Czy sześciomiesięczny termin przewidziany w art. 952 § 3 KC dla przesłuchania świadków testamentu ustnego jest zachowany, gdy przed jego upływem, we wniosku o stwierdzenie nabycia spadku został powołany fakt sporządzenia i niespisania treści testamentu ustnego oraz wskazano trzech świadków tego testamentu, jednak jedna ze wskazanych osób nie była świadkiem testowania, a w toku postępowania ustalono osobę trzeciego świadka?
W terminie 6 miesięcy od otwarcia spadku sąd powinien przesłuchać świadków testamentu ustnego i ustalić na tej podstawie treść rozrządzeń spadkodawcy. Do sądu spadku przed upływem 6 miesięcy nie tylko powinna wpłynąć informacja o niespisaniu treści testamentu ustnego ze wskazaniem świadków tego testamentu, ale w tym samym terminie sąd musiałby wskazanych świadków przesłuchać i na podstawie ich zeznań ustalić treść dokonanych rozrządzeń.
Jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.
Termin 6 miesięcy jest zachowany, jeżeli przed jego upływem do sądu spadku wpłynie przewidziane w art. 661 KPC zawiadomienie ze wskazaniem świadków testamentu wraz z ich adresami (tak: uchwała SN z 27.6.1969 r., III CZP 31/69, OSPiKA Nr 4/ 1970, poz. 87 oraz uchwała SN (7) z 13.2.1980 r., III CZP 69/79, OSNCP Nr 9/1980, s. 1) lub został złożony wniosek o stwierdzenie nabycia spadku wymieniający osoby i adresy świadków lub wskazujący akta zawierające te dane (tak uchwała SN z 3.10.1969 r., III CZP 75/69, RPEiS Nr 2/1970, s. 362). Ponadto Sąd Najwyższy przyjął także, że termin z art. 952 § 3 KC jest zachowany, jeżeli przed jego upływem wpłynął do sądu ogólnikowo sformułowany wniosek o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie niesprecyzowanego bliżej testamentu, a sąd nie wezwał wnioskodawcy do uzupełnienia wniosku przez wskazanie rodzaju testamentu (por. orzecz. SN z 9.12.1975 r., III CRN 299/ 75, OSPiKA Nr 12/1976, poz. 234). Ta linia orzecznictwa jest kontynuowana, o czym świadczy treść postanowienia SN z 14.12.2000 r., I CKN 668/00 (OSNC Nr 10/2001, poz. 151).
Zgodnie z art. 661 KPC sąd spadku, zawiadomiony o niespisaniu treści sporządzonego testamentu ustnego, ma obowiązek przesłuchać wskazanych świadków testamentu i na podstawie ich zeznań ustalić treść dokonanych rozrządzeń (art. 662 KPC). Jednak wykładnia wskazanych przepisów nie może być dokonywana w oderwaniu od norm materialnoprawnych regulujących formę testamentu ustnego oraz sposób stwierdzenia jego treści. Z art. 952 § 2 i 3 KC wynika zaś jednoznacznie, że skuteczność testamentu ustnego zależy od zachowania ustawowych rygorów odnoszących się do sposobu stwierdzenia treści dokonanych rozrządzeń. Rygorów tych nie może uchylać okoliczność, że sąd spadku w pewnym zakresie działa z urzędu, zarówno ustalając porządek dziedziczenia (por. art. 677 KPC), jak i ustalając treść testamentu ustnego niespisanego w sposób określony w art. 952 § 2 KC (art. 661 i 662 KPC). Sąd spadku nie może zatem przesłuchać świadka testamentu, jeżeli nie został on wskazany przed upływem 6 miesięcy od otwarcia spadku. Odnosi się to także do sytuacji, w której dopiero w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku ustalono osobę świadka testamentu ustnego. Ważnie sporządzony testament ustny pozostanie w opisanej sytuacji bezskuteczny z uwagi na nieustalenie jego treści w sposób przewidziany ustawą.
Za takim stanowiskiem przemawia w pierwszej kolejności treść art. 952 § 3 KC, w którym wyraźnie określony został termin wyznaczający granice czasowe przesłuchania, czy – biorąc pod uwagę stanowisko orzecznictwa – wskazania świadków testamentu ustnego. Poza tym, na co wielokrotnie wskazywał Sąd Najwyższy, autentyczność testamentów ustnych jest zagrożona w szczególny sposób. Stąd konieczność rygorystycznego wykładania przepisów normujących tę formę testamentu, a także obowiązek sądu spadku zachowania szczególnej staranności i ostrożności przy ustalaniu zarówno spełnienia przesłanek tej formy testamentu (art. 952 § 1 KC), jak i treści dokonanych rozrządzeń.
Jako niedopuszczalne należy ocenić ustalenie treści testamentu ustnego na podstawie zeznań świadków, którzy zostali wskazani po upływie 6 miesięcy od otwarcia spadku. To samo dotyczy świadków ustalonych w toku postępowania przed sądem. Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 13 maja 2003 r. V CKN 186/01
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.