkich spadkobierców, niezależnie od tytułu ich powołania (ustawowo lub testamentowo) i niezależnie, czy obdarowany spadkobierca jest równocześnie uprawniony do zachowku (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 4 kwietnia 2013 r., V ACa 842/12, LEX numer 1305957).
W judykaturze i literaturze nie budzi wątpliwości pogląd, że jeżeli spadkodawca dokonał darowizny wyczerpującej cały spadek, uprawniony do zachowku może domagać się od obdarowanego roszczenia o zachowek w granicach określonych w art. 1000 KC (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2008 r., III CSK 255/07, OSNC 2009, Nr 3, poz. 47).
Darowizny dokonane na rzecz osób będących spadkobiercami podlegają doliczeniu do spadku (art. 994 § 1 KC) choćby zostały poczynione dawniej niż na 10 lat przed otwarciem spadku (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2014 r., I CSK 252/13, LEX numer 1438403, wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 7 marca 2013 r., I ACa 548/12, LEX numer 1292808).
W myśl art. 996 KC darowiznę uczynioną przez spadkodawcę uprawnionemu do zachowku zalicza się na należny mu zachowek. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku (art. 997 KC).
W myśl art. 1000 § 1 KC jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. Jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek (art. 1000 § 2 KC).
Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż 10 laty, licząc wstecz od dnia otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku (art. 994 § 1 KC). Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku (art. 995 KC).
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 1
Powództwo D. C. w części co do kwoty 34.859,56 zł. zasługiwało na uwzględnienie, a powództwo S. C. podlegało oddaleniu. Jak wynika z ustaleń poczynionych w sprawie cały majątek po spadkodawcy L. C. (1) zmarłym dnia (…), na podstawie testamentu nabyła żona A. C. (1), w całości z dobrodziejstwem inwentarza. L. C. (1) posiadał dwóch synów R. C. i S. C.. R. C. został wydziedziczony przez L. C. (1) w testamencie. R. C. w chwili otwarcia spadku posiadał jedno dziecko – małoletniego syna D. C..
O zachowek po L. C. (1) wystąpił D. C. i S. C.. Żądania obu powodów na przestrzeni całego postępowania zmieniały się. Ostatecznie D. C. domagał się od pozwanej tytułem zachowku po L. C. (1) kwoty 147.500,67 zł. (k. 1071) z odsetkami od dnia doręczenia pozwu pozwanej (k. 245). Powód S. C. ostatecznie domagał się od pozwanej kwoty 219.617,11 zł. z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu (110.625,51 zł tytułem należnego zachowku + 108.991,60 zł tytułem spłaconych długów spadkowych) (k. 1052,1068)
Przystępując zatem do obliczania należnego powodom zachowku ważnym było ustalenie udziałów spadkowych jakie by przypadły uprawnionym do zachowku, jeśliby dziedziczenie odbywało się według ustawy. Skoro w gronie spadkobierców ustawowych znajdowali się: żona spadkodawcy i jego dwóch synów – R. i S. C. to ich udziały w przypadku dziedziczenia ustawowego wyniosłyby po 1/3 spadku (art. 931 KC). Spadkobiercę wydziedziczonego, w tym wypadku R. C., traktuje się jakby nie dożył otwarcia spadku, a zatem udział D. C. jako jedynego zstępnego R. C. wyniósłby także 1/3 spadku. Po myśli art. 991 KC S. C. należy się zachowek w wysokości ½ udział spadkowego jaki przypadłby mu w przypadku dziedziczenia ustawowego, a D. C., który w chwili otwarcia spadku po L. C. (1) był małoletni, należy się 2/3 udziału spadkowego jaki przypadłby mu gdyby dziedziczył z ustawy po L. C. (1).
Wartość czynną spadku po L. C. (1) stanowią wierzytelności w kwotach 287.597,10 zł. i 155.555,50 zł. do R. C., wierzytelność w kwocie 228.180,60 zł. do S. C. wynikające z postanowienia Sądu Rejonowego oraz wierzytelności w kwotach po 5.005 zł. do R. C. i S. C. Wierzytelności te wynikają z dokonanego przez Sąd Rejonowy działu spadku po J. C. (pierwszej żonie L. C. (1)), podziału majątki dorobkowego J. i L. C. (1) i zniesienia współwłasności nieruchomości przy ul. (…) we W.. Do spadku po L. C. (1) wchodzi również wierzytelność do S. C. z tytułu udziału ½ we współwłasności samochodu M. o wartości 100 zł. (sprzedany przez S. C. za 200 zł). Aktualna wartość darowizny udziału w nieruchomości przy ul. (…)we W., uczynionej przez J. C. i L. C. (1) na rzecz R. C. to 147.700 zł. Jako, że dokonali jej małżonkowie, a zachowek dochodzony jest w niniejszej sprawie po L. C. (1) to zaliczeniu do spadku podlega jedynie połowa z tej wartości tj. 73.850 zł. Wartość darowizny udziału w nieruchomości przy ul. (…)we W., uczynionej wyłącznie przez L. C. (1) na rzecz S. C. wynosi 26.787,50 zł (1/8 z kwoty 214.300 zł). Wartość nieruchomości przy ul. (…) we W., w których udział darowali małżonkowie C. R. C. i wartość nieruchomości przy ul. (…) we W., w których udział darował wyłącznie L. C. (1) S. C. wyliczyła w swojej opinii biegła A. M. według stanu z chwili dokonania darowizn i według cen obecnych.
Kolejną darowizną podlegająca zaliczeniu do wartości spadku jest darowizna majątku ruchomego pozwanej przez L. C. (1) w postaci wyposażenia salonu sukien ślubnych (…) oraz zapasów materiałów wyliczona hipotetycznie przez biegłego W. R. na kwotę łączną 70.683,16 zł (ruchome środki trwale – 1.381,68 zł; wyposażenie – przedmioty niskocenne – 6.309,26 zł; zapasy 62.992,22 zł). Łączną wartość aktywów w spadku po L. C. (1) stanowi kwota 852.763,86 zł. od której to kwoty Sąd odjął długi spadkowe o łącznej wartość 363.570,81 zł. Na długi spadkowe składają się: zobowiązania L. C. (1) wobec ZUS, na dzień otwarcia spadku, w kwocie łącznej 192.577,74 zł (162.824,52 zł + 18.984,96 zł + 10.768,26), zobowiązanie wobec R. C. w kwocie 46.419,66 zł i wobec S. C. w kwocie 46.049,66 zł. wynikające z postanowienia Sądu Rejonowego zmienionego postanowieniem Sądu Okręgowego (jako wynik działu spadku po J. C., podziału majątku J. i L. C. (1)), udział ½ L. C. (1) w zobowiązaniu wynikającym z umowy kredytowej zawartej przez L. C. (1) i S. C. w (…) Bank, które na dzień otwarcia spadku wyniosło 78.523,75 zł (1/2 z kwoty 157.047,51 zł na którą składają się należność główna 155.259 zł plus odsetki od kwoty 31.712,72 zł do dnia śmierci L. C. tj. do (…)).
Do wyliczenia tej należności na dzień otwarcia spadku, w tym odsetek Sąd posłużył się nakazem zapłaty zapadłym przeciwko S. C. w sprawie Sądu Okręgowego bowiem mimo wielokrotnych zapytań do aktualnego wierzyciela A. I. Sp. z o.o nie podano Sądowi rzetelnie wyliczonej kwoty należności wymagalnej na dzień otwarcia spadku. Tymczasem odsetki naliczane po tej dacie nie stanowią już długu spadkowego. Wartość spadku po L. C. (1) wyniosła zatem 489.193,05 zł (852.763,86 zł – 363.570,05 zł).
Obliczając zatem zachowek należny S. C. Sąd ustalił, iż jest to 1/6 wartości spadku czyli kwota 81.532,17 zł. (489.193,95 zł: 6). Na poczet ustalonego zachowku należało zaliczyć uzyskaną przez tego spadkobiercę darowiznę w kwocie 26.787,50 zł. co dało kwotę należnego zachowku 54.774,67 zł.
Obliczając zachowek należny D. C. Sąd ustalił, iż jest to 2/9 wartości spadku czyli kwota 108.709,56 zł. (489.193,95 zł: 9 = 54.354,88 zł x 2 = 108.709,76 zł). Na poczet ustalonego zachowku należało zaliczyć uzyskaną przez R. C. – ojca D. C. darowiznę w kwocie 73,850 zł. (art. 996 KC) co dało kwotę należnego zachowku 34.859,76 zł.
Ponieważ zgodnie a art. 999 KC jeżeli spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony do zachowku, jego odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek Sąd wyliczył zachowek pozwanej jaki przypadłby jej gdyby nie została powołana do dziedziczenia. Ponieważ w myśl art. 994 § 3 KC przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa, a obie darowizny uczynione na rzecz synów R. C. i S. C. zostały uczynione przed zawarciem związku małżeńskiego L. C. (1) i pozwanej obu tych darowizn Sąd nie uwzględniał przy obliczaniu zachowku A. S.. Zachowek pozwanej to zatem 64.759,25 zł, (1/6 z kwoty 388.555,55 zł), a po zaliczeniu na jego poczet darowizny uczynionej przez spadkodawcę na rzecz A. S., w postaci ruchomości i zapasów przedsiębiorstwa (…)wycenionych przez biegłego W. R. na kwotę 70.683,16 zł. okazało się, iż pozwana uzyskała swój zachowek właśnie w postaci wskazanej darowizny bowiem wartość darowizny przekroczyła wysokość wyliczonego zachowku o kwotę 5.923,91 zł (70.683,91 zł – 64.759,25 zł).
Jak ustalono bowiem w toku procesu, spadkodawca L. C. (1) zamknął swoją działalność, a pozwana pod tym samym adresem rozpoczęła własną działalność o tym samym profilu i pod tą samą nazwą Sąd wprawdzie ostatecznie uznał, iż nie doszło w tym przypadku do przejęcia przedsiębiorstwa bowiem brak umowy na piśmie, pomiędzy L. C. (1) i pozwaną, która fakt ten by potwierdzała(art. 75(1)kc) jednak zbieżność czasowa zamknięcia działalności spadkodawcy i otwarcia działalności pozwanej pozwalała, zdaniem sądu na przyjęcie, iż doszło do przejęcia ruchomości znajdujących się w siedzibie działalności spadkodawcy oraz zapasów towarów. Ponieważ strony nie przedstawiły pełnej dokumentacji zarówno dotyczącej działalności L. C. (1) jak i A. S. biegły W. R. wycenił hipotetycznie zarówno ruchomości, które według dokumentacji stanowiły wyposażenie lokalu gdzie prowadził działalność L. C. (1) jak również zapasy materiałów służących do wyrobu sukien ślubnych. Te ostatnie biegły wycenił w oparciu o dokumentację działalności L. C. (1) przyjmując uśrednioną ich ilość i wartość.
Zarówno zaś ruchomości jak i zapasy materiałów biegły wycenił według ich stanu z chwili dokonania darowizny i według cen z chwili orzekania o zachowku. Opinia biegłego W. R. jest logiczna i fachowa, a do zastrzeżeń stron do tej opinii biegły odniósł się wyczerpująco w opinii ustnej, na rozprawi. Sąd nie dał wiary zeznaniom pozwanej, iż nie przejęła żadnego majątku od L. C. (1) pozostałego po zakończonej przez niego działalności gospodarczej. Zbieżność czasowa zamknięcia działalności spadkodawcy i rozpoczęcia działalności pozwanej w tej samej branży, a także w tej samej lokalizacji w ocenie Sądu wskazuje, iż zarówno wyposażenie Salonu (…) jak i towary pozostałe z działalności L. C. (1) przejęła i zagospodarowała pozwana. Z jej zeznań w toku procesu wynikało, iż po zakończeniu działalności współpracowała z tymi samymi dostawcami, przejęła pracownice po L. C. (1), a nawet regulowała należności po L. C. (1) wobec dostawców.
S. C. zażądał ostatecznie kwoty 110.625,51 zł. tytułem zachowku po L. C. (1) oraz kwoty 108.991,60 zł, tytułem zapłaty za długi spadkodawcy. Istotnie S. C. spłacił (…) Sp. z o.o. kwotę 61.578,93 zł. zobowiązania z tytułu kredytu zaciągniętego przez L. C. (1) i S. C. na zakup samochodu M., a zatem połowa z tej kwoty obciąża pozwaną jako spadkobiercę L. C. (1) tj. kwota 30.789,46 zł. S. C. jako dłużnik hipoteczny spłacił też dług spadkowy wobec ZUS, po L. C. (1) w kwocie 78.202,13 zł. Łącznie spłacił długi spadkowy po L. C. (1) w kwocie 108.991,59 zł. Zobowiązanie S. C. wobec A. S. w kwocie 282.134,96 zł. wynikające z postanowień Sądu Rejonowego nie zostało dotychczas zaspokojone przez S. C., a pozwana A. S. skutecznie, zdaniem Sądu zgłosiła zarzut potrącenia tej kwoty z należnościami S. C.
Zgodnie z brzmieniem art. 498 § 1 KC gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoja wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Według paragrafu drugiego tego przepisu wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Zatem wierzytelność pozwanej w kwocie 282.134,96 zł. i wierzytelność powoda S. C. w kwocie 163.736,26 zł. (54.744,67 zł – zachowek i 108.991,59 zł – wierzytelność z tytułu spłaty długu spadkowego) podlegały umorzeniu do wysokości kwoty 163.736,26 zł. Stąd też Sąd oddalił powództwo S. C. Wyrok Sądu Okręgowego – XII Wydział Cywilny z dnia 8 kwietnia 2019 r. XII C 1570/18
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 2
Na podstawie powyższego przepisu powódce przysługuje żądanie zachowku, stanowiącego 2/3 przypadającego jej udziału spadkowego w przypadku dziedziczenia ustawowego, skoro w dacie śmierci ojca była ona małoletnia. Na wstępie należy zauważyć, że H. P. nie pozostawił po sobie żadnego majątku; jedyny składnik majątkowy przekazał on za życia swojej żonie w postaci darowizny udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Stąd też substratem zachowku jest wyłącznie wartość tej darowizny.
Nie ma racji pozwana, iż darowizna ta nie podlega doliczeniu do spadku. Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się bowiem do spadku jedynie drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku, darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych – jeśli obliczamy zachowek należny zstępnemu, a także darowizn uczynionych przed zawarciem małżeństwa- jeśli obliczamy zachowek należny małżonkowi (art. 994 KC). Darowizna udziałów w spółce (…) nie spełnia żadnej z powyższych przesłanek; w szczególności – wbrew twierdzeniom pozwanej- darowizna nie została uczyniona więcej, niż 10 lat przed otwarciem spadku. H. P. podarował żonie udziały w spółce w, a spadek otworzył się dwa dni później, jako, że spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy (art. 924 KC).
Roszczenie J. S. nie jest przedawnione. Art. 1007 r. KC wskazuje termin przedawnienia dla roszczeń uprawnionego z tytułu zachowku, liczony od daty ogłoszenia testamentu, a termin ten wynosił 5 lat.
Gdyby miało miejsce dziedziczenie ustawowe, powódka nabyłaby spadek w 3/16 części. W dacie otwarcia spadku art. 931 KC przewidywał, że dzieci spadkodawcy i jego małżonek dziedziczą w częściach równych, jednakże część przypadająca małżonkowi, nie może być mniejsza, niż ¼ całości spadku. Skoro zatem spadkodawca pozostawił żonę i czworo dzieci, to żona dziedziczyłaby w ¼ części, zaś dzieci po 3/16. Stąd też zachowek powódki wynosi 1/8 części spadku (3/16 x 2/3).
W rozpoznawanej sprawie spór między stronami dotyczył wartości darowizny, uczynionej przez spadkodawcę na rzecz żony, a tym samym wysokości, należnego powódce zachowku.
Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili dokonania darowizny, a według cen z chwili ustalenia zachowku (art. 995 § 1 KC). Kluczowym zatem zagadnieniem dla rozstrzygnięcia sprawy było ustalenie, ile byłyby warte udziały w spółce (…) wg obecnych cen i według stanu spółki. Z uwagi na brak dokumentów, dotyczących działalności spółki, w szczególności bilansu zysków i strat, ksiąg rachunkowych spółki, nie jest możliwe precyzyjne ustalenie wartości spółki, ani jej kondycji majątkowo- finansowej. Biegli wskazali, iż dane, zgromadzone w aktach sprawy, pozwalają dokonać jedynie hipotetycznych przypuszczeń, a nie w pełni rzetelnej wyceny ekonomicznej. Najbliższe dane, tj. dane, zawarte w dokumentach spółki pokazują, jaka była syntetyczna struktura majątki spółki, jaki był wynik finansowy, czyli, jaka była różnica między wielkością przychodów a wielkością kosztów. Pozwalają ocenić, wartość środków trwałych, środków obrotowych, wartość kapitału zakładowego.
Natomiast nie pozwalają zweryfikować, w jaki sposób powstał ten wynik finansowy, co determinowało jego wartość w zakresie kosztów podatkowych, bilansowych, jak podzielono wynik między udziałowców, czy wypłacono dywidendy, zaliczki. Biegli podkreślili, iż wynik finansowy przedsiębiorstwa, a jego faktyczna kondycja majątkowo- finansowa są to dwie różne kwestie; z punktu widzenia oceny kondycji finansowej przedsiębiorstwa istotna jest jego płynność finansowa. Spółka może bowiem wykazywać bardzo wysokie zyski, a jednocześnie nie posiadać płynności finansowej, co przełoży się na jego upadłość. Przedsiębiorstwo może mieć zysk, a jednocześnie nie mieć środków finansowych, z uwagi na nieściągalność należności, albo zamrożenie środków w zapasach. Biegli podnieśli, iż zgromadzone w aktach sprawy dane, nie pozwalają zastosować żadnej z dostępnych metod wyceny przedsiębiorstwa.
Dlatego też, wg biegłych, określenie wartości spółki poprzez wartość jej dochodów pociąga za sobą ryzyko przewartościowania spółki; nie ma bowiem danych, na podstawie których można byłoby zweryfikować sposób, w jaki spółka generowała ten dochód.
Biegli zaproponowali określenie wartości spółki wg metody wyceny kapitału zakładowego spółki; wskazując, iż jest to metoda, która w sposób najbardziej prawdopodobny przybliży tę wartość. Odnieśli wartość kapitału zakładowego do wysokości przeciętnego wynagrodzenia w tym okresie oraz do wartości koszyka dóbr i usług, a następnie uzyskany współczynnik porównali do wartości średniego aktualnego wynagrodzenia i wartości aktualnego koszyka dóbr i usług.
Metoda ta jednak jest – w ocenie sądu- zawodna, prowadzi bowiem do absurdalnego wniosku, iż wartość udziałów spadkodawcy w spółce wynosi obecnie od 75 zł do 225 zł. Z pewnością tak małe kwoty te nie oddają wartości spółki, która prowadziła działalność produkcyjną, zatrudniała pracowników, wypłacała im pensje, wypłacała wynagrodzenia członkom zarządu, generowała zysk w kilku kolejnych latach.
Dlatego też przyjęto inną ze wskazanych przez biegłych metod określenia obecnej wartości spółki , a mianowicie uwzględnienie przedziału między skrajnymi wycenami, tj, metodą wyceny kapitału zakładowego (12.521 zł) i metodą wyceny dochodów (164.316,52 zł); uwzględniając jedną i drugą skrajność, wartość spółki jako wypadkowa tych dwóch wielkości to kwota 88.418 zł (164.316,52 zł – 12.521 zł : 2). Zdaniem sądu, przyjęcie takiego rozwiązania, pozwala uwzględnić zarówno fakt, że spółka prowadziła produkcję i przynosiła zyski, jak i okoliczność, że jej sytuacja finansowa nie była stabilna, gdyż nie płaciła terminowo podatków, czy składek na ZUS i nie posiadała majątku. Wartość podarowanych pozwanej udziałów stanowi więc obecnie wartość 44.210 zł.
Zatem wartość spadku, obliczona do ustalenia należnego powódce zachowku, wynosi 44.210 zł (0 zł wartość spadku + 44.210 zł wartość darowizn, podlegających doliczeniu do spadku). Stąd też, przysługujący J. S. zachowek to kwota 5.526 zł (44.210 zł x 1/8) i w takiej kwocie żądanie zachowku uwzględniono; w pozostałej części powództwo zostało oddalone jako niezasadne.
Stosownie do treści art. 999 KC sąd badał, czy odpowiedzialność K. P. (1) względem powódki nie przekracza jej własnego zachowku. Przy dziedziczeniu ustawowym udział spadkowy pozwanej wynosiłby ¼, zaś jej udział zachowkowy 1/8, nie była bowiem ani osobą małoletnią, ani osobą trwale niezdolną do pracy. Zatem jej zachowek wyniósłby 5.526 zł (1/8 z 44.210 zł). Pozostałe dzieci spadkodawcy dziedziczyłyby spadek po 3/16 części, a ich udział zachowkowy wynosiłby 3/32 (3/16 x ½), zachowek dla nich to kwota 4.144 zł (3/32 x 44.210 zł). Pozwana byłaby zobowiązana wobec dzieci spadkodawcy do wypłaty z tytułu zachowku łącznie 17. 958 zł (5.526 zł + 3 x 4.144 zł). K. P. (1) otrzymała od męża darowiznę o wartości 44.210 zł, jej zobowiązania w zakresie wypłaty zachowku to 17.958 zł, zatem różnica przekracza przysługujący jej zachowek. Wyrok Sądu Okręgowego – I Wydział Cywilny z dnia 18 maja 2017 r. I C 1694/13
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku
