Rodzi się zasadnicze pytanie, czy to, że deliktem wyrządzającym szkodę jest przestępstwo, a zasądzenie odszkodowania nastąpiło w procesie karnym ma decydujące znaczenie dla oceny charakteru długu spadkowego, jako nie długu o charakterze cywilnoprawnym, lecz obowiązku o charakterze karnoprawnym. Przeciwko kwalifikowaniu zobowiązania do odszkodowania za szkodę wywołaną deliktem, którym jest przestępstwo, jako sankcji o charakterze karnym, tylko z tego powodu oraz w związku z tym, że o odszkodowanie zostało zasądzone w postępowaniu karnym, przemawiają jednak ważkie argumenty.
Po pierwsze, w przepisach kodeksu cywilnego o czynach niedozwolonych ustawodawca wyraźnie wskazuje, że to, iż delikt jest przestępstwem nie wpływa na charakter zobowiązania, a tylko na wydłużenie terminu przedawnienia roszczenia o odszkodowanie. Jeżeli czyn wyrządzający szkodę jest przestępstwem to w niczym nie zmienia przesłanek, od których zależy powstanie zobowiązania do odszkodowania oraz zasad jego ustalania.
Po drugie, to że z mocy wyraźnego przepisu (art. 46 § 1 KK) wprowadzono możliwość, a na żądanie poszkodowanego obowiązek orzekania o odszkodowaniu przez sąd karny nie wpływa na zmianę przesłanek, od których zależy powstanie roszczenia odszkodowawczego i zasad ustalania wysokości odszkodowania. Dług wynikający z tego zobowiązania dla sprawcy szkody ma wobec tego, niezależnie od tego jaki sąd, cywilny lub karny o nim orzeka, charakter cywilnoprawny.
Po trzecie, cywilnoprawny charakter zobowiązania, które powstało z czynu będącego przestępstwem podkreśla sam ustawodawca, wskazując w art. 46 § 1 KK, że sąd karny orzeka o obowiązku naprawienia szkody w całości lub części, a tylko nie stosuje się przepisów prawa cywilnego o przedawnieniu roszczeń i możliwości zasądzeniu renty. Wynika z tego, że poza tym to przepisy prawa cywilnego znajdują zastosowanie do zasadzenia przez sąd karny odszkodowania za szkodę wywołaną czynem niedozwolonym, który jednocześnie był przestępstwem. W konsekwencji uznać trzeba, że to tylko wzgląd na interes poszkodowanego, aby zaoszczędzić mu konieczności wytaczania odrębnego procesu przed sądem cywilnym, spowodował wprowadzenie możliwości orzekania o odszkodowaniu przez sąd karny. Nie przesądza to jednak aby przez sam fakt orzekania przez sąd karny, który o odszkodowaniu orzeka na podstawie tych samych przesłanek co sąd cywilny, zasądzone odszkodowanie traciło charakter cywilnoprawny i było w istocie środkiem karnym. Jeżeli sąd karny nie orzeka o odszkodowaniu, które ma charakter cywilnoprawny może w to miejsce orzec nawiązkę, która będzie miała charakter nie odszkodowania, lecz będzie to środek karny, gdyż sąd karny nie jest związany przepisami prawa cywilnego przy jej wymierzaniu.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2011 r., III CZP 31/11 (OSNC 2012, nr 3, poz. 29), w której uzasadnieniu zawarte jest stwierdzenie, że „obowiązek naprawienia szkody, w razie śmierci skazanego, nie przechodzi na spadkobierców” oraz postanowienie tego Sądu z dnia 15 maja 2015 r., V CSK 482/14, w którym Sąd Najwyższy uznał, że obowiązek taki „jako element majątku spadkodawcy wchodzi do spadku i przechodzi na jego spadkobierców”. W pierwszym z wymienionych orzeczeń Sąd Najwyższy, dostrzegając w środku karnym przewidzianym w art. 46 KK także funkcję kompensacyjną, zaznaczył, że „obowiązek naprawienia szkody powinien wykonać sam skazany” (bez możliwości zwolnienia go przez ubezpieczyciela) i w kontekście tego stwierdzenia podkreślił, że „obowiązek ten nie przechodzi na spadkobierców”. Z tego stwierdzenia nie wynika, że obowiązek, o którym mowa w art. 46 KK, nie stanowi składnika spadku po osobie, wobec której został orzeczony. W drugim ze wskazanych orzeczeń Sąd Najwyższy, zajmując stanowisko, że wspomniany obowiązek, jako składnik majątku spadkodawcy wchodzi do spadku i przechodzi na jego spadkobierców, trafnie wywiódł, że jeżeli czyn wyrządzający szkodę jest przestępstwem, to w niczym nie zmienia to przesłanek, od których zależy powstanie zobowiązania do odszkodowania oraz zasad jego ustalania, a dług wynikający z takiego zobowiązania dla sprawcy szkody ma, niezależnie od tego jaki sąd, cywilny lub karny, o nim orzeka, charakter cywilnoprawny. Cywilnoprawny charakter zobowiązania, które powstało z czynu będącego przestępstwem, podkreśla sam ustawodawca, wskazując w art. 46 § 1 KK, że sąd karny orzeka o obowiązku naprawienia szkody w całości lub części, a tylko nie stosuje się przepisów prawa cywilnego o przedawnieniu roszczeń i możliwości zasądzenia renty.
W świetle przytoczonych argumentów należy uznać, że obowiązek wynikający z art. 46 KK w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 lipca 2015 r. nie był wyłącznie obowiązkiem prawnokarnym, takim jak na przykład obowiązek zapłaty grzywien i kar pieniężnych, lecz miał charakter cywilnoprawny. Obowiązki majątkowe mające – mimo braku wyraźnego wskazania normatywnego – charakter cywilnoprawny należą do spadku (art. 922 § 1 KC). Orzeczony wyrokiem karnym obowiązek naprawienia szkody spełnia te warunki i wchodzi do spadku.
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
