Twoja sprawa z zakresu prawa spadkowego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Zachowek od darowizny przed ślubem i małżeństwem

Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. W świetle komentowanego przepisu kontrowersje budzi zwrot „którzy byliby powołani do spadku z ustawy”. Sama interpretacja zwrotu „byliby powołani do spadku z ustawy” budzi w literaturze pewne wątpliwości (por. W. Borysiak, O prawie spadkobierców ustawowych do zachowku – polemicznie, PiP 2008, z. 5, s. 111; H. Witczak, Skutki wyłączenia od dziedziczenia, Rejent 2009, nr 3, s. 73). Sformułowanie to jest na pierwszy rzut oka mylące (B. Kordasiewicz (w:) System prawa prywatnego, t. 10, s. 837). Trudno jest bowiem zgodzić się z poglądem, że warunkiem powstania uprawnienia do zachowku jest zaistnienie dziedziczenia testamentowego (E. Gil-Rzetecka, glosa do wyroku SN z dnia 13 lutego 2004 r., II CK 444/02, OSP 2007, z. 4, poz. 51). Wydaje się, że interpretacja zapisu „byliby powołani do spadku z ustawy” odnosi się wyłącznie do określenia osób uprawnionych do zachowku z kręgu osób wymienionych w art. 991 § 1 KC Ustawa bowiem wymienia zstępnych, małżonka oraz rodziców, a jest oczywiste, że wszystkie te osoby nie mogą mieć jednocześnie uprawnienia do zachowku.

Zachowek od darowizny przed ślubem i małżeństwem Poznań Warszawa

Jeżeli powołanymi z ustawy byliby zstępni i małżonek, to rodzice spadkodawcy nie mogą przeciwko nim, lub obok nich, realizować uprawnienia z tytułu zachowku. Natomiast jeżeli jedyny zstępny spadkodawcy zostałby uznany za niegodnego dziedziczenia, to rodzicom zmarłego przysługuje uprawnienie do zachowku. Wskazane kryterium ma więc być jedynie pomocne przy ustaleniu osób uprawnionych do zachowku w konkretnym stanie faktycznym, nie można więc twierdzić, że roszczenie o zachowek powstaje tylko przy dziedziczeniu testamentowym. W takim przypadku bowiem należałoby wyeliminować możliwość dochodzenia roszczenia o zachowek wobec obdarowanych, zapisobierców, w tym też i o uzupełnienie zachowku (art. 991 § 2 KC), w sytuacji gdy na skutek darowizn wartość majątku spadkowego jest równa zeru lub znikoma w stosunku do wartości uczynionych darowizn. Stąd też należy w pełni aprobować pogląd, że jeżeli uprawniony do zachowku, dziedziczący z ustawy wespół z innymi osobami, nie otrzymał należnego mu zachowku, ma przeciwko współspadkobiercom roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (wyr. SN z dnia 13 lutego 2004 r., II CK 444/02).

Zgodnie z art. 993 KC przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Stosownie do art. 994 § 1, 2 i 3 KC przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.

Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego.

Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa. Przed zawarciem małżeństwa przyszły małżonek nie może być pokrzywdzony rozrządzeniami spadkodawcy. Natomiast należy do substratu zachowku doliczyć darowizny dokonane przed zawarciem małżeństwa, ale na rzecz tego małżonka, który dochodzi zachowku. Wyłączeniu podlegają tylko darowizny uczynione na rzecz innych osób niż przyszły małżonek spadkodawcy.

Zachowek od darowizny przed ślubem i małżeństwem Poznań Warszawa

W myśl art. 995 § 1 KC wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Zgodnie z art. 996 KC zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego.

Prawidłowa wykładnia art. 994 § 1 KC powinna być taka, że niemożność doliczenia do spadku po upływie dziesięciu lat wstecz licząc od śmierci spadkodawcy dotyczy tylko darowizn, które dokonane były na rzecz osób obcych, nie będących ani spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku (zob. wyrok SA IACr 308/96 OSA 1997/11-12/68).

Zgodnie z art. 1000 § 1 KC jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.  W takim wypadku w grę wchodzi roszczenie uprawnionego o zachowek w stosunku do obdarowanego na podstawie art. 1000 KC, mające charakter „awaryjny” w tym sensie, że aktualizuje się jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku w całości lub w części. Stanowisko, iż status spadkobiercy ustawowego wyklucza możliwość wystąpienia z roszczeniem o zachowek wobec obdarowanego przez spadkodawcę nie uwzględnia treści tak rozumianego przepisu art. 1000 KC i prowadzi w konsekwencji do tego, że uprawnionego można byłoby pozbawić korzyści ze spadku, zagwarantowanej mu ustawowo w postaci prawa do zachowku, mimo braku wydziedziczenia (patrz: uzasadnienie wyroku SN z dnia 30 stycznia 2008 r. III CSK 255/2007, OSP 2009/5 poz. 54; glosa J. Kremisa do ww. wyroku, OSP 2009/5 str. 364, Lex Polonica 2028738, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 20.11.2012 r. IA Ca 501/12 nr). Na możliwość dochodzenia od obdarowanego należnego spadkobiercy zachowku nie wpływa też fakt, że obdarowany sam jest osobą uprawnioną do zachowku(wyrok SN z 13.02.2004 r. II CK 444/02 nr).

Zachowek od darowizny przed ślubem i małżeństwem Poznań Warszawa

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię

Powódka E. C. wniosła przeciwko pozwanej B. C. pozew o zasądzenie na jej rzecz kwoty 325.000 zł tytułem zachowku wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz o obciążenie kosztami procesu pozwanej i zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz pełnomocnika powódki ustanowionego z urzędu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powódka podniosła, że zmarł jej mąż R. C. (1) i nie pozostawił po sobie ważnego testamentu. Ustawowymi spadkobiercami po zmarłym spadkodawcy jest ona oraz córka B. C., co potwierdził Sąd Rejonowy wskazując, iż każdy ze spadkobierców nabył spadek w ½. Powódka podniosła, że zawarła związek małżeński ze spadkodawcą. Spadkodawca zawarł przed śmiercią umowy darowizny, na mocy których darował swojej córce nieruchomości, przekazując jej cały swój majątek. W ocenie powódki dokonane darowizny powinny być zaliczone na poczet spadku, a łączna ich wartość wynosi 1.300.000 zł. Zdaniem powódki zastosowanie w sprawie ma art. 1000 KC Dalej powódka wskazała, że gdyby nie było darowizn jej udział w spadku wynosiłby 650.000 zł, a w tej sytuacji należny zachowek wynosi 325.000 zł.

W odpowiedzi na pozew pozwana B. C. wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanych kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwana podniosła, że powódka dochodząc zachowku nie może doliczyć dokonanych przez spadkodawcę darowizn z okresu sprzed zawarcia z nią małżeństwa, a to na podstawie art. 994 § 3 KC Pozwana wskazała, że dokonana na jej rzecz darowizna została uczyniona zaś powódka zawarła z jej ojcem związek małżeński, a zatem roszczenie powódki oparte na substracie zachowku w postaci darowanych nieruchomości jest w sposób oczywisty bezzasadne. Pozwana zaznaczyła, że nie były na jej rzecz czynione żadne inne darowizny już w okresie małżeństwa jej ojca z powódką. Z ostrożności procesowej wskazała, że kwestionuje wartość nieruchomości podawanych przez powódkę. Nieruchomość darowana w dacie darowizny była niezabudowana, natomiast od 6 lat jest zabudowana domem jednorodzinnym. Nadto pozwana podniosła, że darowała nieruchomość na swego męża i dzieci i nie jest już wzbogacona na skutek darowizny, dlatego jej ewentualna odpowiedzialność ograniczona jest do wysokości nadwyżki przekraczającej jej własny zachowek.

Z poczynionych ustaleń wynika, że w chwili śmierci R. C. (1) do kręgu jego spadkobierców ustawowych wchodziła jego żona – powódka, oraz córka – pozwana. W związku z tym, powódka jest uprawniona do otrzymania zachowku po zmarłym mężu. Zgodnie z oświadczeniem powódki, darowane przez spadkodawcę pozwanej nieruchomości wyczerpywały cały majątek spadkowy. Powódka oczekiwała zatem od pozwanej zapłaty zachowku opartego na jego substracie w postaci darowanych nieruchomości. Tymczasem jak wykazało postępowanie sądowe dokonanie darowizn przez spadkodawcę na rzecz pozwanej miało miejsce przed zawarciem małżeństwa spadkodawcy z powódką. Zgodnie natomiast z art. 994 § 3 KC przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa. Oczywistym jest bowiem, że przed zawarciem małżeństwa przyszły małżonek nie może być pokrzywdzony rozrządzeniami spadkodawcy.

Zachowek od darowizny przed ślubem i małżeństwem Poznań Warszawa

A zatem powoływane przez powódkę składniki majątku zmarłego R. C. (1), darowane pozwanej nie mogły zostać uwzględnione przy obliczaniu zachowku. Pozwana wskazała natomiast, że po zwarciu małżeństwa powódki z jej ojcem nie otrzymała od ojca żadnych innych składników jego majątku. Powódka temu nie zaprzeczyła. Zgodnie z art. 6 KC, ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Realizację zawartej w tym ostatnim przepisie reguły w procesie cywilnym zapewniają art. 3 KPC i art. 232 KPC W myśl art. 3 KPC, strony i uczestnicy postępowania obowiązani są dawać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajania czegokolwiek oraz przedstawiać dowody. Z kolei art. 232 KPC stanowi, że strony są obwiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Powódka nie wskazała, zgodnie z ciężarem dowodowym, który ją obciążał, aby w skład spadku po zmarłym wchodziło inne mienie, podała również że z przedmiotów codziennego użytku, pamiątek itp. pozostałych po śmierci męża korzysta wyłącznie ona. Wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu – XIV Wydział Cywilny z siedzibą w Pile z dnia 29 grudnia 2021 r. XIV C 617/21

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa spadkowego w Polsce. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach spadkowych. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Kancelaria Prawa Spadkowego w Poznaniu