Poniedziałek - Sobota9.00 - 20.00
ul. Głogowska 47a lok. 1a 60-736 Poznań
Tel.+48696293998
ZapraszamyJeżeli chcesz mieć przewagę problemy powierz najlepszym specjalistom
Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Zachowek dla osoby, która może dożywotnio, za darmo i bezpłatnie mieszkać w domu czy mieszkaniu w wyniku zapisu w testamencie

Zgodnie z art. 991 § 1 KC zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Z kolei w myśl § 2 tego przepisu, jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. W ten sposób polskie prawo spadkowe zapewnia członkom najbliższej rodziny spadkodawcy, zaliczonym do kręgu uprawnionych do zachowku, uzyskanie określonej korzyści ze spadku niezależnie od woli spadkodawcy, tj. choćby spadkodawca pozbawił ich tej korzyści przez rozrządzenia testamentowe lub dokonane darowizny.

W celu ustalenia wysokości zachowku należy najpierw określić udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Wyjść trzeba tutaj od ustalenia udziału, w jakim uprawniony byłby powołany do spadku z ustawy, przy czym przy operacji tej, zgodnie z art. 992 KC, uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni. Następnie udział ten mnoży się, stosownie do art. 991 § 1 KC, przez 2/3, jeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy lub małoletni, a w pozostałych sytuacjach – przez 1/2. Otrzymany wynik to właśnie udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Jak wskazano wyżej, powódka byłaby z ustawy powołana do ½ spadku. Czyli jej udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku to ¼.

Zachowek dla osoby, która może dożywotnio, za darmo i bezpłatnie mieszkać w domu czy mieszkaniu w wyniku zapisu w testamencie Poznań

Kolejnym etapem obliczania zachowku jest ustalenie tzw. substratu zachowku ( art. 993-995 KC). Ustalenie substratu zachowku wymaga przede wszystkim określenia czystej wartości spadku. Czysta wartość spadku stanowi różnicę pomiędzy stanem czynnym spadku, czyli wartością wszystkich praw należących do spadku, według ich stanu z chwili otwarcia spadku, i cen z chwili orzekania o zachowku (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego – zasadę prawną – z dnia 26 marca 1985 r., III CZP 75/84, OSP 1988, nr 2, poz. 27), a stanem biernym spadku, czyli sumą długów spadkowych, z pominięciem jednak długów wynikających z zapisów i poleceń. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 marca 2008 roku (IV CSK 509/07) punktem odniesienia przy obliczaniu stanu czynnego spadku dla potrzeb obliczenia wysokości należnego zachowku może być jedynie chwila otwarcia spadku będąca chwilą śmierci spadkodawcy ( art. 922 § 1, art. 924 i 925 KC).

Ustalanie składu spadku, mianowicie różnicy między wartością stanu czynnego spadku (aktywów) i wartością stanu biernego spadku (pasywów), następuje więc co do zasady, według reguł określonych w art. 922 KC, nie uwzględnia się jedynie zapisów i poleceń oraz oczywiście długów z tytułu zachowku (wyrok SN z dnia 14 marca 2008 r., IV CSK 509/07). Obliczenie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu (tak: uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1985 r., III CZP 75/84, Lex).

Przy obliczaniu zachowku dolicza się do spadku darowizny dokonane przez spadkodawcę, za wyjątkiem drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, oraz darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku ( art. 993 i art. 994 § 1 KC). Obliczanie zachowku zamyka operacja mnożenia substratu zachowku przez udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Jej wynik wyraża wysokość należnego zachowku.

Uprawniony należny mu zachowek, obliczony w powyższy sposób, może otrzymać przede wszystkim w postaci powołania do spadku, zapisu lub uczynionej przez spadkodawcę na jego rzecz darowizny ( art. 991 § 2 KC). Gdy jednak to nie nastąpi, przysługuje mu – w myśl powołanego przepisu – przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (roszczenie o zachowek). Stąd jednoznaczny wniosek, że o powstaniu na rzecz uprawnionego do zachowku roszczenia przeciwko spadkobiercy o pokrycie lub uzupełnienie w pieniądzu zachowku rozstrzyga tylko to, czy otrzymał on w całości należny mu zachowek w postaci powołania do spadku, zapisu lub uczynionej przez spadkodawcę na jego rzecz darowizny. Jeżeli otrzymał, roszczenie o zachowek nie przysługuje mu, jeśli natomiast nie otrzymał, przysługuje mu roszczenie o zachowek

Zachowek dla osoby, która może dożywotnio, za darmo i bezpłatnie mieszkać w domu czy mieszkaniu w wyniku zapisu w testamencie Poznań

Służebność osobista stanowi ograniczone prawo rzeczowe polegające na obciążeniu nieruchomości na rzecz oznaczonej osoby fizycznej w celu zaspokajania jej potrzeb osobistych, w tym także mieszkaniowych. Prawo to ma charakter szeroko pojętej alimentacji, jest terminowe, ponieważ wygasa z chwilą śmierci uprawnionego oraz niezbywalne. Na treść służebności składają się stosunki osobiste między właścicielem a uprawnionym. Swoistą treść ma służebność mieszkania, uregulowana w art. 301 do 302 KC. Obejmuje ona możliwość przyjęcia przez uprawnionego na mieszkanie małżonka i jego małoletnich dzieci, a innych osób jedynie wówczas, gdy są przez niego utrzymywane albo potrzebne przy prowadzeniu gospodarstwa domowego (art. 301 KC). Zgodnie z art. 302 § 1 KC, mający służebność mieszkania może korzystać z pomieszczeń i urządzeń przeznaczonych do wspólnego użytku mieszkańców budynku. Stosownie do art. 302 § 2 KC, do wzajemnych stosunków pomiędzy mającym służebność mieszkania a właścicielem nieruchomości obciążonej stosuje się odpowiednio przepisy o użytkowaniu przez osoby fizyczne. Takie ukształtowanie uprawnień mającego służebność mieszkania wynika z jej celu i funkcji ukierunkowanych na ochronę takich osób, zwłaszcza tych, które jeszcze lub już nie są w stanie pracować jak dziecko, osoba w podeszłym wieku, lub niezdolna do działania z powodu choroby czy innego rodzaju niedomagania.

Wprawdzie obowiązujące przepisy prawa, w tym art. 301 KC, nie opisują w szczegółowy sposób treści służebności mieszkania, tym niemniej już sama jej nazwa jednoznacznie wskazuje, że uprawnia ona oznaczoną osobę fizyczną do zamieszkiwania w określonej nieruchomości obciążonej. Służebność ta spełnia doniosłe znaczenie społeczne, albowiem służy zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych, dając tym samym gwarancje schronienia, wypoczynku, snu, przyrządzenia posiłków, dokonywania czynności higieny osobistej itp. Treść łączącej strony umowy wskazuje, że taki też zakres osobistych potrzeb mieszkaniowych powoda miała zaspokajać ustanowiona przez pozwanego służebność mieszkania.

Zasadniczym źródłem powstania służebności osobistej jest umowa, która może być zastąpiona orzeczeniem sądu tylko wtedy, gdy ten, kto zobowiązał się do ustanowienia służebności, uchyla się od zawarcia umowy, albo gdy ustawa przewiduje ustanowienie służebności przez sąd. Art. 296 KC nie stanowi samodzielnej podstawy do obciążenia nieruchomości służebnością wbrew woli i zgodzie właściciela nieruchomości. Zakres uprawnień mającego służebność mieszkania powinien być określony przez umowę, którą ją ustanowiono, a gdyby strony umowy tego nie dokonały, wyznaczają go, jak i sposób wykonywania, osobiste potrzeby uprawnionego, charakter służebności, zasady współżycia społecznego oraz miejscowe zwyczaje. Kryteria te są uzależnione od okoliczności faktycznych występujących w sprawie.

Istotną cechą służebności osobistych, różniącą ją od służebności gruntowych, jest ta, że powinna ona przynosić korzyści osobie fizycznej, polegające na zaspokojeniu potrzeb uprawnionego. Do ochrony tego prawa stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności (art. 251 KC). Ochrona ta jest skuteczna także przeciwko właścicielowi nieruchomości (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 1976 r., III CRN 89/76, OSNCP 1977, nr 3, poz. 49). Podkreślenia wymaga, że służebność mieszkania wiąże się z uprawnieniem do władania nieruchomością w oznaczonym zakresie, a zatem może on być pozbawiony tego władztwa, a jego prawo może być w inny sposób naruszone. Odpowiednie stosowanie przepisów o ochronie własności umożliwia mu skorzystanie z ochrony przewidzianej w art. 222 w związku z art. 251 KC.

Korzystanie z cudzej nieruchomości w ramach tego prawa posiada obiektywną i wymierną wartość ekonomiczną. Nie ma znaczenia dla określenia takiej jego istoty nieodpłatność ustanowienia służebności mieszkania i brak obowiązku zapłaty za wykonywanie jej, ani niezbywalność (por postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2002 r., I CZ 28/02, z dnia 20 czerwca 2008 r., IV CZ 34/08, z dnia 26 stycznia 2018 r., II CZ 93/17, niepublikowane). Z przyjętego przez Sąd Najwyższy stanowiska wynika, że roszczenia związane z ustanowioną służebnością mieszkania mają majątkowy charakter, ponieważ taki charakter ma to ograniczone prawo rzeczowe, a jego realizacja wpływa bezpośrednio na stosunki majątkowe stron. Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 23 listopada 2018 r. II CSK 682/17

Z kolei zgodnie z art. 301 KC, uprawniony ze służebności mieszkania może zezwolić na zajmowanie tego mieszkania osobom, które są mu potrzebne do prowadzenia gospodarstwa domowego. Uprawnienie osoby, która ma pomagać w prowadzeniu gospodarstwa domowego, do zajmowania pomieszczeń objętych służebnością mieszkania, nie może jednak trwać niezależnie od tego, czy uprawniony ze służebności korzysta.

Służebność osobista wygasa najpóźniej ze śmiercią uprawnionego. Brak tej cechy powodowałby nadmierną niemożność wykonywania własności. Doszłoby do trwałego „rozszczepienia” uprawnień mieszczących się w ramach treści własności. Ograniczenie własności służebnością mogłoby istnieć przez czas niedający się z góry określić, co należy – podobnie jak w przypadku dopuszczenia zbywalności – ocenić krytycznie.

Jakkolwiek służebność osobista nie wchodzi w skład spadku, pewne uprawnienia i obowiązki względne towarzyszące temu prawu (np. roszczenie o zwrot nakładów poczynionych przez mającego służebność) przechodzą na spadkobierców

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię

W pozwie, wniesionym do Sądu Rejonowego wniosła o zasądzenie od pozwanej A. G. (1) na jej rzecz kwoty 103 000 zł z ustawowymi odsetkami od wytoczenia procesu do dnia zapłaty. W uzasadnieniu pozwu powódka wskazała, iż dochodzi przedmiotowej kwoty tytułem zachowku po zmarłym mężu R. G., po którym spadek nabyła w całości na podstawie testamentu wnuczka zmarłego A. G. (1). Gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego dziedziczyłaby w zbiegu z I grupą spadkową i jako osobie trwale niezdolnej do pracy przysługiwałoby jej 2/3 wartości działu spadkowego. Spadek po R. G. to własnościowy spółdzielczy lokal mieszkalny o powierzchni 27,20 m2 o wartości 400 000 zł, stąd zachowek, według przepisu art. 991 KC, wynosi 103 000 zł. Sąd ustalił, że wartość mieszkania 273 741 zł.

Jednak w testamencie z dnia 16 października 2002 roku, będącym podstawą dziedziczenia, spadkodawca oświadczył, iż wolą jego jest aby jego żona M. G. mieszkała w lokalu nr (…), znajdującym się w budynku wielomieszkaniowym wzniesionym na działce ziemi położonej w W. przy ulicy (…), tak długo jak długo będzie chciała.

Zachowek dla osoby, która może dożywotnio, za darmo i bezpłatnie mieszkać w domu czy mieszkaniu w wyniku zapisu w testamencie Poznań

Przedmiotowe oświadczenie należy uznać za zapis polegający na prawie posiadania lokalu przez powódkę. Zgodnie z poglądami doktryny, które Sąd a quo w pełni podziela, za przedmiot zapisu można uznać samo posiadanie nieruchomości, które ma wymiar majątkowy, gdyż powoduje ograniczenia po stronie obowiązanego i przysporzenia po stronie uprawnionego. W przedmiotowym przypadku, gdy z uwagi na wielkość mieszkania nie jest możliwe korzystanie przez niego przez pozwaną, wartość tego uprawnienia należało ustalić w oparciu o możliwy do uzyskania czynsz najmu lokalu, gdyż w takiej wysokości stratę ponosi pozwana, która nie może korzystać z lokalu i nim dysponować, niezależne od czasu faktycznego korzystania z mieszkania przez powódkę – czy mieszka ona w lokalu nieprzerwanie, czy tylko przez pół roku.

Wartość czynszu najmu spadkowego lokalu od maja 2008 roku do końca marca 2012 roku wynosi 63 800 zł, a zatem już na ten moment przekracza wartość należnego powódce zachowku, a powódka ma prawo do korzystania z lokalu dożywotnio, stąd wartość tego zapisu niewątpliwie przekracza wartość należnego zachowku, nawet przy uwzględnieniu kosztów świadczeń ponoszonych przez powódkę na utrzymanie lokalu, chociaż nie ma również podstaw do ich odliczania od wyliczonej kwoty, gdyż spadkodawca nie wskazał w zapisie, iż prawo posiadania lokalu ma mieć charakter bezpłatny, a tym bardziej nie ma podstaw do uznania, iż pozwana ma ponosić koszty mediów zużywanych przez powódkę takich jak energia elektryczna czy woda.

Brak jest również podstaw do uznania, iż wolą spadkodawcy było ustanowienie przez spadkobierczynię służebności mieszkania, gdyż nie wynika to z treści testamentu, a powódka zdając sobie z tego sprawę nie dochodziła takiego roszczenia, co mogła uczynić w odrębnym procesie. Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 991 § 1 i 2 KC, Sąd oddalił powództwo. Wyrok Sądu Okręgowego – I Wydział Cywilny z dnia 2 października 2012 r. I C 405/11

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu