Zgodnie z treścią art. 689 KPC jeżeli cały majątek spadkowy lub poszczególne rzeczy wchodzące w jego skład stanowią współwłasność z innego tytułu niż dziedziczenie, dział spadku i zniesienie współwłasności mogą być połączone w jednym postępowaniu. W wypadku natomiast, gdy w skład spadku wchodzi udział spadkodawcy w majątku objętym małżeńską wspólnością ustawową, do dokonania działu spadku niezbędne jest uprzednie albo jednoczesne z działem spadku, połączone w tym samym postępowaniu, przeprowadzenie podziału majątku wspólnego, chyba że zapadł już prawomocny wyrok rozstrzygający o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym oraz o żądaniach zwrotu wydatków, nakładów i innych świadczeń z majątku wspólnego na majątek odrębny lub odwrotnie, albo że częściowy dział spadku nie dotyczy udziału spadkodawcy w majątku wspólnym. Nie jest bowiem możliwe dokonanie działu spadku dopóty, dopóki we właściwym trybie nie zostanie przesądzona kwestia ewentualnych nierównych udziałów w majątku wspólnym oraz kwestia ewentualnych zwrotów z tytułu nakładów, wydatków oraz innych świadczeń z majątku wspólnego na majątek odrębny i odwrotnie (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 1972 r., III CZP 100/71, OSNC. 1972/7-8/129).
Z chwilą stwierdzenia nabycia spadku przez kilku spadkobierców powstaje między nimi wspólność praw i obowiązków spadkowych, która utrzymuje się do chwili dokonania działu spadku. Zgodnie z art. 1035 KC w sytuacji gdy spadek przypada kilku spadkobiercom do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem przepisów tytułu VIII Kodeksu cywilnego. Powstała w ten sposób wspólność masy majątkowej w postaci spadku nabytego przez kilka osób ma specyficzny charakter. Nie stanowi ona mianowicie współwłasności, której zniesienia można dokonać w trybie przewidzianym w art. 210 KC bądź art. 617 KPC Do zniesienia tego typu współwłasności konieczne jest zastosowanie przepisów o dziale spadku, w szczególności art. 1035 i następne KC, art. 1070 i następne KC oraz art. 680 KPC (orzecz. SN z dnia 05.06.1991 r., III CRN 125/91, biuletyn SN z 1991 r. Nr 8, s. 13). Z art. 1037 KC wynika, iż możliwe jest dokonanie działu spadku umowne na podstawie umowy między wszystkimi spadkobiercami bądź sądowe na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców.
Stosownie natomiast do art. 684 KPC skład i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd. W świetle art. 31 § 1 KRO zasadą jest powstanie między małżonkami z mocy ustawy ustroju wspólności ustawowej, obejmującego przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub jednego z nich. Powstała w ten sposób współwłasność ma charakter współwłasności łącznej, co oznacza iż w czasie obowiązywania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego (art. 35 zd. 1 KRO). Wobec ustania wspólności ustawowej małżeńskiej wskutek śmierci koniecznym zatem przed dokonaniem działu spadku po zmarłym jest dokonanie podziału majątku wspólnego.
Zgodnie z ugruntowanym w orzecznictwie poglądem stan spadku ustala się według otwarcia spadku, jego zaś wartość – według cen z chwili dokonania działu (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 września 1974 r., (…), OSNC z 1975 r. Nr 6, poz. 90).
Zgodnie bowiem z treścią art. 686 KPC w postępowaniu działowym sąd rozstrzyga także o istnieniu zapisów zwykłych, których przedmiotem są rzeczy lub prawa należące do spadku, jak również o wzajemnych roszczeniach pomiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków i innych przychodów, poczynionych na spadek nakładów i spłaconych długów spadkowych. Wskazany przepis, jako wprowadzający regulację wyjątkową, nie może być interpretowany w sposób rozszerzający. Mimo że służy on kumulacji rozstrzygnięć, to jednak tylko w kwestiach enumeratywnie w nim wskazanych (zob. uchwała SN z dnia 7 sierpnia 1975 r., III CZP 60/75, oraz postanowienie SN z dnia 14 grudnia 2011 r., I CSK 138/11).
Zważywszy na fakt, iż roszczenia określone w art. 686 KPC nie podlegają rozliczeniu przez Sąd z urzędu, lecz wymagają sformułowania przez stronę je zgłaszającą wyraźnego żądania oraz wykazania inicjatywy dowodowej w tym zakresie, z uwagi na fakt, iż wnioskodawca nie wykazał ich zasadności jedynie pobocznie zauważyć należy, że Sąd nie znajduje również podstaw do dokonania rozliczeń z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych. O ile tego rodzaju roszczenie zostało przewidziane w powyżej normie prawnej oraz kwestia ta była wielokrotnie przedmiotem wypowiedzi judykatury (zob. w szczególności uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2013 r., sygn. III CZP 88/12) to jednak rozliczenie w tym zakresie nie następuje niejako „automatycznie”.
Jak słusznie wskazano w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2011 r., IV CSK 632/10, analizując zagadnienie obowiązku zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z wyłączeniem pozostałych współwłaścicieli z rzeczy będącej przedmiotem współwłasności, wskazał, że art. 206 KC, do którego odsyła art. 1035 KC, stwarza kompetencje do korzystania przez wszystkich współwłaścicieli z rzeczy jako całości, nie zaś do korzystania z rzeczy lub jej części z jednoczesnym wyłączeniem innych uprawnionych. Takie korzystanie stanowi naruszenie uprawnień pozostałych współwłaścicieli. Naruszenie uprawnienia do korzystania z rzeczy daje natomiast współwłaścicielowi, w razie wykazania przesłanek stosowania art. 224 § 2 lub art. 225 KC, prawo żądania zapłaty wynagrodzenia od tego współwłaściciela, który wyłącznie korzystał w całości lub części z przedmiotu współwłasności.
Rozszerzenie majątku wspólnego o majątek osobisty sprzed ślubu
Zgodnie z art. 47 § 1 KRO małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa. Według art. 47 § 2 umowa majątkowa małżeńska może być zmieniona albo rozwiązana. W razie jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej. Małżonkowie mogą też rozszerzyć wspólność przez objęcie nią tylko niektórych spośród rodzajów przedmiotów wymienionych w art. 33 KRO. W takim wypadku niezbędne jest precyzyjne określenie tych grup przedmiotów majątkowych, które z mocy umowy stają się składnikami majątku wspólnego.
Zatem stronom pozostawiono znaczną (ograniczoną jednak ustawowo np. przez art. 49 KRO) swobodę co do kształtowania wewnątrzmałżeńskich stosunków majątkowych. W świetle regulacji art. 47 KRO nie są prawnie istotne motywy, jakie skłaniają strony do odstępstwa od modelu ustawowej wspólności majątkowej (czy to dokonywanego przed zawarciem małżeństwa czy tez w jego trakcie). Zatem strony mogą zawierać umowę małżeńską ograniczającą lub wyłączającą wspólność z motywem ochrony majątków nabytych przed zawarciem małżeństwa, czy też w celu zachowania autonomii majątkowej.
Mogą też zawierać taką umowę w celu ochrony istotnych dla bytu rodziny składników majątkowych, w przypadku gdy oceniają że działalność jednego z małżonków (w tym zwłaszcza działalność gospodarcza) może pociągać za sobą ryzyko gospodarcze (a więc wiązać się z ryzykiem popadnięcia w zadłużenie czy wręcz w niewypłacalność, co skutkować może egzekucją z mienia stanowiącego filar utrzymania rodziny). W judykaturze Sądu Najwyższego bierze się pod uwagę i akceptuje taką motywację (por. np. wyrok SN z 23.07.2014 r., V CSK 488/13). W tym też kontekście majątkowe ustroje małżeńskie definiuje się jako specyficzną instytucję prawną organizującą funkcjonowanie małżonków względem siebie, a także względem osób trzecich w stosunkach majątkowych (por. cytowany wyrok SN z 23.07.2014 r.).
Zawarcie umowy majątkowej (także wyłączającej wspólność ustawową) nie zmienia obowiązków małżeńskich wynikających z art. 23 – 27 KRO Małżonkowie zatem są zobowiązani do lojalnego współdziałania w celu zaspokajania potrzeb rodziny, wzajemnego wspierania się i pomocy oraz wierności. W konstrukcji lojalności małżeńskiej mieści się także powinność lojalności finansowej. Dostrzega się w związku z tym w praktyce, że w czasie trwania małżeństwa , w którym wyłączono wspólność ustawową, między majątkami małżonków mogą następować przepływy finansowe stwarzające prawdopodobieństwo zwiększenia majątku jednego z małżonków kosztem drugiego.
Wskazuje się, że tego rodzaju przepływy majątkowe w prawidłowo funkcjonującym małżeństwie z reguły nie są rozliczane, ani nawet dokumentowane. Jednak w przypadku rozpadu małżeństwa mogą być kwalifikowane prawnie jako bezpodstawne wzbogacenie. W orzecznictwie uwypuklono to, że wzbogacenie następuje w ramach powiązań rodzinnych, opartych na wzajemnym zaufaniu, współdziałaniu małżonków dla dobra założonej przez nich rodziny i przyczynianiu się do zaspokajania jej potrzeb. Z tego wywodzi się, że w razie rozwiązania małżeństwa zastosowanie dla rozliczenia tych przepływów mogą znaleźć reguły ogólne, w tym przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, które realizują ogólną zasadę, że nikt nie powinien się bogacić bezpodstawnie kosztem drugiego (por. np. wyrok SN z 23.07.2014 r., V CSK 488/13, wyrok SA w Białymstoku z 4.02.2016 r., I ACa 512/15.
Przypomnieć należy, że już w uchwale z dnia 14 czerwca 1963 r., III CO 24/63, OSNCP 1964, nr 5, poz. 88, Sąd Najwyższy przyjął, że umowa majątkowa małżeńska rozszerzająca wspólność ustawową o konkretny przedmiot wchodzący w skład majątku odrębnego jednego małżonka jest umową zbycia tego przedmiotu, nieodpłatnym rozporządzeniem nim. Natomiast w wyroku 7 sędziów z dnia 24 lutego 2011 r., III CSK 137/10, w sprawie o odwołanie darowizny, jako zasadę prawną przyjął, iż Umowa majątkowa małżeńska rozszerzająca wspólność ustawową o konkretny przedmiot wchodzący w skład majątku odrębnego jednego małżonka jest umową zbycia tego przedmiotu, nieodpłatnym rozporządzeniem nim.
Wspólność majątkowa może być rozszerzona o:
1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej
2) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków
3) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, ale już nie wierzytelności o te przedmioty
4) wymagalne wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków
5) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków
6) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy
7) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego
Nie można przez umowę majątkową małżeńską rozszerzyć wspólności na:
1) przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny;
2) prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
3) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
4) wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
5) niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.
W razie wątpliwości uważa się, że przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków nie zostały włączone do wspólności.
Nie można ona zatem zakładać, że te przedmioty majątkowe, które nie weszły jeszcze do majątku jednego z małżonków, gdyż nie stały się jeszcze przedmiotem dziedziczenia, zapisu lub darowizny, zasilą majątek wspólny. Takie ustalenia umowne między małżonkami mogłyby bowiem unicestwić zamiar spadkodawców i darczyńców, którzy mogą wyraźnie preferować dokonanie przysporzenia tylko na rzecz jednego z małżonków nie zaś obojga.
Powyższa regulacja oczywiście nie może stać na przeszkodzie zadysponowaniu przez małżonka przedmiotem, który już wszedł do jego majątku na podstawie darowizny, spadkobrania lub zapisu. Jako właściciel nie może on być bowiem pozbawiony czy ograniczony w uczynieniu ze swoją rzeczą tego, co uważa za uzasadnione w danych okolicznościach. Darczyńca lub spadkodawca nie może przed nim stawiać innych ograniczeń, jak co najwyżej pewne polecenia co do oczekiwanego sposobu zachowania, których złamanie nie prowadzi jednak do skutków w relacji obdarowany lub spadkobierca a osoba, na rzecz której zadysponował on pewnym przedmiotem. Objęcie wspólnością ustawową konkretnego przedmiotu należącego już do majątku osobistego małżonka, stanowi w istocie darowiznę tego konkretnego składnika z majątku osobistego na rzecz majątku wspólnego małżonków, a takich rozporządzeń nie można właścicielowi zakazać. W okolicznościach sprawy rozporządzenie znajdowało zresztą akceptację samych darczyńców, którzy oświadczyli, że nie sprzeciwiliby się mu.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
P. Z. (1) wniosła o dokonanie działu spadku po zmarłej matce R. A. (1). Podała, że w skład spadku wchodzi nieruchomość zabudowana sklepem położonym w G. przy ul. (…), towar i wyposażenie sklepu, środki pieniężne zgromadzone na kontach, w akcjach i obligacjach, samochód osobowy marki V. (…) oraz wyroby ze złota o wadze 140g. Wniosła o rozliczenie przy tym kwot odszkodowania wypłaconego za śmierć spadkodawczyni, wartości przybudówki wykonanej na działce stanowiącej własność rodziny A. położonej w G., przy ul. (…), kosztów poniesionych w trakcie związku małżeńskiego zmarłej i jej męża w celu podniesienia standardu domu tam posadowionego, szklarni metalowej tam się znajdującej, a także wartości pożytków jakie mogła uzyskać wnioskodawczyni z tytułu posiadania tych przedmiotów. B. Z. wniosła o przyznanie jej na własność jedynie wyrobów ze złota oraz zasądzenie od uczestnika postępowania na jej rzecz dopłaty po ustaleniu jej wysokości. Następnie twierdziła, iż zmarła miała jeszcze inne wyroby ze złota oraz monety, lecz nie jest w stanie tego udowodnić
W. A. (1) domagał się przyznania na jego własność udziału we własności nieruchomości stanowiącej lokal użytkowy, towaru i wyposażenia sklepu, samochodu V. (…), a B. Z. (1): wyrobów ze złota, jednostek funduszu kapitałowego (…) oraz pobranej przez nią kwoty 2.000,00 zł. tytułem odszkodowania za śmierć wnioskodawczyni. Zaprzeczył, aby zmarła posiadała akcje notowane na (…). Podał, że spośród wyrobów jubilerskich posiada jedynie sygnet, łańcuch złoty i obrączkę. Pozostałe tego typu wyroby przekazał po śmierci żony jej córce. Zaprzeczył, aby kiedykolwiek był w posiadaniu złotych monet 20 USD. Ponadto domagał się zaliczenia na schedę spadkową darowizny udziału wynoszącego 1/2 części we własności nieruchomości położonej w G., przy ul. (…), dokonanej przez zmarłą na rzecz wnioskodawczyni oraz rozliczenia rekompensaty uzyskanej przez strony postępowania z tytułu tzw. „mienia zabużańskiego”.
W tym miejscu przejść należy do rozważań dotyczących skutków zawartej przez W. i R. A. (2) w formie aktu notarialnego umowy małżeńskiej majątkowej, mocą której dokonali oni rozszerzenia wspólności ustawowej małżeńskiej majątkowej na cały ich majątek odrębny, tak nabyty przez nich w przeszłości i przyszłości, jak i obecnie do nich należący. Zważyć należy na brzmienie przepisu art. 49 KRO w dacie zawarcia przedmiotowej umowy, normującego na jakie przedmioty majątkowej nie można było rozszerzyć zakresu wspólności. W myśl § 3 tegoż przepisu, gdy chodzi o przedmioty przypadające jednemu z małżonków z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny nie wchodziły do wspólności wyłączenie wówczas, gdy spadkodawca bądź darczyńca tak zastrzegli. Dopuszczalne zatem było wówczas rozszerzenie wspólności na przedmioty majątkowe, mające w przyszłości (po zawarciu umowy o rozszerzeniu wspólności majątkowej) przypaść jednemu z małżonków z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny (zob. K.Piasecki (red.): Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, LexisNexis Warszawa 2006, s. 277). Z uwagi nadto na treść art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2004 r. Nr 162, poz. 1691) do stosunków majątkowych opartych w dniu wejścia w życie ww. ustawy na umowie majątkowej małżeńskiej stosuje się nadal przepisy obowiązujące w czasie zawierania umowy. Jednakże strony mogą przez umowę zmienić dotychczasowy ustrój majątkowy stosownie do przepisów ustawy, czego jednakże poza wszelką wątpliwość W. i R. A. (1) nie uczynili.
Reasumując zatem powyższe rozważania dojść należy do wniosku, że wskutek zawarcia opisanej wyżej małżeńskiej umowy majątkowej W. i R. A. (1) dokonali rozszerzenia majątków wspólnego również i o przedmioty majątkowe, które w przyszłości, po zawarciu umowy o rozszerzeniu wspólności majątkowej, miały przypaść małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny. W efekcie do majątku wspólnego W. i R. A. (2) weszły nie tylko składniki majątkowe należące do ich majątków odrębnych w dniu zawarcia umowy, ale również w szczególności:
– lokal mieszkalny nr (…), położony w G. przy ul. (…), którego własność R. A. (1) otrzymała w wyniku działu spadku po S. i S. K. ,
– udział wynoszący 2/6 części we własności nieruchomości położonej w G., przy ul. (…), który W. A. (1) naby w wyniku dziedziczenia po matce F. A. (1)
– inne przedmioty majątkowe, m.in. biżuteria, którą osoby te otrzymały w darowiźnie po zawarciu małżeńskiej umowy majątkowej.
Konsekwencją dokonania powyższych ustaleń jest konieczność stwierdzenia nieważności umowy darowizny nieruchomości stanowiącej lokal mieszalny nr (…), położonej w G., przy ul. (…), o pow. 50,60 m2, objęty księgą wieczystą nr (…), prowadzoną przez tut. Sąd, dokonanej wyłącznie przez R. A. (2) na rzecz B. Z. (1) i P. Z. (1). Zresztą darczyńca zapewniła wówczas w akcie notarialnym, w sposób niezgodny z rzeczywistością, że ze swoim mężem nie zawierała umów majątkowych. Skoro zatem, zarówno w myśl przepisów obowiązujących w dniu zawarcia wskazanej wyżej umowy, jak i przepisów obowiązujących obecnie, na dokonanie tego rodzaju darowizny z majątku wspólnego potrzebna jest zgoda drugiego małżonka, a ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka (art. 37 KRO), jak również uwzględniając, iż tego rodzaju zgoda powinna być wyrażona w formie wymaganej dla czynności której dotyczy (art. 63 § 2 KC), a odmowa potwierdzenia umowy nie wymaga zachowania szczególnej formy, lecz może być wyrażona przez każde zachowanie się małżonka (zon. K.Piasecki op.cit. s.207-211), zważywszy na postawę procesową W. A. (1), który domagał się uznania ww. nieruchomości za składnik majątku wspólnego oraz na fakt, iż nigdy nie dokonał on zgody (potwierdzenia) umowy darowizny zawartej przez jego żonę, stwierdzić należy, że umowa darowizny tegoż lokalu na rzecz B. i P. Z. (1) jest bezwzględnie nieważna (ex tunc).
Zważywszy bowiem na przepis art. 6 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w z.w z art. 38 KRO nieodpłatność rozporządzenia nieruchomością jest negatywną przesłanką rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych. Niezależnie od powyższego istnieją zdaniem Sądu podstawy do twierdzenia, iż obdarowani działali w tym zakresie w złej wierze (art. 6 ust. 2 u..k.w.h), bowiem w świetle ustaleń poczynionych w niniejszej sprawie, przy uwzględnieniu poziomu zainteresowania B. Z. (1) i jej męża sprawami majątkowymi spadkodawczyni oraz W. A. (1), jak również ich wiedzy w tym zakresie, oraz faktu, iż zarówno rok, jak i dwa lata przed dokonaniem przedmiotowej darowizny W. i R. A. (1) wspólnie zawierali umowy sprzedaży gruntów położonych w G. przy ul. (…), które przed zawarciem przez nich umowy majątkowej małżeńskiej stanowiły wyłączny majątek R. A., o czym jej córka doskonale wiedziała, B. i P. Z. (1) co najmniej z łatwością mogli się dowiedzieć o tym, że treść księgi wieczystej prowadzonej dla lokalu przy ul. (…) w zakresie wpisu właściciela jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym.
Chybione są zdaniem Sądu zarzuty P. Z. (1), iż kwestia własności lokalu przy ul. (…) nie może być badana przez Sąd z uwagi na przedawnienie, bowiem zarówno roszczenie o dział spadku i podział majątku, jak i roszczenie z art. 10 KWU, nie będące roszczeniem materialnoprawnym, nie ulegają przedawnieniu. Nadto z pewnością Sąd jest uprawniony do badania tejże kwestii w ramach niniejszego postępowania, bowiem jak słusznie wskazuje się w doktrynie, w przypadku gdy spór o prawo własności powstał w ramach postępowania działowego między jego uczestnikami, spór ten podlega rozstrzygnięciu w postępowaniu działowym. Dotyczy to również sporu wynikającego z niezgodności stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (zob. T. Czech: Księgi wieczyste i hipoteka. Komentarz, LexisNexis 2014).
Poza tym w świetle art. 922 § 2 KC w zw. z art. 831 § 3 KC za niezasadne uznać należy żądanie W. A. uwzględnienia w sprawie o dział spadku po R. A. (1) kwot wypłaconych B. Z. zgodnie z dyspozycją matki, stanowiących sumy ubezpieczenia przypadające w razie śmierci osoby ubezpieczonej. Wskazać bowiem należy, iż ubezpieczenie na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (ufk) to ubezpieczenie osobowe, które łączy w sobie element ochronny z inwestycyjnym. Niemniej w dalszym ciągu jest to ubezpieczenie na życie. Stąd sumy wypłacone wskutek zawarcia przez R. A. (2) umów ubezpieczenia na życie zarówno z (…) S.A., jak i (…) S.A. B. Z. (1), jako osobie uprawnionej w przypadku śmierci matki, nie należą do spadku po zmarłej i nie podlegają rozliczeniu w niniejszym postępowaniu.
Ponadto, jak słusznie wskazuje się w doktrynie, podziałem majątku i działem spadku objęte są składniki należące do takiego majątku w dacie ustania wspólności (otwarcia spadku) istniejące w chwili dokonywania działu (zob. E. Skowrońska-Bocian: Rozliczenia majątkowe małżonków w stosunkach wzajemnych i wobec osób trzecich, LexisNexis Warszawa 2010, s.224). Podkreślić dodatkowo należy, iż jeśli chodzi o majątek, który W. A. (1) uzyskał w wyniku podziału majątku wspólnego jego oraz pierwszej żony B. A., to w pierwszej kolejności mieć należy na uwadze, iż od tego czasu, do śmierci R. A. (2) minęły 23 lata. Już zatem samo doświadczenie życiowe wskazuje, że stanowiące realną wartość samochód osobowy marki F. (…) i części zamienne do niego, czy też wersalka i telewizor N., gdyby istniały w chwili zgonu spadkodawczyni, z uwagi na sam upływ czasu przedstawiałyby znikomą wartość. Trudno także oczekiwać, aby W. A. (1) przechowywał przez tyle lat uzyskane w ten sposób pieniądze w wysokości ówczesnych 195.000,00 zł. (po denominacji 19.500,00 zł.), bony rewaloryzacyjne o wartości ówczesnych 40.000,00 zł. (po denominacji 4.000,00 zł.), dochody z pasieki, pieniądze uzyskane z zasądzonej dopłaty w wysokości 45.113,00 zł. (po denominacji 4.511,30 zł.), czy też 3.800,00 dolarów amerykańskich.
W wyniku poczynionych w sprawie ustaleń faktycznych oraz w konsekwencji dokonanej powyżej oceny prawnej Sąd ustalił, iż w skład majątku wspólnego spadkodawczyni R. A. (2) i uczestnika postępowania W. A. (1) wchodzą:
1. udział wynoszący 1/2 części we własności nieruchomości położonej w G., przy ul. (…), składającej się z działki nr (…) o pow. 0,07 ha, objętej księgą wieczystą nr (…) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Głubczycach, o wartości 123.000,00 (sto dwadzieścia trzy tysiące) złotych,
2. nieruchomość stanowiąca lokal użytkowy o pow. 32,60 m2, położony w G., przy ul. (…), o wartości 110.000,00 (sto dziesięć tysięcy) złotych, objęty księgą wieczystą nr (…) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Głubczycach, z własnością którego związany jest udział wynoszący (…) w nieruchomości wspólnej, objętej księgą wieczystą nr (…) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w G. którą stanowi grunt oraz części budynku i urządzenia niesłużące wyłącznie do użytku właścicieli lokali,
3. nieruchomość stanowiąca lokal mieszkalny nr (…), składający się z dwóch pokoi, kuchni, łazienki, przedpokoju o pow. 61,79 m2, wraz z przynależną piwnicą, położony w G., przy ul. (…), o wartości 115.000,00 (sto piętnaście tysięcy) złotych, objęty księgą wieczystą nr (…) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w G., z własnością którego związany jest udział wynoszący 1/2 w nieruchomości wspólnej, objętej księgą wieczystą nr (…) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w G. którą stanowi grunt oraz części budynku i urządzenia niesłużące wyłącznie do użytku właścicieli lokali,
4. samochód osobowy marki V. (…), nr VIN (…nr rej. (…), o wartości 36.500,00 zł. (trzydzieści sześć tysięcy pięćset złotych),
5. środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym w Banku Spółdzielczym w G. w wysokości 33.514,51 (trzydzieści trzy tysiące pięćset czternaście 51/100) złotych,
6. wyposażenie sklepu w postaci: gablot poziomych, gablot pionowych, kasy pancernej i biurka o łącznej wartości 2.085,00 (dwa tysiące osiemdziesiąt pięć) złotych,
7. towar przeznaczony do sprzedaży o wartości 16.040,00 (szesnaście tysięcy czterdzieści) złotych,
8. wyroby jubilerskie w postaci: medalików (2 szt.), kolczyków (7 kompletów), przywieszek (2 szt.), pierścionków (4 szt.), bransolety (2 szt.), łańcuszka, medalionu, obrączki, spinek (2 szt.), wisiorków (2 szt.) oraz broszki, o łącznej wartości 21.529,30 (dwadzieścia jeden tysięcy pięćset dwadzieścia dziewięć 30/100) złotych,
9. wyroby jubilerskie w postaci: sygnetu, łańcucha z krzyżem oraz obrączki o łącznej wartości 7.350,00 (siedem tysięcy trzysta pięćdziesiąt) złotych,
10. środki zgromadzone w funduszu (…) S.A. z siedzibą w W. o wartości 56.603,94 (pięćdziesiąt sześć tysięcy sześćset trzy 94/100) złote.
Ponadto ustalając, iż udziały w majątku wspólnym R. i W. A. (1) są równe, w skład spadku po spadkodawczyni wchodzą udział wynoszące 1/2 części we własności składników majątkowych wymienionych w b – j wchodzi oraz udział wynoszący 1/4 części we własności nieruchomości wymienionej w pkt a.
Tym samym ustalono, że wartość majątku wspólnego R. i W. A. (1) wynosi 521.622,75 zł., a wartość spadku po zmarłej 260.811,38 zł. Biorąc pod uwagę fakt, iż spadek po zmarłej nabyli po połowie jej mąż oraz córka (w której prawa wszedł następnie P. Z. (1)), każda ze stron postępowania uprawniona byłat do uzyskania majątku o wartości 130.405,69 zł. Wnioskodawca zainteresowany był nabyciem na wyłączną własność wyrobów jubilerskich przekazanych po śmierci R. A. (2) przez jej męża B. Z. (1) i pozostających aktualnie w posiadaniu jej spadkobiercy, o wartości 21.529,30 zł. Nadto konsekwencją ustalenia nieważności umowy darowizny lokalu mieszkalnego położonego w G. przy ul. (…) było zakwalifikowanie go jako składnika majątku wspólnego R. i W. A. (1). Zważywszy na fakt, iż od dnia zawarcia ww. umowy lokal ten pozostawał we władaniu B. Z. (1) i jej męża, a po jej śmierci w wyłącznym władaniu P. Z. (1), w ramach podziału majątku wspólnego oraz działu spadku po R. A. (1) zasadnym było przyznanie go na wyłączną własność P. Z. (1). Pozostałe zaś składniki ujawnione w toku niniejszego postępowania przyznano na wyłączną własność W. A. (1). Skoro zatem wnioskodawca uzyskał majątek o łącznej wartości 136.529,30 zł. (mieszkanie (…).000,00 + wyroby ze złota 21.529,30 zł.), przy ustaleniu, iż wartość przysługującego mu udziału w tym majątku wyniosła 130.405,69 zł. zasądzono od niego na rzecz uczestnika postępowania W. A. (1) dopłatę stanowiąca różnice tych kwot w wysokości 6.123,61 zł., wymagalną w terminie jednego miesiąca od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia, z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w ich płatności (art. 212 § 3 KC). Termin ten jest uzasadniony wysokością zasądzonej dopłaty, sytuacją majątkową wnioskodawcy, w szczególności z uwagi na wartość nabytego przezeń majątku. Postanowienie Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 31 stycznia 2018 r. I Ns 282/17
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
