Zgodnie z art. 991 § 1 i 2 Kodeksu cywilnego (KC) zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek);jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu wobec spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku. Stosownie natomiast do treści art. 993 KC przy obliczaniu zachowku dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, m.in. darowizny dokonane przez spadkodawcę. Zgodnie z art. 994 KC przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
Po myśli art. 922 § 3 KC do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej. Stosownie do treści art. 995 § 1 KC wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Zgodnie z art. 999 KC jeżeli spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony do zachowku, jego odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. Z
Zgodnie z art. 1000 § 1 i 2 KC jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny; jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. Uprawniony należny mu zachowek może otrzymać przede wszystkim w postaci powołania do spadku, zapisu lub uczynionej przez spadkodawcę na jego rzecz darowizny. Gdy jednak to nie nastąpi, przysługuje mu – w myśl powołanego przepisu – przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (roszczenie o zachowek). Stąd jednoznaczny wniosek, że o powstaniu na rzecz uprawnionego do zachowku roszczenia przeciwko spadkobiercy o pokrycie lub uzupełnienie w pieniądzu zachowku rozstrzyga tylko to, czy otrzymał on w całości należny mu zachowek w postaci powołania do spadku, zapisu lub uczynionej przez spadkodawcę na jego rzecz darowizny. Jeżeli otrzymał, roszczenie o zachowek nie przysługuje mu.
Jeżeli natomiast nie otrzymał, roszczenie o zachowek przysługuje mu, choćby został powołany do spadku, nawet z ustawy, i choćby współspadkobierca – adresat jego roszczenia sam też był uprawniony do zachowku. Powyższy wniosek znajduje potwierdzenie w przepisach art. 999 i art. 1005 § 1 KC, regulujących sytuacje, w których spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawiony do zachowku. Ponieważ z ustalonego stanu faktycznego w niniejszej sprawie wynika, że powódka otrzymała jedynie część należnego jej zachowku przysługuje jej co do zasady, roszczenie o jego zapłatę do wysokości dochodzonego roszczenia.
W celu obliczenia zachowku należy najpierw określić udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Wyjść trzeba tutaj od ustalenia udziału, w jakim uprawniony jest powołany do spadku z ustawy. Następnie udział ten mnoży się, stosownie do wyżej cyt. art. 991 § 1 KC, przez 2/3, jeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy lub małoletni, a w pozostałych sytuacjach – przez 1/2. Otrzymany wynik to właśnie udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku.
Zasadą jest, że wysokość należnego uprawnionemu zachowku odpowiada połowie wartości udziału, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Wyjątek przewidziany został tylko dla osób trwale niezdolnych do pracy oraz dla małoletnich zstępnych. Zaznaczyć w tym miejscu należy, iż zgodnie ze stanowiskiem judykatury istotny jest stan z chwili otwarcia spadku, czy w tym właśnie dniu osoba uprawniona pozostawała osobą trwale niezdolną do pracy lub osobą małoletnią, (zob. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 15 maja 2018 r. V ACa 331/17 Lex nr). W niniejszej sprawie w dniu otwarcia spadku to jest 07 marca 2017 r. powódka bezspornie była osobą małoletnią, co sprawia że udział spadkowy powódki wynosił 2/3 całości.
Kolejnym etapem obliczania zachowku jest ustalenie tzw. substratu zachowku (art. 993-995 KC). Ustalenie substratu zachowku wymaga przede wszystkim określenia czystej wartość spadku. Czysta wartość spadku stanowi różnicę pomiędzy stanem czynnym spadku, czyli wartością wszystkich praw należących do spadku, według ich stanu z chwili otwarcia spadku, i cen z chwili orzekania o zachowku (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego – zasadę prawną – z dnia 26 marca 1985 r., III CZP 75/84, OSP 1988, nr 2, poz. 27), a stanem biernym spadku, czyli sumą długów spadkowych.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
W pozwie pełnomocnik powódki K. C. wniósł o zasądzenie od pozwanej J. C. (1) na rzecz małoletniej K. C. kwoty 133.298,96 zł tytułem należnego powódce zachowku po spadkodawcy Z. C., po którym stwierdzenie praw do spadku na podstawie dziedziczenia testamentowego nastąpiło przed Sądem Rejonowym.
W odpowiedzi na pozew pełnomocnik pozwanej J. C. (1) wniósł o obniżenie należnego powódce zachowku o połowę, to jest do wysokości 1/3 udziału spadkowego oraz oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów sądowych, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.
W niniejszej sprawie w ocenie Sądu należy uznać, że udział spadkowy powódki stanowiący podstawę obliczenia zachowku to 2/3 całości (100 % udziału w spadku x 2/3). W niniejszej sprawie stan czynny spadku po Z. C. wynosi 616.421,86 zł. W skład masy spadkowej wchodzą bowiem: kwota 296.000 zł stanowiąca równowartość nieruchomości położonej w miejscowości O., kwota 300.921,86 zł zdeponowana na rachunkach bankowych zmarłego, kwota 4.500 zł stanowiąca równowartość ½ udziału w własności samochodu osobowego marki O. (…), kwota 15.000 zł jaką pozwana J. C. (1) wypłaciła z rachunku bankowego spadkodawcy prowadzonego w N. Banku Spółdzielczym w D. Oddział w O. W sprawie brak informacji o istnieniu jakichkolwiek długów spadkowych. W świetle powyższego odpowiedzialność pozwanej wobec powódki za zapłatę przysługującego jej zachowku ogranicza się do kwoty 406.838,42 złotych (2/3 x 616.421,86 zł= 406.838,42 zł). Wyrok Sądu Okręgowego – I Wydział Cywilny z dnia 28 czerwca 2019 r. I C 82/18
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
