Poniedziałek - Sobota9.00 - 20.00
ul. Głogowska 47a lok. 1a 60-736 Poznań
Tel.+48696293998
ZapraszamyJeżeli chcesz mieć przewagę problemy powierz najlepszym specjalistom
Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Zachowek dla wnuczki czy wnuka wydziedziczonego syna czy córki

Ochrona praw najbliższej rodziny zmarłego należy do podstawowych założeń prawa spadkowego. Znajduje ona wyraz w wielu instytucjach uregulowanych w księdze czwartej kodeksu cywilnego, w tym też i w instytucji zachowku (art. 991-1011 KC) zapewniającej osobom wskazanym w ustawie określoną korzyść ze spadku nawet wbrew woli zmarłego.

Zgodnie z art. 991 § 1 KC, zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Na podstawie art. 991 § 2 KC, jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Zachowek dla wnuczki czy wnuka wydziedziczonego syna czy córki Warszawa Poznań

Ażeby obliczyć zachowek należy określić udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Przy ustaleniu udziału, w jakim uprawniony byłby powołany do spadku z ustawy, zgodnie z art. 992 KC uwzględnia się także spadkobierców niegodnych, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczenia. W niniejszej sprawie tacy spadkobiercy nie występują. Następnie udział ten mnoży się, stosownie do art. 991 § 1 KC przez 2/3 lub 1/2 w zależności od tego, czyj zachowek jest ustalany. Otrzymany wynik to właśnie udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Kolejnym etapem obliczenia zachowku jest ustalenie tzw. substratu zachowku tj. czystej wartości spadku z doliczeniem wartości wszelkich darowizn przez spadkodawcę dokonanych. Następnie wartość substratu zachowku należy pomnożyć przez ustalony ułamek wyrażający udział spadkowy. Podstawą obliczenia zachowku jest czysta wartość spadku, stanowiąca różnicę pomiędzy wartością stanu czynnego, a wartością stanu biernego spadku (por. wyrok SN z dnia 14 marca 2008 r. w sprawie IV CSK 509/07). Zgodnie z art. 993 KC nie bierze się przy tym pod uwagę długów z tytułu zapisów i poleceń, a także zobowiązań z tytułu zachowku.

Przepis art. 922 KC określa prawa i zobowiązania, które wchodzą w skład spadku. Spadek obejmuje tylko i wyłącznie prawa i zobowiązania spadkodawcy mające charakter cywilno-prawny, których źródłem są przepisy kodeksu cywilnego lub przepisy szczególne. Do spadku nie należą prawa i obowiązki o charakterze administracyjno – prawnym, finansowo – prawnym czy karno – prawnym. Po określeniu czystej wartości spadku dolicza się do niej, dla ustalenia substratu zachowku, wartość darowizn dokonanych przez spadkodawców, bez względu na to czy były one uczynione na rzecz spadkobierców uprawnionych do zachowku, czy też innych osób. Zgodnie z art. 955 KC wartość darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalenia zachowku.

Kodeks cywilny przewiduje pewne wyjątki w tym zakresie, a mianowicie nie uwzględnia się drobnych darowizn zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych; nadto nie podlegają doliczeniu do spadku oraz rozliczeniu przy ustalaniu zachowku, darowizny na rzecz osób nie będących spadkobiercami oraz uprawnionymi do zachowku, dokonane przed więcej niż dziesięciu laty licząc wstecz od otwarcia spadku (art. 994 § 1 KC), jak również przy obliczaniu zachowku należnemu zstępnemu nie dolicza się darowizn uczynionych w czasie kiedy nie miał zstępnych, chyba że darowizna została dokonana na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego (art. 994 § 2 KC)

Uprawniony może otrzymać należy mu zachowek, obliczony w powyższy sposób, przede wszystkim w postaci powołania do spadku, zapisu lub uczynionej przez spadkodawcę na jego rzecz darowizny (art. 991 § 2 KC). Gdy jednak to nie nastąpi, przysługuje mu, zgodnie z cytowanym, wyżej przepisem, roszczenie przeciwko spadkobiercy o zapłatę sumy pieniężnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. W związku z powyższym, należy uznać, iż o powstaniu na rzecz uprawnionego do zachowku roszczenia przeciwko spadkobiercy o pokrycie lub uzupełnienie w pieniądzu zachowku rozstrzyga tylko to, czy otrzymał on w całości należny mu zachowek w postaci powołania do spadku, zapisu lub uczynionej przez spadkodawcę na jego rzecz darowizny.

Zachowek dla wnuczki czy wnuka wydziedziczonego syna czy córki Warszawa Poznań

Zgodnie z treścią art. 5 KC nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. W orzecznictwie dominuje pogląd, zgodnie z którym w pewnych szczególnych i wyjątkowych sytuacjach dopuszczalne jest obniżenie należności z tytułu zachowku na podstawie art. 5 KC, zwłaszcza przy uwzględnieniu klauzuli zasad współżycia społecznego.

W judykaturze podkreśla się, iż przy redukcji, bądź też unicestwieniu prawa podmiotowego należy zachować dużą ostrożność, a z drugiej strony dokonać wnikliwego rozważenia wszystkich aspektów konkretnego wypadku, a do nadużycia prawa będzie mogło dojść jedynie wyjątkowo, w przypadkach szczególnie rażących (por. wyrok SA w Poznaniu z dnia 15 lutego 2012 r. w sprawie I ACa 1121/11).

Zgodnie z przepisem art. 1008 KC. spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

  1. wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
  2. dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
  3. uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Powyższy katalog przyczyn wydziedziczenia ma charakter zamknięty i nie podlega wykładni rozszerzającej.

Wydziedziczenie może nastąpić tylko w ważnie sporządzonym testamencie, nieważność testamentu w całości zawsze powoduje nieważność wydziedziczenia.

Kodeks cywilny nie rozstrzyga wprost, w jakim momencie przesłanka wydziedziczenia musi być spełniona: w momencie sporządzania testamentu czy także w momencie otwarcia spadku. Tylko przebaczenie spadkodawcy znosić będzie tę przesłankę, przy czym trwała poprawa zachowania wydziedziczonego po sporządzeniu testamentu nie znosi wydziedziczenia.

Wydziedziczenie pozbawia nie tylko prawa do zachowku, pozbawia również powołania do spadku, a ściślej rzecz ujmując, pozbawia zdolności do dziedziczenia po określonym spadkodawcy. W drodze wydziedziczenia spadkodawca skutecznie obala ustawowy tytuł powołania do dziedziczenia. Wydziedziczony zostaje potraktowany tak samo jak osoba, która nie dożyła chwili otwarcia spadku (M. Pogonowski, Wydziedziczenie. Zarys problematyki, Rejent 2005, nr 4, s. 121).

Spadkodawca, formułując rozrządzenie o wydziedziczeniu, nie musi posługiwać się przy tym terminologią ustawową, musi jednak wyraźnie wyjawić swój zamiar pozbawienia prawa do zachowku określonej osoby oraz wskazać przyczynę takiego rozrządzenia.

Wskazanie w testamencie przyczyny wydziedziczenia nie zawsze przesądza o skuteczności wydziedziczenia. Dana przyczyna bowiem musi rzeczywiście istnieć, stąd też spadkobierca bezpodstawnie wydziedziczony może dochodzić zachowku, powołując się na bezzasadność wydziedziczenia. Także spadkobierca wydziedziczony w testamencie, któremu już z innych przyczyn nie służy roszczenie o zachowek, może w celu ochrony innego interesu prawnego – żądać ustalenia, że wydziedziczenie jest bezpodstawne (wyr. SN z dnia 9 grudnia 1974 r., I CR 873/74).

Wymienione w art. 1008 KC. przyczyny wydziedziczenia pozwalają na przyjęcie, że w każdym przypadku chodzi o świadome działanie osoby uprawnionej do zachowku, której dotyczy dana przyczyna wydziedziczenia. Tym samym nie można wydziedziczyć osoby, która z powodu wieku lub stanu psychicznego nie jest w stanie świadomie albo swobodnie podejmować decyzji i wyrażać swojej woli, kierować swoim postępowaniem (M. Pazdan (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. II, s. 1193; J. Kremis, B. Burian (w:) E. Gniewek, Komentarz, s. 1631).

Zachowek dla wnuczki czy wnuka wydziedziczonego syna czy córki

Przyczyna wydziedziczenia wymieniona w art. 1008 pkt 3 KC. polega na uporczywym niedopełnianiu względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Zachowanie uprawnionego do zachowku odnosi się do osoby spadkodawcy i dotyczy niedopełniania obowiązków rodzinnych względem niego, na przykład poprzez niewykonywanie obowiązku alimentacyjnego, nieudzielanie opieki, brak pomocy w chorobie itp. Należy jednak podkreślić, że wskazane zachowanie musi nosić cechy uporczywości, czyli musi być długotrwałe czy wielokrotne (A. Kidyba (red.) – Komentarz do kodeksu cywilnego).

W pojęciu „zaniedbywanie wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych”, o którym mowa w art. 1008 pkt 3 KC., mieści się również takie zachowanie, które prowadzi do faktycznego zerwania kontaktów rodzinnych i ustania więzi uczuciowej, normalnej w stosunkach rodzinnych. Chodzi tu więc również o wszczynanie ciągłych awantur, kierowanie pod adresem spadkodawcy nieuzasadnionych i krzywdzących zarzutów, wyrzucenie go z domu, brak udziału w jego życiu choćby poprzez wizyty w jego miejscu zamieszkania czy okazywanie zainteresowania jego sprawami (wyr. SN z dnia 7 listopada 2002 r., II CKN 1397/00).

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię

Pozwem małoletnia L. M., działającą przez swoich przedstawicieli ustawowych: K. M. i M. W. wniosła o zasądzenie na jej rzecz od pozwanego A. S. (1) kwoty 100.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie. Powódka wniosła o zasądzenie od pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu przedstawiciele ustawowi podali, że powódka jest córką M. W. i K. M., oraz wnuczką zmarłego T. M. (1), który sporządził testament w formie aktu notarialnego. W testamencie tym do całości spadku powołał pozwanego A. S. (1) i, jednocześnie, wydziedziczył jedynego syna K. M.. Przedstawiciele ustawowi powódki wskazali, że postanowieniem. Sąd Rejonowego P. (…)stwierdził, że pozwany w całości nabył spadek po T. M. (1). Przedstawiciele ustawowi powódki zaznaczyli, iż z uwagi na małoletniość, przysługuje jej względem spadkobiercy roszczenie o zachowek w wysokości 2/3 udziału, który by jej przysługiwał w wypadku powołania do spadku z ustawy.

Przedstawiciele ustawowi powódki podkreślili, iż mając na uwadze fakt, że T. M. (1) był wdowcem, całość spadku przypadłaby jego jedynemu synowi – K. M., który ze względu na fakt wydziedziczenia jest traktowany tak jakby nie dożył otwarcia spadku. W związku z tym, w sytuacji ustawowego dziedziczenia, całość spadku przypadłaby właśnie małoletniej L. M. Przedstawiciele ustawowi powódki podali, że w skład spadku po T. M. (1) wchodzi lokal nr (…) stanowiący odrębną własność położony w budynku położonym w P. przy ul. (…), którego wartość rynkowa według stanu z dnia śmierci T. M. (1), a cen obecnych wynosi 150.000 zł. Przedstawiciele ustawowi małoletniej, wskazali, że wezwali spadkobiercę A. S. (1) do dobrowolnej zapłaty kwoty 100.000,00 zł tytułem zachowku przysługującego L. M., które pozostało bez odpowiedzi.

W odpowiedzi na pozew pozwany A. S. (1) wniósł o oddalenie powództwa w całości. Domagał się zasądzenia od powódki na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnianiu pozwany zaprzeczył twierdzeniom powódki, jakoby wartość rynkowa przedmiotowego lokalu wynosiła 150.000 zł, wskazując, iż lokal ten nie był remontowany przez spadkodawcę i jest zaniedbany. Ponadto, pozwany – z ostrożności procesowej – wniósł o miarkowanie wysokości ewentualnego zachowku ze względu na zasady współżycia społecznego, o których mowa w art. 5 KC Pozwany podał iż żądana kwota zachowku niemal w całości konsumuje wartość nieruchomości, co prowadzi do niesprawiedliwych konsekwencji dla pozwanego.

Zachowek dla wnuczki czy wnuka wydziedziczonego syna czy córki Warszawa Poznań

Pozwany zaznaczył, iż nie można pominąć faktu, że spadkodawca nie miał świadomości przyjścia na świat swojej wnuczki, a ojciec powódki nie poinformował o jej przyszłych narodzinach swojego ojca. W ocenie pozwanego okoliczności niniejszej sprawy, jako szczególne, dają podstawę do obniżenia kwoty ewentualnego zachowku przynajmniej o połowę. Pozwany wniósł o rozłożenie ewentualnej kwoty na raty, tj. na 5 równych rat płatnych w odstępach rocznych. Wskazał, że jego stan majątkowy i rodzinny sprawia, że spełnienie świadczenia przez pozwanego niezwłoczne lub jednorazowo byłoby niemożliwe lub bardzo utrudnione i narażałoby jego i jego bliskich na niepowetowane szkody. Odnosząc się do żądanych odsetek pozwany wskazał, iż określnie zachowku następuje według cen z chwili orzekania o roszczeniu o zachowku, a zatem odsetki od tak ustalonego świadczenia pieniężnego powinny być naliczane dopiero od daty wyrokowania w sprawie.

Z ustaleń Sądu wynikało, że w skład spadku po T. M. (1) wchodził lokal mieszkalny, stanowiący przedmiot odrębnej własności, dla którego prowadzona jest KW nr (…), położony w P. przy ul. (…), wraz udziałem we współwłasności w częściach wspólnych użytkowania wieczystego nieruchomości zapisanej w KW (…) wynoszącymi (…) części. Wartość przedmiotowego lokalu według stanu na dzień otwarcia spadku oraz cen aktualnych wynosi 148.000 zł.

Powódka jest zstępnym spadkodawcy, który byłby powołany do spadku z ustawy bowiem jedyny syn spadkodawcy, a ojciec powódki został skutecznie wydziedziczony. Przyczyna wydziedziczenia K. M. wynikała z pozostawionego przez spadkodawcę testamentu notarialnego. Zgodnie z treścią z art. 1011 KC skutki wydziedziczenia obejmują tylko spadkobiercę wydziedziczonego. Wydziedziczenie ma charakter osobisty i nie przenosi się na potomstwo wydziedziczonego, zaś udział spadkowy wydziedziczonego nie dotyczą jego zstępnych. Wydziedziczony jest traktowany tak jakby nie dożył otwarcia spadku.

Powódka jest małoletnia. Zgodnie z art. 991 § 1 KC należy się jej zatem 2/3 wartości udziału spadkowego, który by jej przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Powódka byłaby jedynym spadkodawcą ustawowym, z uwagi na skuteczne wydziedziczenie jej ojca, który był jedynym synem spadkodawcy. Powódka nie otrzymała należnego jej zachowku w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, wobec czego przysługuje jej przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia jej zachowku. Bezspornym jest również fakt, że w niniejszej sprawie jedynym spadkobiercą na mocy testamentu jest pozwany.

Zachowek dla wnuczki czy wnuka wydziedziczonego syna czy córki Warszawa Poznań

Pozwany co do zasady nie kwestionował prawa małoletniej powódki do zachowku, jednakże podniósł zarzut, że przyznanie powódce zachowku będzie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego z uwagi na nieświadomość spadkobiercy o narodzinach powódki i wynikający z tego brak jakichkolwiek relacji pomiędzy powódką a spadkodawcą, a także skuteczne wydziedziczenie jej ojca powódki.

W toku niniejszego postępowania ustalone zostały okoliczności, które dają podstawy , w oparciu o art. 5 KC, do obniżenia sumy należnej powódce tytułem zachowku.

Przede wszystkim zamiarem spadkodawcy nie było aby wskazany przez niego w testamencie spadkodawca A. S. (1) 2/3 wartości masy spadkowej miał przekazać innej osobie. Powódka nie była spadkodawcy znana, a ojciec powódki został przez spadkodawcę skutecznie wydziedziczony. Nawet gdyby przyjąć, że spadkodawca, chorujący po udarze mózgu zrozumiał, że jego syn i konkubina syna spodziewają się dziecka nie mógł mieć pewności, że dziecko to się urodzi i że K. M. umożliwi mu w przyszłości jakiekolwiek kontakty z tym dzieckiem.

Powódce przysługiwało 2/3 wartości spadku czyli 98.668 zł (148.000 zł x2/3), więc pozwanemu pozostałaby kwota 49.332 zł , a w swej sytuacji majątkowej i rodzinnej musiałby sprzedać mieszkanie, aby zapłacić zachowek. Z pewnością byłoby to sprzeczne z wolą spadkodawcy, który wskazał siostrzeńca jako jedynego spadkodawcę i przyszłego właściciela mieszkania. Sąd dążył do respektowania w jak największym możliwym zakresie woli spadkodawcy bez istotnego pogwałcenia uprawnień powódki dlatego też, przy zastosowaniu art. 5 KC zasądził od pozwanego na rzecz powódki połowę przysługującego jej zachowku, tj. kwotę 49.334 zł (98.668 zł x 1/2).

Mając na uwadze sytuację rodzinną i życiową pozwanego, który jest obciążany obowiązkiem utrzymania żony, oraz trójki dzieci, rozłożył zasądzoną na rzecz powódki kwotę na dwie raty. Wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu – XII Wydział Cywilny z dnia 9 listopada 2018 r. XII C 189/17

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu