Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Zapłata i spłata części zachowku przed sprawą w sądzie

Zgodnie z art. 991 § 1 KC, zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy, albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

Stosownie do art. 991 § 2 KC, jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci otrzymanej od spadkodawcy darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Dla uzyskania konkretnej sumy zachowku należy pomnożyć udział spadkowy stanowiący podstawę obliczenia zachowku przez wartość tzw. substratu zachowku, który stanowi czysta wartość spadku, powiększona ewentualnie o wartość podlegających zaliczeniu darowizn. Czystą wartość spadku ustala się odejmując od aktywów spadkowych wartość długów spadkowych, z tym że przy tej operacji – zgodnie z art. 994 § 1 KC – nie uwzględnia się jednak zapisów i poleceń, mimo że stanowią one długi spadkowe (tak: Elżbieta Skowrońska-Bocian, w: Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga czwarta. Spadki, Warszawa 2005, s. 165-166).

Zapłata i spłata części zachowku przed sprawą w sądzie Poznań

W świetle art. 1002 KC, roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy.

Instytucja zachowku służy ochronie interesów majątkowych najbliższych członków rodziny spadkodawcy, wymienionych w art. 991 § 1 KC, przez zapewnienie im, niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew jego woli, roszczenia pieniężnego odpowiadającego określonemu w powołanym przepisie ułamkowi wartości ich udziału w spadku, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Obliczenie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniu z tego tytułu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2013 r., V CSK 385/12). Ocena Sądu, czy żądanie zapłaty sumy odpowiadającej wysokości zachowku stanowi nadużycie prawa (art. 5 KC) nie powinna pomijać, że prawa osoby uprawnionej do zachowku służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec swoich najbliższych. Należy pamiętać przy tym o zasadzie, że nikt nie może na wypadek swojej śmierci rozporządzić swoim majątkiem zupełnie dobrowolnie, z pominięciem swoich najbliższych (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 25 lipca 2013 r., I ACa 141/12).

Tymczasem art. 1000 § 1 KC stanowi, że jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.

Sposób obliczenia substratu zachowku polega na ustaleniu czynnej wartości spadku. Składa się na nią wartość stanu czynnego spadku, od której należy odjąć wartość stanu biernego, czyli długów spadkowych, przy czym wartość darowizny jako substratu obliczenia zachowku winna być ustalona na dzień orzekania (…) W sytuacji, gdy darowizna wyczerpała cały spadek po zmarłym uprawniony do zachowku może dochodzić od obdarowanego roszczenia o zachowek w granicach z art. 1000 KC, roszczenie subsydiarne wobec obdarowanego zatem jest limitowane co do wysokości w powyższy sposób (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 07 października 2016 r., I ACa 661/16). Jeżeli spadkodawca dokonał darowizny wyczerpującej cały spadek, uprawniony do zachowku może dochodzić od obdarowanego roszczenia o zachowek w granicach określonych w art. 1000 KC (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2008 r. III CSK 255/07).

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię

Niesporne było między stronami to, że pozwana jest jedynym spadkobiercą testamentowym spadkodawcy W. S., a powódka należy do kręgu osób, które dziedziczyłyby po nim na podstawie ustawy, gdyby nie było testamentu. W celu określenia należnego powodowi zachowku należało ustalić: krąg osób, które dziedziczyłyby po W. S. na podstawie ustawy i udział spadkowy, który przypadłby powódce przy dziedziczeniu ustawowym oraz skład spadku i wartość spadku. Strony nie kwestionowały okoliczności związanych z pierwszym ustaleniem. Spadkodawca w dacie zgonu pozostawał w związku małżeńskim z Z. S., a z trójki jego dzieci żyły wszystkie, jednakże syn T. zrzekł się dziedziczenia po nim, ale posiadając zstępnych jego udział nie może zostać pominięty przy ustaleniu udziału spadkowego, stanowiącego podstawę do obliczania zachowku.

Zapłata i spłata części zachowku przed sprawą w sądzie Poznań

Zgodnie z art. 931 § 1 i 2 KC w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadł, przypada jego dzieciom w częściach równych. Na tej podstawie uznać należy, iż powódce należna jest ½ udziału spadkowego, który by jej przypadł przy dziedziczeniu ustawowym czyli 1/8 wartości spadku (½ z ¼ części). Tym samym Sąd ustalił, że wielkość udziału, w oparciu, o który powinien zostać ustalony na rzecz powódki zachowek, stanowi 1/8 wartości udziału spadkowego.

W odniesieniu do składu spadku stanowiska stron nie były zgodne. W tym zakresie w oparciu o zgromadzony materiał dowodowy Sąd ustalił, iż w skład majątku spadkowego spadkodawcy wchodzą następujące składniki majątkowe: nieruchomość lokalowa, położona w S. przy ul. (…), samochód osobowy marki V. (…) o nr rej. (…), współwłasność samochodu osobowego marki P. o nr rej. (…) oraz środki zgromadzone na rachunku bankowym w kwocie 6.673,04 zł. Natomiast ze zgromadzonego materiału dowodowego jednoznacznie wynikało, iż do tego majątku spadkowego nie wchodziła nieruchomość lokalowa położona w S. przy ul. (…).

Zgodnie z zasadą rozkładu ciężaru dowodowego w postępowaniu cywilnym to na powódce ciążył obowiązek wykazania faktu, z którego wywodzi skutki prawne (art. 6 KC). Sąd przeprowadził w tym zakresie postępowanie dowodowe i uzyskał informację, iż przedmiotowy lokal jest własnością Wspólnoty Mieszkaniowej (…) przy ul. (…) i nigdy nie stanowił własności spadkodawcy. Strony natomiast były zgodne, co do tego, iż w skład tego majątku spadkowego wchodzi nieruchomość lokalowa, położona w S. przy ul. (…). Zaznaczenia wymaga, iż świadek Z. S. w swoich zeznaniach wskazała, iż nabycie nastąpiło wyłącznie na rzecz spadkodawcy w 1991 r. w czasie gdy byli ono w konkubinacie i za wspólne środki, ale na tą okoliczność nie były zgłaszane inne dowodu i tym samym w ocenie Sądu strona pozwana przyznała tą okoliczność, iż w dacie zgonu W. S., on był wyłącznym właścicielem tejże nieruchomości. Strony wiodły spór także co do wartości tego lokalu albowiem strona pozwana przyznała, iż wartość tego składnika majątku spadkowego stanowi kwotę 140.000 zł. Natomiast strona powodowa, na której spoczywał obowiązek wykazania swych racji procesowych, także w zakresie wartości majątku spadkowego cofnęła wniosek o powołanie dowodu z opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości. Nadto pozwana podniosła tą okoliczność, iż przeprowadziła remont kapitalny tej nieruchomości po śmierci ojca, zanim sprzedała ją za kwotę 170.000 zł. Jednakże w tym zakresie nie wystąpiła z incjatywą dowodową celem oszacowania tych nakładów i ustalenia wartości tego składnika według stanu na dzień otwarcia spadku.

Zapłata i spłata części zachowku przed sprawą w sądzie

Część niezweryfikowanych faktur i rachunków przedłożonych przez pozwaną nie mogła być podstawą do ustaleń Sądu w tym zakresie. Również ogólnikowe zeznania świadków (najbliższej rodziny pozwanej) w osobie jej matki Z. S. oraz wujka S. B.. Tym samym zgodnie z przywołaną zasadą w zakresie rozkładu ciężaru dowodowego Sąd uznał, iż strona pozwana nie wykazała wysokości poniesionych nakładów na przedmiotowy lokal po śmierci ojca, a strona powodowa jego wartości według stanu na datę zgonu spadkodawcy i cen obowiązujących w dacie orzekania i przyjął wartość tego składnika uznaną przez pozwaną t.j. 140.000 zł. Strony były zgodne co do wysokości środków zgromadzonych na koncie bankowym spadkodawcy, a według zaświadczenia banku na dzień była to kwota 6.573,04 zł. Co do tych dwóch składników majątkowych i ich wartości nastąpiło ze strony pozwanej uznanie powództwa. Także co do tego, iż kolejnym składnikiem majątku spadkowego był samochód osobowy marki V. (…), rok produkcji 2008, o nr rej. (…) o wartości 5.800 zł.

W tym miejscu stwierdzić należy, iż strona pozwana przyjęła łączna wartość tych składników na kwotę 152.373,04 zł, co stanowiło podstawę do uznania niniejszego powództwa w zakresie kwoty 14.946,63 zł (albowiem z łącznej kwoty 19.046,63 zł odjęto kwotę 1.000 Euro przekazaną przez pozwaną T. S. po przeliczeniu wg kursu średniego NBP 4,1 zł co daje kwotę 4.100 zł). W tym miejscu Sąd stwierdza, iż w oparciu o zgromadzony materiał dowody w sprawie nie można było uznać, iż faktycznie doszło do przekazania powódce tej kwoty tytułem części zachowku. Nie wskazują na to zeznania świadka T. S. oraz zeznania powódki. Natomiast zeznania świadka Z. S.(matki pozwanej) nie mogły zostać uznane za wiarygodne albowiem nie zostały poparte innymi dowodami w sprawie (brak pokwitowania z jakiego tytułu została przekazana ta kwota).

Co istotniejsze z samych zeznań pozwanej nie wynika, aby to były jej pieniądze. Zeznała bowiem „ mama przekazała mi kwotę 1.000 Euro, które przekazałam panu T., aby przekazał je jego siostrze, bo było pytanie o podział majątku”, „ to były jej pieniądze, dlatego było w walucie euro, bo ona pracowała w Niemczech”, „ to była jej wypłata”. Jednocześnie nie zostało wykazane na jakich zasadach matka przekazała jej tą kwotę czy w formie darowizny czy w formie pożyczki. Tym samym co do tej okoliczności Sąd uznał, iż pozwana nie wykazała, iż faktycznie przekazała powyższą kwotę powódce tytułem zapłaty części zachowku. Tym samym nie mogła być ona uwzględniona w poniższym rozliczeniu.

Pozwana w odpowiedzi na pozew uznała powództwo co do kwoty 14.946,63 zł. Jednakże na rzecz powódki dopiero uiściła w dniu 12 kwietnia kwotę 4.982,21 zł tytułem częściowej spłaty kwoty uznanej w sprawie o zachowek po W. S. o. Następnie w dniu 17 czerwca kwotę 4.982,21 zł tytułem częściowej spłaty kwoty uznanej w sprawie o zachowek po W. S. (druga rata), następnie w dniu 5 września kwotę 4.982,21 zł tytułem częściowej spłaty kwoty uznanej w sprawie o zachowek po W. S. o sygn. Tym samym łączną kwotę 14 946,63 zł.

Zapłata i spłata części zachowku przed sprawą w sądzie Poznań

Reasumując, łączna wartość majątku spadkowego stanowiła kwotę 158.628,04 zł, a nie jak twierdziła strona pozwana kwotę – 152.373,04 zł, czy też strona powodowa – 263.683,04 zł. Tym samym powódce należny był zachowek w kwocie 19.827,88 zł. W tym miejscu zaznaczyć należy, iż w toku postępowania podniesiona została ta okoliczność, iż pozwana pokryła koszty nagrobka dla ojca oraz jego obudowy z rachunku bankowego spadkodawcy. Jednakże poza jej twierdzeniami oraz świadka Z. S. oraz S. B. nie wykazała tej okoliczności. Nadto przy pierwszej czynności uznała powództwo w zakresie tego składnika majątkowego, który stanowił środki zgromadzone na koncie spadkodawcy. Tym samym Sąd nie miał podstaw przy ustaleniu masy czynnej spadku odliczyć tych kosztów jako długi spadkowe. W tym stanie rzeczy Sąd uznał, iż pozwana jest nadal zobowiązana w stosunku do powódki z tytułu zachowku na kwotę 4.881,25 zł (19.827,88 zł – 14.946,63 zł). Wyrok Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 18 kwietnia 2017 r. I C 1624/14

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu