Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Proporcjonalne dziedziczenie majątku spadkowego na podstawie testamentu po śmierci

Zgodnie z art. 922 § 1 KC prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów kodeksu. Jak wynika z art. 924 KC spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. Zgodnie z treścią art. 926 § 1 KC powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu.

Testament jest czynnością jednostronną o charakterze osobistym, dokonaną w formie szczególnej, zawierającą rozrządzenia spadkodawcy na wypadek śmierci (mortis causa). Wola spadkodawcy wyrażona w formie ważnie sporządzonego testamentu wyprzedza ustawowy porządek dziedziczenia, stąd jeśli spełnione są wszystkie wymogi formalnej ważności testamentu, Sąd zobowiązany jest stwierdzić nabycie praw do spadku na podstawie testamentu, choćby wola uczestników postępowania spadkowego – spadkobierców ustawowych – była inna.

Oba znajdujące się w aktach testamenty są dokumentami własnoręcznymi, sporządzonymi przez spadkodawcę zgodnie z art. 949 KC, co nie było kwestionowane przez żądaną ze stron postepowania (testamenty holograficzne). Nie było też między uczestnikami sporu co do zdolności spadkodawcy M. J. do sporządzenia testamentów, w okresie ich powstania, w sposób swobodny i świadomy (art. 945 i 944 KC).

Proporcjonalne dziedziczenie majątku spadkowego na podstawie testamentu po śmierci Poznań

Stosownie do art. 943 KC spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia. Odwołanie testamentu może nastąpić bądź w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament, bądź też w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień (art. 946 KC). Jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu (art. 947 KC).

Powyższe wskazuje, że „odwołalność” stanowi jedną z podstawowych cech testamentu, a także istotny przejaw swobody testowania. Spadkodawca może aż do swojej śmierci, w każdej chwili, odwołać testament w całości lub w części, co oznacza że jego wola w omawianym zakresie, a więc także co do osoby spadkobiercy, może się zmieniać dowolnie i to wielokrotnie.

W przypadku gdy spadkodawca przeznaczy oznaczonej osobie przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, a rozrządzenie to budzi wątpliwości co do jego charakteru, osobę taką należy uznawać nie za zapisobiercę, ale za spadkobiercę powołanego do całego spadku. Gdyby natomiast takie rozrządzenie testamentowe zostało poczynione na rzecz kilku osób, to osoby te – znów w razie wątpliwości – należy kwalifikować jako powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów.

Należy przyjmować, że art. 961 kc znajduje zastosowanie tylko „w razie wątpliwości”; przy tym z kontekstu dwukrotnego użycia tego zwrotu w treści powołanego artykułu uznać należy, że chodzi o wątpliwości dotyczące tego, jakie znaczenie przywiązywał testator do przeznaczenia w swoim testamencie konkretnych przedmiotów oznaczonym osobom – czy chciał na ich rzecz poczynić zapisy, czy może powołać je jako spadkobierców. Jeśli więc testator wyraźnie wskazał, że czyni zapisy, to tak należy traktować dokonane przez niego rozrządzenia i nie ma wówczas możliwości stosowania art. 961 KC. Dopiero jeśli nic we wskazanej kwestii nie wynika wyraźnie z testamentu, ani przy zastosowaniu ogólnych reguł wykładni testamentu (art. 948 KC) nie da się jednoznacznie rozstrzygnąć, czy stosując wspomniane rozrządzenie testator chciał ustanowić zapisy czy powołać spadkobierców, w grę wchodzi zastosowanie art. 961 KC.

Norma art. 961 KC znajduje zastosowanie, kiedy testator rozrządził na rzecz oznaczonego spadkobiercy lub spadkobierców w testamencie poszczególnymi przedmiotami wyczerpującymi prawie cały spadek. Wobec braku dostarczenia tu przez ustawodawcę bliższych wytycznych, kwestią ocenną pozostaje, kiedy takie dyspozycje przedmiotami wyczerpują prawie cały spadek. Większość przedstawicieli doktryny, wykładając ten przepis, także używa określeń opisowych, dających możliwość pewnej elastyczności ocen w tym zakresie, podobnie zresztą jak sam art. 961 KC. Przykładowo podaje się, że wartość pominiętych przedmiotów musi być gospodarczo nieistotna.

Sprawa spadkowa opracowana przez Kancelarię

W niniejszej sprawie ujawnione zostały dwa testamenty sporządzone przez spadkodawcę M. J. własnoręcznie w dniach 17 grudnia 2009 r. oraz 28 stycznia 2011 r. Jak wynika, z ustaleń poczynionych w toku sprawy testamenty te były jedynymi rozrządzeniami spadkodawcy na wypadek jego śmierci.

W związku z tym, iż ustawodawca w kodeksie cywilnym przewidział, iż aby dany dokument mógł być uznany za testament musi odpowiadać ściśle określonym przez kodeks cywilny wymaganiom, Sąd był zobowiązany zbadać czy przedstawione przez wnioskodawczynię dokumenty są testamentami, a jeśli tak, to który z nich znajdzie zastosowanie przy orzekaniu o następstwie prawnym po spadkodawcy.

Proporcjonalne dziedziczenie majątku spadkowego na podstawie testamentu po śmierci Poznań

Przenosząc to co powiedziano wyżej na grunt niniejszej sprawy, w ocenie Sądu należy wyciągnąć wniosek, iż na skutek sporządzenia przez M. J. nowego testamentu w dniu 28 stycznia 2011 r. odwołaniu uległ w całości testament z dnia 17 grudnia 2009 r., wobec niemożności pogodzenia jego postanowień z treścią nowego testamentu. Do takiego wniosku prowadzi porównanie treści obu testamentów, dokonane zgodnie z wytycznymi wynikającymi z art. 948 KC, a więc formułującymi kryteria wykładni testamentów.

Pierwszy z testamentów, sporządzony w dniu 17 grudnia 2009 r., zmierza ewidentnie do powołania do całego spadku tylko jednego spadkobiercy, w osobie żony spadkodawcy, wnioskodawczyni W. J.. Świadczy o tym nie budzące wątpliwości sformułowanie testamentu, z którego wynika, że wolą spadkodawcy było rozdysponowanie w testamencie całego swojego majątku. Jednocześnie dalsza część testamentu poświęcona jest dzieciom spadkodawcy, w szczególności powodom dla których spadkodawca wydziedzicza dzieci. Z powyższego wynika, że wolą M. J. było, aby dzieci nie uczestniczyły w spadku po ojcu, tj. aby nie otrzymały z tego tytułu żadnej korzyści majątkowej.

Drugi testament wskazuje, że spadkodawca zmienił zdanie odnośnie uczestniczenia swoich dzieci w spadku po nim. W testamencie znajduje się sformułowanie „(…) mój cały majątek tzw masę spadkową dzielę w następując sposób (…)”, z którego wynika że wolą testatora było powołanie do spadku po sobie nie tylko żony, ale również dzieci.

W ocenie Sądu pomimo tego, że spadkodawca wyraźnie nie zaznaczył w testamencie z 28 stycznia 2011 r., że odwołuje testament z 17 grudnia 2009 r., w szczególności te jego fragmenty, które dotyczą wydziedziczenia, to jednak wobec niemożności pogodzenia treści pierwszego z drugim (wobec zmiany woli spadkodawcy co ilości osób uczestniczących w spadku po nim, co wyraźnie wskazuje na fakt przebaczenia dzieciom) postanowienia pierwszego z testamentów uległy odwołaniu na skutek sporządzenia drugiego z nich.

Sąd nie podziela poglądu wnioskodawczyni zajętego na ostatniej rozprawie, odnośnie konieczności wzięcia pod uwagę dwóch testamentów. Nie ma znaczenia z punktu widzenia rozważanej kolizji testamentów okoliczność, iż w testamencie z 2009 r. testator wspomina zarówno o pieniądzach na rachunku (…) jak i na lokacie, zaś w 2011 r. pisze już tylko o lokacie. Dla rozstrzygnięcia kolizji testamentów znaczenie ma natomiast okoliczność, że spadkodawca swoją świadomością i wolą obejmował cały swój majątek, na co niezbicie wskazuje zawarte w obu dokumentach, wcześniej już zacytowane sformułowanie. Natomiast wskazywana przez wnioskodawczynię różnica pomiędzy treściami obu testamentów, to najprawdopodobniej zmiana obejmowanego świadomością testatora stanu jego posiadania, która ma znaczenie z punktu widzenia proporcji poszczególnych składników rozdysponowanych w testamencie do całego majątku spadkodawcy, a zatem wpływa na wielkość udziałów poszczególnych spadkobierców.

Proporcjonalne dziedziczenie majątku spadkowego na podstawie testamentu po śmierci Poznań

Podsumowując, to co powiedziano dotychczas należy stwierdzić, że Sąd przyjął, iż dziedziczenie testamentowe w sprawie nastąpiło na podstawie testamentu z dnia 28 stycznia 2011 r. Zawiera on ostatnią wolę spadkodawcy wyrażoną na wypadek jego śmierci, zgodnie z którą całość spadku ma przypaść żonie i dzieciom.

Sąd nie podziela argumentacji wnioskodawczyni zawartej we wniosku, jakoby rozporządzenie przez spadkodawcę poszczególnymi składnikami majątku w testamencie było niedopuszczalne i tym samym pozbawiało takiego rozrządzenia waloru testamentu. Przepis art. 961 KC to norma interpretacyjna, która ma zastosowanie w sytuacji, gdy spadkodawca rozporządził w testamencie poszczególnymi przedmiotami majątkowymi, które wyczerpują prawie cały spadek, a istnieje wątpliwość co do rzeczywistej woli spadkodawcy. W efekcie ustalenie czy przedmioty majątkowe wymienione w testamencie wyczerpują prawie cały spadek czy też nie, jest kluczowe dla przyjęcia dziedziczenia jako testamentowe lub ustawowe. Z tych względów Sąd prowadził postepowanie wyjaśniające oraz dowodowe na okoliczność czy wymienione w testamencie przedmioty wyczerpują prawie cały spadek czy też nie.

W testamencie z dnia 28 stycznia 2011 r. spadkodawca rozdysponował udziałem małżeńskim w samochodzie osobowym marki P., pieniędzmi z lokaty w łącznej wysokości 10 000 zł oraz gitarą i komputerem szachowym. Jednocześnie z treści testamentu wynika, że spadkodawca miał świadomość, iż posiadany przez niego majątek stanowi wspólność ustawową małżeńską z żoną W. J., w którym to majątku spadkodawcy przysługiwał udział ½. Testator traktował też mieszkanie, w którym mieszkał oraz jego wyposażenie jako odrębny majątek żony W. J..

Z zapewnienia spadkowego wnioskodawczyni wynika, że spadkodawca nie posiadał innego majątku w dacie sporządzenia testamentu z dnia 28 stycznia 2011 r. Twierdzeń wnioskodawczyni w tym zakresie nie zakwestionowali uczestnicy postępowania, którzy nie przedstawili też dowodów wskazujących na istnienie innego majątku spadkodawcy w dacie 28 stycznia 2011 r. Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd ustali, iż majątek wymieniony przez spadkodawcę w testamencie z dnia 28 stycznia 2011 r. wyczerpuje cały jego majątek istniejący w dacie sporządzenia testamentu.

W dalszej kolejności należało zająć się wielkością udziałów poszczególnych spadkobierców. W tym celu, stosownie do wytycznych z art. 961 KC, trzeba było ustalić ułamki odpowiadające stosunkowi wartości przeznaczonych poszczególnym spadkobiercom przedmiotów. Powyższe nie byłoby możliwe bez uprzedniego określenia wartości całego spadku w dacie sporządzenia testamentu. W oparciu o zgodne stanowisko uczestników co do wartości samochodu osobowego marki P., jak i w oparciu o informacje Banku (…) S.A. z dnia 27 maja 2014 r., Sąd ustalił wartość majątku spadkodawcy w dacie 28 stycznia 2011 r. na kwotę 27 500 zł, w tym udział w prawie własności samochodu – 20 000 zł oraz udział ½ w oszczędnościach na koncie nr (…) w Banku (…) S.A., tj. po zaokrągleniu kwota 7 500 zł.

Proporcjonalne dziedziczenie majątku spadkowego na podstawie testamentu po śmierci Poznań

Sąd przyjął także, że gitara i komputer szachowy nie przedstawiały wartości majątkowej w dacie sporządzenia testamentu, stąd rozrządzenie testamentowe, stosownie do którego testator przeznaczył te składniki wnukowi K. J., należało potraktować jako zapis zwykły (art. 968 KC), a nie powołanie do spadku.

Wielkość ułamków należnych poszczególnym spadkobiercom ustalono ostatecznie w ten sposób, iż określono proporcję w jakiej przyznane spadkobiercom składniki pozostawały do wartości całego majątku. I tak, skoro wolą spadkodawcy było przeznaczenie dla każdego z dzieci składnika o wartości 5 000 zł, to stanowiło to 18 % (0,18= 9/50) całego spadku o wartości ustalonej przez Sąd (5 000 x 100 % : 27 500). Łącznie zatem składniki przyznane uczestnikom to 36 % (0,36 = 18/50) ogólnej wartości spadku. Powyższe oznacza, że udział wnioskodawczyni stanowił 64 % (0,64 = 32/50) całego spadku. Po zaokrągleniu pozwoliło to na ostateczne określenie wielkości ułamków jako po 1/5 na rzecz uczestników P. J. i J. N. oraz 3/5 na rzecz wnioskodawczyni W. J.

W efekcie, Sąd stwierdził, iż spadek zgodnie z ostatnią wolą spadkodawcy, na mocy testamentu holograficznego z dnia 28 stycznia 2011 r. nabyli wprost żona W. J. w 3/5 części spadku oraz dzieci P. J. i J. N. w częściach równych po 1/5 części spadku każdy z nich. Postanowienie Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 12 czerwca 2014 r. I Ns 104/14

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu