Poniedziałek - Sobota9.00 - 20.00
ul. Głogowska 47a lok. 1a 60-736 Poznań
Tel.+48696293998
ZapraszamyJeżeli chcesz mieć przewagę problemy powierz najlepszym specjalistom
Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Zachowek od wnuka albo wnuczki jako spadkobiercy

Instytucja zachowku związana jest ściśle z obowiązującą w prawie polskim zasadą swobody testowania, która umożliwia spadkodawcy ustanowienie swoim spadkobiercą każdej osoby, także spoza grona krewnych. Zachowek jest zatem ustawowym „zabezpieczeniem” interesów majątkowych osób najbliższych spadkodawcy, co do których uważa się, że przyczyniły się one do powstania majątku. Zapewnia on im, niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet jej wbrew, możliwość dochodzenia roszczenia pieniężnego odpowiadającego określonemu w powołanym przepisie ułamkowi wartości udziału w spadku, który by im przypadał w drodze dziedziczenia ustawowego.

Zgodnie z art. 991 § 1 KC. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Wedle art. 991 § 2 KC. jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Jak wskazuje się w doktrynie polski Kodeks cywilny realizuje ochronę najbliższych osób rodziny zmarłego przede wszystkim przez zachowek. Zachowek to określona wartość, którą najbliższe osoby powinny otrzymać od spadkodawcy w postaci darowizny, powołania do spadku lub zapisu (zwykłego lub windykacyjnego). Prawo do zachowku przysługuje zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, ale jedynie wtedy, gdy in concreto byliby powołani do spadku z ustawy, a zatem są najbliższymi dziedzicami ustawowymi. Prawo do zachowku powstaje ex lege z chwilą otwarcia spadku i przysługuje zarówno w wypadku dziedziczenia testamentowego, jak i ustawowego. Ten ostatni wypadek wejdzie w grę wtedy, gdy z uwagi na istnienie darowizn doliczanych do spadku, odziedziczony udział nie pokrywa zachowku uprawnionego (zob. K. Osajda (red.), P. Księżak, Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2018, Legalis).

Zachowek od wnuka albo wnuczki jako spadkobiercy

Szczegółowe ustalenie wysokości zachowku składa się z kilku etapów. Po pierwsze, należy określić ułamek stanowiący podstawę do obliczania zachowku. Po drugie, ustala się tzw. substrat zachowku, na który składa się stan czysty spadku wraz z doliczonymi darowiznami. Po trzecie, mnoży się substrat zachowku przez ułamek, który wyraża udział stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Wynik mnożenia stanowi zachowek. Dodatkowo, w celu ustalenia wielkości roszczenia o świadczenie pieniężne potrzebne do uzupełnienia zachowku, odejmuje się od zachowku wielkość określonych korzyści uzyskanych przez uprawnionego (lub jego wstępnych).  Podstawą ustalenia zachowku jest udział spadkowy, który by przypadł uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym. Chodzi tutaj o udział określony na podstawie przepisów art. 931 i n. KC., jednakże z modyfikacją wynikającą z art. 992 KC. Udział ten należy pomnożyć przez 1/2 lub 2/3.

W kwestii substratu zachowku, obowiązujące przepisy nakazują w pierwszej kolejności obliczenie tzw. czystej wartości spadku, którą stanowi różnica między wartością stanu czynnego spadku (aktywów) i wartością stanu biernego (pasywów) z pominięciem długów wynikających z zapisów i poleceń. Podkreślić należy w tym miejscu, iż obliczenie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej wg cen z daty orzekania o zachowku, a według ich stanu z chwili otwarcia spadku (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego – zasada prawna – z dnia 26.03.1985 r. III CZP 75/84 OSNC 1985/10/147, uchwała Sądu Najwyższego z 17.05.1985 r. III CZP 69/84 OSNC 1986/3/24).

Do tak wyliczonej czystej wartości spadku dolicza się następnie wartości darowizn oraz zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę, zgodnie z zasadami art. 993 i 997 KC, przy czym stosownie do art. 994 § 1 KC doliczeniu do spadku nie podlegają drobne darowizny zwyczajowo przyjęte w danych stosunkach (a więc darowizny niewielkiej wartości wręczane z różnych okazji), darowizny dokonane na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku, dokonane przez więcej niż 10 laty licząc wstecz od otwarcia spadku. Tym samym darowizny uczynione na rzecz spadkobierców albo osób uprawnionych do zachowku są doliczone do spadku bez względu na czas ich dokonania. Wyjaśniał to zresztą Sąd Najwyższy wskazując, że „Przyjęta w art. 994 § 1 KC granica czasowa dotyczy tylko darowizn uczynionych na rzecz osób trzecich, a więc przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku jedynie dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty przed otwarciem spadku darowizn na rzecz osób trzecich. Natomiast darowizny uczynione na rzecz spadkobierców albo uprawnionych do zachowku dolicza się do spadku niezależnie od tego, kiedy zostały dokonane, także wówczas, gdy spadkodawca uczynił darowiznę więcej niż dziesięć lat przed śmiercią.” Art. 995 § 1 KC przesądza natomiast, że wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalenia zachowku. W końcu obliczenie należnego zachowku następuje po wymnożeniu substratu zachowku przez udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku.

Zachowek od wnuka albo wnuczki jako spadkobiercy Poznań

Zgodnie zaś z treścią art. 1000 § 1 KC jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.

Swoboda dysponowania majątkiem za życia, np. w formie darowizn, czy swoboda testowania pozwalająca na dowolne dysponowanie majątkiem w testamencie na wypadek śmierci mogą prowadzić do pokrzywdzenia osób najbliższych spadkodawcy. Stąd też osoba fizyczna ma przynajmniej moralny obowiązek wspierania przywołanych członków najbliższej rodziny, w tym też pozostawienia im korzyści ze spadku. Jednakże o tym kto i na jakich zasadach otrzyma korzyści po zmarłym, decyduje ustawa.

Należy w tym miejscu wskazać, że artykuł 1000 KC reguluje problem uzyskania kwoty potrzebnej do uzupełnienia zachowku od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczaną do spadku (art. 993-995 KC), przy czym należy uznać, że odpowiedzialność obdarowanych ma charakter subsydiarny. Wprawdzie przepis stanowi o sumie pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku, nie powinno jednak budzić wątpliwości, że uprawniony do zachowku może kierować swoje roszczenia przeciwko obdarowanym także w sytuacji, gdy nie otrzymał żadnej korzyści ze spadku jak też od zobowiązanych spadkobierców tytułem wypłaty części zachowku (zob. Kodeks cywilny. Komentarz. Tom IV. Spadki pod red. A. Kidyby, publ.).

Jeżeli spadkodawca dokonał darowizny wyczerpującej cały spadek, uprawniony do zachowku może dochodzić od obdarowanego roszczenia o zachowek w granicach określonych w art. 1000 KC (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2008 roku, sygn. akt III CSK 255/07). Nieuwzględnienie takich darowizn przy obliczaniu zachowku czyniłoby ochronę osób najbliższych, ustanowioną w ustawie, całkowicie iluzoryczną. O tym, że uprawnionym do zachowku jest też spadkobierca powołany do dziedziczenia wskazuje chociażby treść art. 998 § 1 KC Użycie zaś w art. 991 KC słowa ,,byliby’’ ma natomiast określić, że zachowek nie zawsze przysługuje zstępnym czy rodzicom, lecz tylko wtedy, gdy osoby te dziedziczyłyby z ustawy w danej, konkretnej sytuacji (jeżeli pozostały dzieci, rodzice nie są uprawnieni do zachowku, itd.). Ustawodawca postanowił, że głównym adresatem roszczenia o zachowek jest spadkobierca (art. 991 § 2 KC), a dopiero kiedy otrzymanie od spadkobiercy zachowku jest niemożliwe, uprawniony może żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Odpowiedzialność obdarowanego względem uprawnionego ogranicza się do wzbogacenia będącego skutkiem darowizny (art. 1000 § 1 KC).

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 1

J. L. M. (1) zmarła 2 lutego jako wdowa. J. L. M. (1) pozostawiła jedynego syna – powoda P. M. Sąd Rejonowy. Postanowieniem stwierdził, że spadek po J. L. T. (1) nabył w całości, na podstawie testamentu notarialnego sporządzonego w dniu 30 maj rep. A numer (…), M. P. – wnuk spadkodawcy.

Spadkodawca pozostawił nieruchomość. Wartość rynkowa prawa własności nieruchomości lokalowej położonej w P. przy ul. (…) objętej księgą wieczystą nr (…) według stanu na dzień 16 lutego oraz cen aktualnych z chwili ustalania zachowku wynosi 236.818 zł. Powód otrzymał od pozwanego wnuka M. P. w ramach spłaty zachowku kwotę 75.000 zł, a następnie 15.000 zł.

Zachowek od wnuka albo wnuczki

Spór faktyczny między stronami koncentrował się na wartości rynkowej nieruchomości lokalowej będącej przedmiotem wyceny przez biegłego R. D. w opinii. Pomimo zarzutów zgłaszanych przez pozwanego pod adresem opinii, Sąd uznał, że stanowi ona pełnowartościowy materiał dowodowy i może być w pełni wykorzystana do ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie. Biegły ustalił wartość rynkową nieruchomości przez zastosowanie podejścia porównawczego i metody korygowania ceny średniej. Przy zastosowaniu podejścia porównawczego konieczna była znajomość cen transakcyjnych nieruchomości podobnych do nieruchomości opiniowanej, a także cech tych nieruchomości wpływających na poziom ich cen. Przedmiotem wyceny była nieruchomość o przeznaczeniu mieszkaniowym, dla której biegły porównywał ceny transakcji dotyczących nieruchomości podobnych o takim samym przeznaczeniu. Stosując metodę korygowania ceny średniej biegły ustalił cenę średnią w drodze korekty średniej ceny nieruchomości podobnych ze współczynnikami korygującymi wartości przypisane poszczególnym cechom tych nieruchomości. Zdaniem Sądu według stanu na dzień 14 maj wycena jest aktualna i uwzględnia wszystkie istotne okoliczności.

Zgodnie z powyższymi założeniami należy ustalić co następuje: ułamek stanowiący podstawę do obliczenia zachowku w niniejszej sprawie to 1/2, ponieważ w sprawie bezsporne jest, że nie zachodzą przesłanki o których mowa w art. 991 § 1 KC. uprawniające do przyjęcia zwiększonego ułamka tj. 2/3. Substrat zachowku stanowi kwota 236.818 zł. Na podaną wartość składa się wartość rynkowa prawa własności nieruchomości lokalowej położonej w P. przy ul. (…) objętej księgą wieczystą nr (…) według stanu na dzień 16 lutego oraz cen aktualnych z chwili ustalania zachowku (sporządzenia opinii biegłego w sprawie). Dla potrzeb obliczania zachowku, należy ustalić udział spadkowy powoda zgodnie z (art. 931 i n. KC.).

Powód był jedynym zstępnym J. L. M. (1)., a więc na podstawie dziedziczenia ustawowego nabyłby cały spadek. Mnożąc ustaloną wartość spadku (236.818 zł) przez ułamek ½ otrzymujemy zachowek przysługujący powodowi w wysokości 118.409 zł. Następnie odejmując od tak ustalonego zachowku kwotę otrzymanych przez powoda wpłat tytułem zachowku – w łącznej kwocie 90.000 zł otrzymujemy należną powodowi ostatecznie wartość pozostałej części, należnego powodowi od pozwanego zachowku w kwocie 28.409 zł.  Sąd uwzględnił zatem żądanie główne co do kwoty 28.409 zł w stosunku do pozwanego wnuka M. P. wraz z odsetkami należnymi od dnia wyrokowania, tj. od dnia 6 marca 2020 r. Wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu – XII Wydział Cywilny z dnia 5 marca 2020 r. XII C 152/19

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 2

Powódka A. W. (1) wnosiła o zasądzenie solidarnie od pozwanych W. W. (1) i A. S. tytułem zachowku po matce A. W. (2) kwoty 100.000 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, a także kosztów procesu według norm przepianych, a w przypadku uznania, że po stronie pozwanych nie ma solidarności o zasądzenie od każdej z pozwanych kwoty po 50.000 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty i kosztów procesu według norm przepisanych. Pozwane A. S. i W. W. (1) wnosiły o oddalenie powództwa w całości oraz o nieobciążanie ich kosztami procesu. Z ostrożności procesowej wnosiły o uznanie powódki A. W. (2) za niegodną dziedziczenia po zmarłej A. W. (2).

Powódka A. W. (1) jest jedynym dzieckiem A. W. (2), zaś pozwane W. W. (1) i A. S. są córkami powódki. A. W. (2) na mocy testamentu notarialnego powołała do spadku powódkę, ale następnie zmieniła zdanie i na mocy testamentu notarialnego powołała do spadku pozwane. W chwili sporządzenia tego ostatniego testamentu pozwana W. W. (1) miała 21 lat, a pozwana A. S. 19 lat.

Umową A. W. (2) darowała pozwanej W. W. własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego położonego w O. przy ulicy (…). W momencie zawarcia tej umowy powódka była za granicą, gdzie przebywała od kilku lat. Następnie umową pozwana W. W. (1) darowała pozwanej A. S. własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego położonego w O. przy ulicy (…), a wartość tej darowizny strony ustaliły na kwotę 170.000 złotych. W tym czasie pozwana W. W. (1) zawarła związek małżeński i razem z mężem przeprowadziła się do G., gdzie miała nabyć lokal z zasobów towarzystwa budownictwa społecznego.

Powódka jako jedyna córka A. W. (3) przy dziedziczeniu na podstawie ustawy otrzymałaby cały spadek po matce. Podstawę do obliczenia należnego powódce zachowku stanowi zatem udział w 1/2 całości spadku.

Stan czynny spadku po A. W. (2) wynosi zero. Długi spadkowe związane z wykonaniem nagrobka A. W. (2), a uregulowane przez pozwaną A. S., jak wynika z przedłożonej przez nią faktury VAT, wynoszą 6.000 złotych. Do czystej wartości spadku po A. W. (2) należy zaliczyć wartość własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w O. przy ulicy (…), które A. W. (2) darowała pozwanej W. W. Według opiniującego na etapie postępowania apelacyjnego biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości P. S. wartość tego prawa wynosi 168.340 złotych. Sąd Apelacyjny w pełni podziela tę opinię. Spełnia ona stawiane jej wymogi, odzwierciedla staranność i wnikliwość w badaniu zleconego zagadnienia, odpowiada w sposób wyczerpujący, stanowczy i zrozumiały na postawione pytanie, a przytoczona argumentacja jest w pełni przekonująca, równocześnie opinia ta poparta jest głęboką wiedzą i wieloletnim doświadczeniem zawodowym biegłego. Żadna ze stron jej nie kwestionowała. Opinia ta była zatem w pełni miarodajna dla ustalenia wartości własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w O. przy ulicy (…) darowanego pozwanej W. W. przez A. W. (2).

Do czystej wartości spadku po A. W. (2) należy także doliczyć kwoty darowane powódce przez A. W. (2). Z zeznań pozwanej W. W. (5) i pozwanej A. S., które zostały ocenione przez Sąd I instancji jako wiarygodne, a czego skarżąca nie kwestionowała, wynika, że A. W. (2) przekazywała powódce pieniądze m.in. na spłatę zaległego czynszu, zakup samochodu, a darowizny te objęły co najmniej kwotę 21.000 złotych.

Substrat należnego powódce zachowku wynosi zatem 183.340 złotych (- 6.000 złotych + 168.340 złotych + 21.000 złotych). Obliczanie zachowku zamyka operacja pomnożenia substratu zachowku przez udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Jej wynik wyraża wysokość należnego zachowku. Tak więc należny powódce zachowek wynosi 91.670 złotych (183.340 złotych x 1/2).

Stosownie do art. 991 § 2 KC kwotę 91.670 złotych należało pomniejszyć o wartość darowizn dokonanych na rzecz powódki przez A. W. (2), a więc o kwotę 21.000 złotych.

Pozwane są zatem zobowiązane do zapłaty na rzecz powódki tytułem zachowku kwoty 70.670 złotych. Oczywiście pozwane zobowiązane są zapłacić na rzecz powódki tę kwotę solidarnie, skoro, jak wynika z art. 1034 § 1 KC do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe.

Jednocześnie, mając na względzie okoliczności niniejszej sprawy, sytuację majątkową i osobistą pozwanych, a także twierdzenia pozwanej A. S., którym nie sposób odmówić wiarygodności, że celem zapłaty na rzecz powódki zachowku pozwane muszą sprzedać własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego położonego w O. przy ulicy (…) Sąd Apelacyjny uznał, że zaistniał szczególnie uzasadniony wypadek z art. 320 KPC przemawiający za rozłożeniem na raty świadczenia zasądzonego od pozwanych na rzecz powódki. Wyznaczone terminy zapłaty dwóch równych rat w wysokości po 35.335 złotych mieszczą się we wskazanym przez pozwaną A. S. półrocznym terminie i w ocenie Sądu Apelacyjnego pozwalają pozwanym na sprzedaż lokalu mieszkalnego położonego w O. przy ulicy (…) i zgromadzenie środków na zapłatę zachowku na rzecz powódki.

Końcowo należy wskazać, że w niniejszej sprawie nie było podstaw do obniżenia należnego powódce zachowku na podstawie art. 5 KC. Pozwane nie wykazały takich zachowań powódki względem nich, które mogłyby zostać ocenione negatywnie w świetle art. 5 KC. Do zachowań tych z pewnością nie można zaliczyć wskazywanych przez pozwaną A. S. żądań powódki do tej pozwanej o zakup leków, środków pielęgnacyjnych, wyżywienia A. W. (2), czy o wypranie odzieży A. W. (2). Także sytuacja majątkowa i osobista pozwanych nie jest na tyle niekorzystna by uzasadniała przyjęcie, że żądanie od nich zapłaty zachowku w pełnej wysokości pozostaje w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego. Wprawdzie pozwane celem zapłaty na rzecz powódki zachowku muszą sprzedać własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego położonego w O. przy ulicy (…), ale mają zaspokojone potrzeby mieszkaniowe, obie są młode i zdrowe, a pozwana A. S. pracuje.

Pozwane nie wykazały też zachowań powódki względem A. W. (2), które mogłyby być ocenione negatywnie w świetle art. 5 KC. Z niekwestionowanych ustaleń Sądu I instancji wynika, że powódka przez jakiś czas opiekowała się A. W. (2), odwiedzała ją w szpitalu. Sam brak częstych odwiedzin, czy nawet używanie przez powódkę względem A. W. (2) słów obraźliwych, nie może zostać ocenione jako na tyle naganne, by uzasadniało obniżenie należnego powódce zachowku. Wyrok Sądu Apelacyjnego – I Wydział Cywilny z dnia 13 lutego 2014 r. I ACa 302/13

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu