Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku zmierza do ustalenia: daty śmierci osoby wskazywanej we wniosku jako spadkodawca (chwili otwarcia spadku) i osoby spadkobiercy spadku. Obowiązek sądu zbadania, kto jest spadkobiercą, dotyczy spadkobierców powołanych do dziedziczenia zarówno z mocy ustawy, jak i na podstawie testamentu.
W piśmiennictwie podkreśla się, że w pierwszym przypadku wystarczające jest ustalenie pokrewieństwa w zakresie wskazanym w art. 931-937 KC. oraz okoliczności wyłączających poszczególne osoby z dziedziczenia, w drugim natomiast stwierdzenie, czy spadkodawca pozostawił testament, następnie jego otwarcie i ogłoszenie, ewentualne zbadanie zarzutów kwestionujących ważność i skuteczność testamentu, a po ustaleniu spadkobierców powołanych do dziedziczenia z mocy testamentu, zbadanie okoliczności wyłączających lub ograniczających ich zdolność spadkobrania.
Sąd co do zasady nie bada, jakie składniki wchodzą w skład spadku (por. art. 961 KC. i art. 673 pkt 3 KPC).
Należy zauważyć, że testamentowy tytuł powołania do spadku wyłącza, z zastrzeżeniem wyjątku określonego w art. 926 § 3 KC., powołanie z ustawy, także wówczas, gdy osoby powołane w testamencie należą do kręgu spadkobierców ustawowych.
W myśl art. 926 § 3 KC dziedziczenie testamentowe może dotyczyć części spadku, ale tylko części ułamkowej. Jednakże gdy spadkodawca przeznaczył poszczególne przedmioty np. (grunty, budynki) dwom osobom, to w takim wypadku dopuszczalne jest dziedziczenie testamentowe tylko wtedy, gdy przedmioty te wyczerpują spadek lub prawie cały spadek (art. 961 KC), nie jest zaś dopuszczalne co do pewnych przedmiotów dziedziczenie testamentowe, a co do pozostałych – ustawowe (postanowienie SN z dnia 8 wzreśnia 1975 r., III CRN 218/75, OSNCP z 1976 r., nr 9, poz. 200). Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku ma miejsce wówczas, gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu lub też żadna z osób powołanych w testamencie nie chce lub nie może być spadkobiercą (art. 926 § 2 KC.). Czyli, dziedziczenie testamentowe wyłącza dziedziczenie przez spadkobierców ustawowych, gdyż spadkobierca za pomocą testamentu, a więc rozrządzenia na wypadek śmierci, wskazuje wyraźnie osoby, które powołuje do spadku po sobie (art. 941 KC.). Wola spadkodawcy ma w tej sytuacji znaczenie decydujące. Obowiązujące przepisy Kodeksu cywilnego dają pierwszeństwo porządkowi dziedziczenia określonemu przez spadkodawcę w testamencie (art. 926 KC.).
Spadkodawca może bowiem sformułować swoje rozrządzenia w taki sposób, że wymienia poszczególne przedmioty majątkowe przeznaczone dla danej osoby. W zasadzie taką osobę należałoby traktować jako zapisobiorcę. W razie wątpliwości, czy chodzi o powołanie do spadku, czy też o ustanowienie zapisu, Kodeks nakazuje traktować osobę wymienioną w testamencie jako spadkobiercę. Reguła ta ma zastosowanie, gdy przedmioty majątkowe objęte testamentem wyczerpują prawie cały spadek. W sytuacji, gdy spadkodawca przeznaczył określonej osobie poszczególne przedmioty majątkowe, nie określające jej spadkobiercy, a do spadku wchodzi majątek, którym spadkodawca nie rozporządził należy ustalić skład i wartość spadku rozrządzonego i nie rozrządzonego testamentem, które są niezbędne dla prawidłowego orzeczenia o stwierdzeniu nabycia spadku, a w szczególności, czy wobec treści testamentu i stanu spadku ma miejsce dziedziczenie testamentowe, czy też dziedziczenie ustawowe.
Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku, a więc z chwilą śmierci spadkodawcy (art. 925 KC. w zw. z art. 924 KC.). Jednakże w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania, może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić (art. 1012 w zw. z art. 1015 § 1 KC.). Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015 § 2 KC. w brzmieniu po noweli dokonanej ustawą z dnia 20 marca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2015 r. poz. 539).
Z przepisu art. 926 § 2 KC. można wyprowadzić wniosek, że powołanie z ustawy do spadku następuje, gdy:
1. spadkodawca nie pozostawił testamentu;
2. spadkodawca wprawdzie sporządził testament, lecz go skutecznie odwołał;
3. testament okazał się nieważny albo bezskuteczny;
4. testament nie powołuje spadkobiercy, lecz zawiera wyłącznie dyspozycje w kwestii zapisów, poleceń, wydziedziczenia albo jest tzw. testamentem negatywnym;5.
5. żadna z osób fizycznych powołanych przez spadkobiercę nie dożyła otwarcia spadku;
6. żadna z osób prawnych objętych testamentem nie istnieje w chwili otwarcia spadku;
7. żadna z powołanych przez spadkodawcę osób nie chce dziedziczyć (odrzucenie spadku art. 1020 KC.) lub nie może być spadkobiercą (uznanie za niegodnego art. 928 i nast. KC.).
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
