Poniedziałek - Sobota9.00 - 20.00
ul. Głogowska 47a lok. 1a 60-736 Poznań
Tel.+48696293998
ZapraszamyJeżeli chcesz mieć przewagę problemy powierz najlepszym specjalistom
Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Zachowek od firmy, spółki i przedsiębiorstwa

Prawo spadkowe zapewnia członkom najbliższej rodziny spadkodawcy, zaliczonym do kręgu uprawnionych do zachowku, uzyskanie określonej korzyści ze spadku niezależnie od woli spadkodawcy, tj. choćby spadkodawca pozbawił ich tej korzyści przez rozrządzenia testamentowe lub dokonane darowizny. Zgodnie z art. 991 § 1 KC uprawnionymi do zachowku są zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Według tego przepisu uprawnionym do zachowku należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś sytuacjach – połowa wartości tego udziału. I to właśnie, co się uprawnionemu w myśl tego przepisu należy, stanowi zachowek, którego nie może on być pozbawiony wolą spadkodawcy, chyba że występują przesłanki do wydziedziczenia ( art. 1008 – 1010 KC). W razie wydziedziczenia zstępnego jego zstępni są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę ( art. 1011 KC).

W celu obliczenia zachowku należy najpierw określić udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Wyjść trzeba tutaj od ustalenia udziału, w jakim uprawniony byłby powołany do spadku z ustawy, przy czym przy operacji tej, zgodnie z art. 992 KC, uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni. Następie udział ten mnoży się, stosownie do art. 991 § 1 KC, przez 2/3, jeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy lub małoletni, a w pozostałych sytuacjach – przez 1/2. Otrzymany wynik to właśnie udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku.

Zachowek od firmy, spółki i przedsiębiorstwa Poznań Warszawa

Kolejnym etapem obliczania zachowku jest ustalenie tzw. substratu zachowku ( art. 993 – 995 KC). Ustalenie substratu zachowku wymaga przede wszystkim określenia czystej wartość spadku. Czysta wartość spadku stanowi różnicę pomiędzy stanem czynnym spadku, czyli wartością wszystkich praw należących do spadku, według ich stanu z chwili otwarcia spadku i cen z chwili orzekania o zachowku (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego – zasadę prawną – z dnia 26 marca 1985 r. w sprawie o sygn. akt III CZP 75/84, opubl. OSP 1988, nr 2, poz. 27), a stanem biernym spadku, czyli sumą długów spadkowych, z pominięciem jednak długów wynikających z zapisów i poleceń. Po określeniu czystej wartości spadku dolicza się do niej, dla ustalenia substratu zachowku, wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę, bez względu na to czy były one uczynione na rzecz spadkobierców, uprawnionych do zachowku, czy też innych osób. Wartość przedmiotu darowizny na potrzeby doliczenia oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalenia zachowku ( art. 995 KC). Pewne jednak darowizny zostały wyłączone od doliczania, w szczególności drobne, zwyczajowo przyjęte, oraz dokonane dawniej niż przed dziesięciu laty, licząc od otwarcia spadku, na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku ( art. 994 § 1 KC). Zamyka obliczanie zachowku operacja mnożenia substratu zachowku przez udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Jej wynik wyraża wysokość należnego zachowku.

Uprawniony należny mu zachowek, obliczony w powyższy sposób, może otrzymać przede wszystkim w postaci powołania do spadku, zapisu lub uczynionej przez spadkodawcę na jego rzecz darowizny ( art. 991 § 2 KC). Gdy jednak to nie nastąpi, przysługuje mu – w myśl powołanego przepisu – przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (roszczenie o zachowek).

Stąd jednoznaczny wniosek, że o powstaniu na rzecz uprawnionego do zachowku roszczenia przeciwko spadkobiercy o pokrycie lub uzupełnienie w pieniądzu zachowku rozstrzyga tylko to, czy otrzymał on w całości należny mu zachowek w postaci powołania do spadku, zapisu lub uczynionej przez spadkodawcę na jego rzecz darowizny. Jeżeli otrzymał, roszczenie o zachowek nie przysługuje mu. Jeżeli natomiast nie otrzymał, roszczenie o zachowek przysługuje mu, choćby został powołany do spadku, nawet z ustawy, i choćby współspadkobierca – adresat jego roszczenia sam też był uprawniony do zachowku. Powyższy wniosek znajduje potwierdzenie w przepisach art. 999 i 1005 § 1 KC, regulujących sytuacje, w których spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawiony do zachowku. Zrozumiałe, że odpowiedzialność spadkobiercy obowiązanego do zapłaty zachowku, który sam jest uprawniony do zachowku, ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.

Zachowek od firmy, spółki i przedsiębiorstwa Poznań Warszawa

Jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. Jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. Obdarowany może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu darowizny ( art. 1000 KC) – por. wyrok SN z dnia 14 marca 2008 r. w sprawie o sygn. akt IV CSK 509/07, opubl. Legalis, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2004 r. w sprawie o sygn. akt II CK 444/02, opubl. Legalis.

Konstatując ustalenie wysokości zachowku składa się z kilku etapów. Po pierwsze, należy określić ułamek stanowiący podstawę do obliczania zachowku. Po drugie, ustala się tzw. substrat zachowku, na który składa się stan czysty spadku wraz z doliczonymi darowiznami. Po trzecie, mnoży się substrat zachowku przez ułamek, który wyraża udział stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Wynik mnożenia stanowi zachowek

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 1

Powód K.N. (1) domagał się zasądzenia od pozwanej na swoją rzecz kwoty 1.400.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, tytułem zachowku po zmarłej matce S.N. (1). W uzasadnieniu powód wskazał, że spadkodawczyni S.N. (1) zmarła w dniu 25 stycznia  w C. i pozostawiła testament, na mocy którego jedynym spadkobiercą uczyniła córkę – pozwaną M.U. (1). W przypadku, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego, powód otrzymałby 1/4 spadku. Dalej powód podkreślił, że wartość darowizn poczynionych na rzecz pozwanej przez S.N. (1) aktem notarialnym z dnia 8 marca wyniosła 3.963.600 zł, ponadto spadkodawczyni była właścicielem zabudowanych nieruchomości położonych w C., a nieruchomości te – zlokalizowane w atrakcyjnym centrum miasta – mają znajdować się w posiadaniu pozwanej, która w pełni nimi rozporządza i czerpie z nich pożytki. Powód wycenił nadto wartość przejętych przez pozwaną nieruchomości Zakładu (…) na kwotę 8.400.000 zł, wniósł również o doliczenie do spadku na potrzeby obliczenia należnego mu zachowku darowizn dokonanych przez spadkodawczynię w datach: 19 sierpnia, 8 marca , oraz dwóch w dacie 18 lutego. Przy obliczaniu zachowku powód uwzględnił przysługujący mu udział 2/3 z uwagi na fakt, że jest osobą niepełnosprawną, o trwałym widocznym kalectwie bez możliwości samodzielnego utrzymania się.

Zachowek od firmy, spółki i przedsiębiorstwa

Pozwana M.U. (1) wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu wskazała, że brak jest rzeczywistego majątku po zmarłej, który mógłby stanowić podstawę do wyliczenia substratu zachowku. Jej zdaniem nie może stanowić tej wartości przedsiębiorstwo otrzymane przez pozwaną, gdyż w umowie darowizny spadkodawczyni oświadczyła, że darowizna zostaje w całości zwolniona od obowiązku zaliczenia na schedę spadkową. Pozwana wskazała również, że nie otrzymała od matki większości nieruchomości wskazanych w pozwie, lecz je zakupiła bądź stanowiły jej własność, lub też zostały przekazane przez spadkodawczynię na rzecz dalszych zstępnych. Podkreśliła także, że w dniu 20 stycznia powód dostał od S.N. (1), przed jej śmiercią, kwotę 150.000 zł tytułem darowizny, która to wartość w jej ocenie przewyższa rzeczywistą wartość substratu zachowku. Pozwana kolejno wskazała, że powód nie jest osobą całkowicie i trwale niezdolną do pracy, nie może więc domagać się w wysokości odpowiadającej 2/3 jego udziału w spadku, a jedynie w połowie.

Na mocy § (…) umowy darowizny z dnia 8 marca spadkodawczyni S.N. (1) darowała córce – pozwanej M.U. (1) przedsiębiorstwo firmy ZAKŁAD (…) z siedzibą w M., ul. (…) wpisaną do ewidencji działalności gospodarczej prowadzonej przez Burmistrza Miasta T. pod nr (…), będące przedsiębiorstwem w rozumieniu art. 551 KC, obejmujące w szczególności:

– nieruchomość stanowiącą zabudowaną działkę gruntu oznaczoną nr geodezyjnym (…), mapa nr (…) o pow. 1 ha 3746 m2, położoną w M., objętą k.w. nr (…) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w C. Działka zabudowana: budynkiem produkcyjno-biurowym murowanym, w części frontowej dwukondygnacyjnym, a pozostałej części parterowym o pow. użytkowej 2.272 m2 wraz z wiatą o pow. użytkowej 380 m2; budynkiem magazynu nr (…) o pow. 1.028,90 m2 znajdującym się w budowie oraz budynkiem magazynu nr (…) o pow. użytkowej 447 m2 również w budowie;

– rzeczy ruchome stanowiące rzeczowe składniki majątku trwałego, wyposażenie i zapasy produkcyjne przedsiębiorstwa, opisane szczegółowo w dwóch wykazach stanowiących załączniki numer (…) do umowy;

– umowy handlowe, kooperacyjne oraz ubezpieczeniowe, a także wszelkie prawa dotychczas nabyte w związku z prowadzoną w ramach ww. przedsiębiorstwa działalnością gospodarczą,

– należności i wierzytelności związane z przedmiotowym przedsiębiorstwem,

– środki pieniężne zgromadzone na rachunkach bankowych tego przedsiębiorstwa,

– księgi i dokumenty związane z tym przedsiębiorstwem, skorygowane o zobowiązania, rozliczenia międzyokresowe związane z wymienioną działalnością gospodarczą,

 – oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo firmy, to jest: ZAKŁAD (…) z siedzibą w M. wraz z prawem do znaku towarowego.

Wartość rynkowa przedsiębiorstwa została określona na łączną kwotę 3.963.600 zł. W oparciu o § (…) umowy S.N. (1), zgodnie z treścią art. 1039 KC złożyła oświadczenie, iż dokonana na rzecz M.U. (1) ww. darowizna została dokonana ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia na schedę spadkową. Szacunkowa wartość zapasu materiałów do produkcji na dzień 29 lutego  w Zakładzie (…) wynosiła 1.480.000 zł. Łączna szacunkowa wartość rynkowa środków trwałych w zakładzie na datę 29 lutego  wynosiła 936.600 zł. W dniu 1 czerwca  spadkodawczyni wydała pozwanej przedsiębiorstwo wskazane w akcie darowizny z dnia 8 marca.

Oceniając wyżej wymienione fakty Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie. Powołując się na treść art. 991 § 1 i 2 KC oraz poglądy doktryny i orzecznictwa na temat instytucji zachowku, wskazał, iż uprawnionymi do dziedziczenia po zmarłej spadkodawczyni S.N. (1) byli, co pozostawało niesporne pomiędzy stronami, jej mąż S.N. (1) w 1/4 części, córka – pozwana M.U. (1) w 1/4 części, córka E.R. w 1/4 części oraz syn – powód K.N. (1) w 1/4 części, zaznaczając, że czwarte dziecko zmarłej – M.U. (2) jako ostatni z uprawnionych, zrzekł się dziedziczenia w prawem przewidzianej formie, co z mocy art. 992 KC powoduje, że przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku nie uwzględnia się jako spadkobiercy M.U. (2). Powód K.N. (1) jako syn S.N. (1) znajduje się zatem – w ocenie Sądu I instancji – w kręgu osób uprawnionych do zachowku po zmarłej i był legitymowany czynnie do wystąpienia z roszczeniem o zachowek wobec pozwanej M.U. (1) jako spadkobierczyni i obdarowanej.

Sąd Okręgowy stwierdził, iż pozwana nie kwestionowała, że K.N. (1) jest uprawniony do otrzymania zachowku po zmarłej S.N. (1), zanegowała zaś żądaną wysokość kwoty zachowku oraz zastosowanie względem powoda zasady ustalania kwoty zachowku w oparciu o ułamek 2/3, nie zaś 1/2.

Zachowek od firmy, spółki i przedsiębiorstwa Poznań Warszawa

Sąd Okręgowy wskazał – przytaczając w tym zakresie poglądy występujące w orzecznictwie – że uprzywilejowanie przewidziane w art. 991 § 1 KC dotyczy jedynie uprawnionych całkowicie niezdolnych do pracy trwale, zaznaczając, że przyczyną uprzywilejowania zawartego w tym przepisie były względy humanitarne, oraz że chodziło o szczególną ochronę osób, które ze względu na wiek czy stan zdrowia są pozbawione możliwości osiągania dochodów. Sąd I instancji podał, że powód od dzieciństwa jest osobą niepełnosprawną o widocznym kalectwie, wskazując, że orzeczeniami właściwych organów został uznany za niepełnosprawnego na stałe w stopniu umiarkowanym. W efekcie, w ocenie Sądu Okręgowego, w oparciu o zgromadzony materiał dowodowy uznać należy, że powód jest osobą częściowo i trwale niezdolną do pracy od dzieciństwa do chwili obecnej, a zatem i w dacie otwarcia spadku. Sąd I instancji uznał zatem za nieudowodnione twierdzenia powoda dotyczące jego całkowitej niezdolności do pracy, co uzasadniałoby domaganie się przez niego zachowku w wysokości 2/3 wartości udziału – stwierdzając, iż powodowi należy się zachowek w wysokości połowy wartości udziału, który by mu przypadł przy dziedziczeniu ustawowym.

Powołując się na treść art. 993 oraz 994 KC, oraz wyjaśniając pojęcie i zasady obliczenia substratu zachowku, Sąd Okręgowy stwierdził, że wartość składników majątkowych wchodzących w skład spadku wynosi 5.753.814,20 zł, w tym:

 – wartość darowizny z dnia 18.02. – 475.000 zł,

 – wartość darowizny z dnia 18.02. – 54.000 zł,

 – wartość darowizny z dnia 08.03.- 4.798.400 zł,

 – wartość darowizny z dnia 19.08.- 255.600 zł,

 – wartość darowizny z dnia 20.01. – 150.000 zł,

 – środki pieniężne na kontach bankowych w kwocie 20.814,22 zł.

Zgodnie z tym – stwierdza dalej Sąd Okręgowy – należny powodowi zachowek to kwota 569.226,75 zł wyliczona w następujący sposób: substrat majątku to kwota 5.753.814,20 zł, z której 1/4 to kwota 1.438.453,50 zł, z czego 1/2 to kwota 719.226,75 zł. Kwotę tą należało pomniejszyć o otrzymaną przez powoda darowiznę w wysokości 150.000 zł, w efekcie należna powodowi od pozwanej, tytułem zachowku, kwota to 569.226,75 zł.

Sąd I instancji wskazał przy tym, że należny pozwanej zachowek to teoretycznie kwota 719.226,75 zł. Pozwana oprócz odziedziczonych w spadku kwot zgromadzonych na rachunkach bankowych spadkodawczyni (20.814,22 zł) otrzymała też darowiznę o wartości 4.798.400 zł, wobec czego powinność uiszczenia przez pozwaną na rzecz powoda kwoty 569.226,75 zł nie narusza jej uprawnień jako osoby uprawnionej do zachowku wynikających z art. 999 KC i art. 1000 § 2 KC. Wyrok Sądu Apelacyjnego – I Wydział Cywilny z dnia 20 grudnia 2016 r. I ACa 957/16

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 2

R. F. wniósł o zasądzenie od A. F. na swoją rzecz kwoty 557.500 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu, nadto zasądzenie kosztów procesu. Dochodzonej kwoty domagał się tytułem zachowku po zmarłym Z. F.. Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów procesu. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły ustalenia, zgodnie z którymi strony są synami Z. F., pochodzącymi z różnych związków. Z. F. jego spadkobiercami ustawowymi byli powód i pozwany. Spadek po nim nabył w całości wprost na podstawie testamentu pozwany.

Z. F. i H. W. darowali pozwanemu prawo własności nieruchomości zabudowanej położonej w L. przy ul. (…), stanowiącej działkę nr (…) oraz udziały po ½ w prawie użytkowania wieczystego gruntu położonego w M. przy ul. (…), w gminie M., stanowiącego działkę nr (…) i odrębne od gruntu współwłasności dwóch budynkach i szopy, a nadto Z. F. darował pozwanemu prawo własności lokalu mieszkalnego nr (…) o pow. 70,75 m2, położonego w M. przy ul. (…) wraz z udziałem (…) części w prawie użytkowania wieczystego działki, na której budynek ten jest posadowiony.

Nieruchomość położona w L. została oddana przez gminę M. w użytkowanie wieczyste H. W. i Z. F. prowadzącym działalność gospodarczą pod firmą (…) w M., jednocześnie Gmina sprzedała im, jako wspólnikom ww. spółki cywilnej znajdujący się na tym gruncie budynek usługowo – produkcyjny. H. W. i Z. F. zawarli na czas nieokreślony umowę spółki cywilnej, która została przekształcona w spółkę jawna i wpisana do rejestru KRS. W chwili śmierci Z. F. był wspólnikiem Zakładu Produkcyjno – Usługowo – Handlowego (…), (…) Spółki Jawnej. Umowa stanowiła, że uprawnieni do udziału w zyskach i stratach spółki są H. W. w 50%  i Z. F. w 50% . W chwili śmierci Z. F. spółka prowadziła działalność w zakresie handlu detalicznego.

Zachowek od firmy, spółki i przedsiębiorstwa Poznań Warszawa

Wartość aktywów materialnych i niematerialnych tej spółki, jaką można było uzyskać realnie n ustalona w oparciu o dochody tej spółki wynosiła na dzień śmierci Z. F. 446.056,32 zł. Wartość szacunkowa zobowiązań spółki na dzień śmierci Z. F. stanowi kwotę 97.947,05 zł. Cena, za jaka można realnie zbyć spółkę stanowi 15%  jej wartości. Zobowiązania obciążające ww. spółkę w chwili śmierci Z. F. stanowiły łączna kwota 20 891,82 zł i zostały spłacone.

Według stanu z dnia śmierci spadkodawcy i dnia dokonania darowizny wartość nieruchomości położonej w L. wynosi 86 223 zł, w tym wartość budynku 17 687 zł, a wartość gruntu 68 536 zł, nieruchomości położonej w M. przy ul. (…) – kwotę 1 206 094 zł, w tym wartość budynku magazynowo – mieszkalnego 36 073 zł, nieruchomości tą lokalowej położonej w M. przy ul. (…) -309 363 zł.

Z. F. nie dokonał żadnych darowizn na rzecz syna R. F., jedyne przysporzenie stanowił prezent ślubny w postaci kwoty 10 000 zł oraz kwota 500 zł na zakup wózka dla pierwszej córki powoda., pożyczył jemu też kwotę 3 000 zł, kwota ta została zwrócona (w formie pieniężnej lub rzeczowej).

R. F. urodził się w (…) r., od około 5-tego roku jego życia wychowywała go wyłącznie matka, ojciec nie utrzymywał z nim kontaktu. W latach 70 i 80 widział się z ojcem kilka razy, głównie w związku ze sprawami o podwyższenie alimentów na rzecz powoda, których ojciec nie płacił ich regularnie i objęte były egzekucją. Potem kontakty powoda z ojcem były częstsze, około 2 razy do roku. Przed śmiercią Z. F. był około 3 – 4 razy w szpitalu, cierpiał na marskość wątroby, od około 8 – 9 lat nadużywał alkoholu. R. F. nie odwiedził go wówczas w szpitalu.

Powód jest właścicielem nieruchomości zabudowanej, położonej w S.. Na parterze budynku prowadzi pizzerię, a na poddaszu zamieszkuje z rodziną –żoną i trojgiem małoletnich dzieci. Jego dochód po pomniejszeniu o kredyty, wynosi 3.000 zł miesięcznie. Powód jest też właścicielem nieruchomości gruntowej o powierzchni 10 ha, położonej na wsi.

Na podstawie powyższych ustaleń Sąd Okręgowy uznał powództwo oparte na art. 991 KC w zw. z art. 1000 § 1 zd. pierwsze KC za częściowo zasadne.

Sąd stwierdził, że przedmiotem sporu co do okoliczności faktycznych było to jaka jest wartość trzech nieruchomości, położonych: w L. i M., a nadto jaka jest wartość zbywcza Zakładu Produkcyjno – Usługowo – Handlowego (…), (…) Spółki Jawnej, a docelowo udział w nim spadkobiercy Z. F.; a także, jaka jest wysokość długów spadkowych po Z. F., w tym czy pożyczył on od pozwanego kwotę 22 354,40 zł oraz czy Z. F. dokonał darowizn na rzecz powoda, a jeżeli tak to w jakiej łącznej wysokości.

Zachowek od firmy, spółki i przedsiębiorstwa Poznań Warszawa

Należny powodowi zachowek to ¼ spadku, połowa udziału spadkowego w razie dziedziczenia ustawowego (art. 924 KC w zw. z art. 931 KC). W skład spadku po Z. F. weszły prawa majątkowe związane z byciem wspólnikiem (…) spółki jawnej, zaś zaliczeniu do spadku podlegały darowane pozwanemu: prawo własności lokalu mieszkalnego położonego w M. przy ul. (…), udział ½ w prawie własności nieruchomości w L. oraz udział ½ w prawie użytkowania wieczystego gruntu położonego w M. przy ul. (…), stanowiącego działkę nr (…) wraz z udziałem ½ w prawie własności posadowionych tam budynków i szopy.

Sąd miał na uwadze, że spadkobierca wspólnika spółki jawnej nie dziedziczy majątku spółki, a jedynie wkład i prawo udziału. Nie podzielił jednak zarzutów pozwanego, że skoro powód domagał się zaliczenia do spadku prawa do połowy przedsiębiorstwa spółki jawnej (…), a zatem prawa niewchodzącego w skład spadku, to wartość spółki nie może zostać uwzględniona przy wyliczeniu zachowku.

Spółka jawna jest odrębnym od jej wspólników podmiotem prawa, jej majątek stanowi wszelkie mienie wniesione jako wkład lub nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia. Śmierć wspólnika powoduje rozwiązanie spółki, z tym że w przypadku gdy umowa tak stanowi lub pozostali wspólnicy tak postanowią, spółka trwa nadal. Sąd miał na uwadze, że po śmierci Z. F. i wstąpieniu w jego miejsce pozwanego spółka funkcjonowała i została wykreślona później co oznacza, że pozwany nie odziedziczył części majątku tej spółki, nie odziedziczył części przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 KC Z art. 65 § 1 i § 2 pkt 2 KSH, lecz udział w spółce. W przypadku śmierci wspólnika wartość udziału kapitałowego jego spadkobiercy oznacza się na podstawie osobnego bilansu sporządzonego na dzień śmierci wspólnika, uwzględniając wartość zbywczą majątku spółki.

Sąd doszedł do wniosku, że konieczne jest ustalenie wartości przedsiębiorstwa spółki, bo to właśnie ta wartość pozwala na określenie wysokości udziału. Kodeks spółek handlowych posługuje się terminem „udział kapitałowy” , dla którego ustalenia decydujące jest określenie „wartości zbywczej” majątku spółki. Udział zmarłego wynosił po 50% . Czyniąc ustalenia faktyczne co do wartości udziału, a wcześniej wartości zbawczej spółki (…) Sąd w całości oparł się na opinii biegłego z zakresu ekonomiki i rachunkowości przedsiębiorstw (…), po jej korekcie przez biegłego w opinii uzupełniającej, z tym zastrzeżeniem, że nie uwzględnił określonych przez biegłego zobowiązań tej spółki na dzień śmierci Z. F.. Określenie to miało wyłącznie charakter szacunkowy.

Zachowek od firmy, spółki i przedsiębiorstwa Poznań Warszawa

Opinia została sporządzona przez biegłego posiadającego niezbędną wiedzę i doświadczenie w zakresie objętym tezą postanowienia o dopuszczeniu tego dowodu, jest jasna i logiczna, biegły w sposób wyczerpujący i w pełni przekonywujący wyjaśnił przede wszystkim przyczyny wyboru podejścia inwestycyjnego z metodą dochodową kapitalizacji i niedokonywania wyceny metodą likwidacyjną lub majątkową, przyczyny pomniejszenia rynkowej wartości przedsiębiorstwa spółki (…) o 15%  tej wartości, która to kwota stanowi wskaźnik uległości stron w trakcie negocjacji handlowych oraz przyczyny uwzględnienia przeciętnego wynagrodzenia dwóch pracowników (świadczących – w miejsce dotychczasowych wspólników – odpłatnie pracę na rzecz spółki) i przeciętnego rocznego czynszu dzierżawnego dla dwóch sklepów w M.. Przy przyjętej metodzie wyceny (dochodowa) istotny był koszt działania spółki, jaki będzie ponosił każdy potencjalny właściciel, dlatego też pominięcie kosztów zatrudnienia dwóch pracowników i czynszu dzierżawnego, tylko z uwagi na to, że nie ponosił go spadkodawca i jego konkubina nie oddałoby, w ocenie Sądu, wartości zbawczej tego przedsiębiorstwa.

Sąd w całości podzielił wnioski i twierdzenia biegłego zawarte w opinii głównej oraz pisemnej i ustnej opinii uzupełniającej, uznając jedynie, że ustalenie realnej wysokości zobowiązań spółki jest możliwe w niniejszej sprawie, dlatego też nie było zasadne oparcie się jedynie na ich szacunkowej wartości, określonej przez biegłego, decydowała konkretna, rzeczywista wartość tych zobowiązań. Wartość przedsiębiorstwa wyniosła 446.056,32 zł. W zakresie rzeczywistej wysokości zobowiązań spółki z daty śmierci spadkodawcy pełnomocnik powoda wniósł o zobowiązanie pozwanego do przedłożenia dowodów potwierdzających zapłatę po śmierci Z. F. zobowiązań spółki (…), powstałych przed jego śmiercią. W wykonaniu zobowiązania pozwany przedstawił dokumenty, na których oparł się Sąd przyjmując, że powód przyznał, że zobowiązania spółki, powstałe przed śmiercią Z. F., a spełnione po jego śmierci stanowią łączną kwotę 20.891,82 zł.

Reasumując, Sąd ustalił wartość całego przedsiębiorstwa na kwotę 361.389,83 zł (446.056,32 zł – 20.891,82 zł = 425.164,50 zł; 15%  x 425.164,50 zł = 63.774,67 zł; 425.164,50 zł – 63.774,67 zł = 361.389,83 zł). W skład spadku po Z. F. wszedł udział ½ w tym przedsiębiorstwie, przedstawiający wartość 18. 694,91 zł.

Czyniąc ustalenia faktyczne co do wartości nieruchomości Sąd oparł się w całości na opinii biegłego sądowego z zakresu budownictwa i (…) podzielając ja w całości. Zdaniem Sądu biegły prawidłowo ocenił stan nieruchomości w L., który pogorszył się po śmierci spadkodawcy, a nadto zaznaczył, że wycena nieruchomości winna nastąpić według stanu z dnia darowizny. Dzień darowizny i otwarcia spadku dzielił zaledwie około miesiąc. Sąd miał też na uwadze, że w toku procesu pozwany rozporządził dwiema nieruchomościami, a według poglądu wyrażanego w judykaturze, przy ustalaniu wysokości zachowku nie zawsze decyduje wartość nieruchomości według cen aktualnych, gdy doszło do sprzedaży przez zobowiązanego do pokrycia zachowku nieruchomości, która jest następnie uwzględniania przy obliczaniu zachowku. W realiach rozpoznawanej sprawy zasadne jednak było, zdaniem Sądu, dla obu nieruchomości przyjęcie ich wartości ustalonych przez biegłego. Nieruchomość położoną w L. pozwany sprzedał w toku procesu za 40.000 zł małżonkom L.. T. L. jest sąsiadem pozwanego, obecnie wyjechał za granicę.

Zachowek od firmy, spółki i przedsiębiorstwa Poznań Warszawa

Pozwany powinien był się liczyć z koniecznością dokonania rozliczenia zachowku z powodem winien więc udowodnić, że cena ta nie była zaniżona w stosunku do ówczesnych cen rynkowych, czego nie uczynił, a wycena dokonana przez biegło wskazuje, że cena sprzedaży była zaniżona. Nieruchomość położona w M. przy ul. (…) została darowana w toku procesu przez pozwanego jego matce, a ta sprzedała ją osobom trzecim za cenę 1.500.000 zł. Biegły ustalił wartość nieruchomości na kwotę niższą, tj. 1.206.094 zł, jest to wartość według cen aktualnych. Zdaniem Sądu brak podstaw dowodowych do przyjęcia, że umowa z 18 sierpnia 2010 r. nie była umową darowizny, a nieruchomość ta była warta 1.500.000 zł również w dniu dokonania jej darowizny matce, wartość ta wynika ze stanu i cen znacznie odbiegających czasowo od tych z opinii.

Reasumując, Sąd ustalił wartość nieruchomości w L. na kwotę 86.223 zł, w M. przy ul. (…) na kwotę 1.206.094 zł, w M. przy ul. (…) na kwotę 309.363 zł oraz zaliczy do spadku prawo własności nieruchomości przy ul. (…) o wartości 309.363 zł oraz udział w prawach do pozostałych dwóch nieruchomości o wartościach 43.111,50 zł i 603.047 zł.

W zakresie długów spadkowych Sąd mając na uwadze niespójność stanowiska pozwanego co do przeznaczenia kwoty 20.000 zł uzyskanej z pożyczki udzielonej mu przez Bank, jego częściową sprzeczność z zeznaniami H. W. i treścią umowy pożyczki uznał, że pozwany nie udzielił ojcu pożyczki. Miał także na względzie, że pozwany nie naprowadził żadnych obiektywnych dowodów na okoliczność istnienia i wysokości innych, niż wyżej podniesione, długów spadkowych. Nie został wykazany fakt uiszczenia przez pozwanego podatku od nieruchomości w kwocie 105 zł, opłaty roczne z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości przy ul. oraz podatek od nieruchomości położonej w L.– nie należały do długów spadkowych, lecz powstały po śmierci Z. F.

Sąd nie uwzględnił zarzutu, iż powód otrzymał od ojca w przeciągu wielu lat darowizny w łącznej wysokości około 90 000 zł, które powinny być zaliczone na poczet należnego mu zachowku, albowiem okoliczności tej pozwany nie udowodnił. O niedokonaniu przez Z. F. darowizn na rzecz powoda świadczy, zdaniem Sądu, fakt braku kontaktów Z. F. z powodem w dzieciństwie tego ostatniego, sądowe dochodzenie alimentów od ojca. Polepszenie tych kontaktów w późniejszym okresie nie świadczy o dokonaniu darowizn. Niewiarygodne jest też, że w przypadku darowizn kwot rzędu kilkudziesięciu tysięcy złotych okoliczność ta nie została stwierdzona dokumentem. Z samego faktu, że R. F. wybudował budynek, w którym aktualnie zamieszkuje i prowadzi działalność gospodarczą nie można wyprowadzić wniosku, że środki na tę budowę miał od ojca, nawet zaś – hipotetycznie zakładając, że pochodziły od ojca – że przekazane zostały w oparciu o umowę darowizny, nie zaś inny stosunek prawny, a zeznań powoda i pozwanego wynikało, iż powód z ojcem okresowo prowadzili bliżej nieokreślone interesy. Sąd dał wiarę powodowi, jego matce G. F. i jej koleżance Z. W..

Zachowek od firmy, spółki i przedsiębiorstwa Poznań Warszawa

Łączna wartość spadku to 1.136 216,41 zł (180.694,91 + 309.363 + 43.111,50 + 603.047). Udział spadkowy powoda to ½ tej kwoty czyli 568.108,20 zł (1.136.216,41 zł/2). Należy zachowek to połowa tej kwoty. Sąd zaznaczył, że omyłkowo nie dokonał przeliczenia kwoty 568.108,20 zł przez ½ i z uwagi na to zasądził dochodzona przez powoda kwotę 557.500 zł zamiast 284.054,10 zł.

Rozstrzygnięcie w przedmiocie odsetek ustawowych Sąd oparł o art. 481 § 1 i 2 KC W orzecznictwie wyrażany jest pogląd, że zachowek ma charakter świadczenia bezterminowego w rozumieniu art. 455 KC, co za tym idzie odsetki należą się od wezwania do zapłaty, jak i taki, że skoro zachowek ustalany jest według cen aktualnych to odsetki należą się dopiero od daty wyrokowania w sprawie. Sąd miał na uwadze, że pozwany nie był w stanie w całości przewidzieć, jaką kwotę będzie musiał uiścić powodowi tytułem zachowku, jednak w dniu doręczenia mu odpisu pozwu winien liczyć się z tym, że będzie to co najmniej kwota 100.000 zł. Dlatego też co do tej kwoty Sąd zasądził odsetki od dnia następnego po doręczeniu odpisu pozwu.

Sąd uwzględnił żądanie pozwanego rozłożenia należności na raty. Sąd, mając na uwadze aktualną sytuację majątkową pozwanego, wysokość jego dochodów, konieczność uiszczania alimentów na dzieci, pozostawanie w związku z niepracującą konkubiną, a w szczególności znaczną wysokość zasądzonego zachowku uznał, że od razu powinna być płatna kwota 100.000 zł, pozostałą część rozłożył na 5 równych rocznych rat, zasadzając ustawowe odsetki w płatności którejkolwiek z rat.

Sąd uznał za niewykazane, iż pozwany dysponował oszczędnościami, na które powołał się pełnomocnik powoda w głosach stron, zachowanie pozwanego polegające na darowaniu matce najbardziej wartościowej nieruchomości – w toku procesu, gdy powinien był się liczyć z obowiązkiem spłaty powoda było obiektywnie nieprawidłowe, tym niemniej Sąd doszedł do wniosku, że nie stało to na przeszkodzie rozłożeniu na raty, w powyższy niezbyt odległy co do terminu płatności sposób. Sąd zaznaczył, że zastosowałby powyższe rozłożenie na raty również w przypadku zasądzenia prawidłowej), tzn. kwota 100.000 zł byłaby płatna od razu, pozostałe 184 054,10 zł zostałyby rozłożone na dwie równe raty roczne, płatne w dwóch pierwszych terminach wskazanych w pkt 2 wyroku.

Zachowek od firmy, spółki i przedsiębiorstwa Poznań Warszawa

Sąd nie podzielił również zarzutu pozwanego, że powód żądając zachowku nadużywa swego prawa w rozumieniu art. 5 KC z tego względu, że ze składników majątku od których ma być ustalany zachowek utrzymuje się pozwany i jego matka, że powód nie utrzymywał kontaktów z ojcem, kpił z jego choroby alkoholowej, nie odwiedził go przed śmiercią w szpitalu. Zdaniem Sądu zastosowanie art. 5 KC w sprawie o zachowek może nastąpić tylko w sytuacjach wyjątkowych, głównie gdy sytuacja majątkowa obowiązanego jest bardzo ciężka lub uprawniony do zachowku zachowywał się wobec spadkodawcy, za jego życia, w sposób zasługujący na szczególne potępienie z punktu widzenia zasad współżycia społecznego. Podstawową funkcją zachowku jest zapobieganie wypływaniu majątku poza najbliższą rodzinę oraz zapewnienie sprawiedliwego podziału schedy między uprawnionymi członkami rodziny.

Zdaniem Sądu pozwany nie wykazał, że w sprawie zaistniały okoliczność uzasadniające chociażby zmniejszenie, na podstawie art. 5 KC, kwoty zasądzonego zachowku. Stosunkowo chłodne relacje powoda z ojcem aż do jego śmierci były, w ocenie Sądu, spowodowane przede wszystkim przez Z. F., który w zasadzie nie utrzymywał z nim kontaktów, unikał dobrowolnego łożenia na powoda. Pozwany nie wykazał aby w późniejszym okresie zachowywał się wobec ojca w naganny sposób. Samo nieodwiedzenie ojca w szpitalu taką okolicznością nie jest i to już tylko z tej przyczyny, że pozwany nie wykazał, iż R. F. miał świadomości bliskiej śmierci ojca, a z zeznań pozwanego oraz jego matki złożonych w kontekście planowanego przeznaczenia środków z rzekomej pożyczki pozwanego dla ojca wynika, że pozwany i jego matka nie spodziewali się w trakcie hospitalizacji Z. F. jego rychłej śmierci. Wyrok Sądu Apelacyjnego – I Wydział Cywilny z dnia 26 czerwca 2014 r. I ACa 929/13

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu